Spis treści streszczenia części II.

Przejdź do streszczenia części I.

Streszczenie części II.
Sprawozdanie z wykonania budżetu
przez jednostki samorządu terytorialnego w 2000 roku

 

  1. Budżety jednostek samorządu terytorialnego w 2000 roku. Rok 2000 był okresem utrwalania decentralizacji władzy publicznej; był to drugi rok funkcjonowania powiatów i województw samorządowych, zamykał też dziesięciolecie restytucji gmin. Nie był on łatwiejszy od roku poprzedniego, w którym wprowadzono reformę administracji kraju. Stan prawny, stanowiący podstawę wprowadzenia zmian ustrojowych, wymagał wprowadzenia licznych nowelizacji. Pojawiły się też trudności wykonawcze. Wdrażanie zmian Karty Nauczyciela wymagało w wielu jst znacznych przesunięć w strukturze zaplanowanych wydatków. Wprowadzenie reformy systemu ochrony zdrowia również nie było obojętne dla decyzji organów jst.

    Obowiązujące przepisy prawa sprzyjały podejmowaniu efektywnej współpracy jst realizowanej poprzez wykonywanie wspólnych zadań w oparciu o porozumienia zawierane między powiatami a gminami, jak również pomiędzy jednostkami tych samych stopni samorządu; efektem tych działań było podejmowanie zadań inwestycyjnych o znaczeniu ponadgminnym, zwiększających komplementarność strategii rozwoju gospodarczego.

    Poziom i jakość realizowanych zadań publicznych jst są pochodną wielkości środków finansowych przekazywanych do ich dyspozycji. Finansowanie zadań samorządowych odbywa się w oparciu o ustawę z dnia 26 listopada 1998 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999-2000 (Dz. U. Nr 150 poz. 983 z późn. zm.). Ustawa ta nie uległa w tym okresie zmianom, natomiast rozszerzył się katalog zadań realizowanych przez jst. W efekcie obowiązujące rozwiązania nie korespondowały z zakresem zadań przyjętych do wykonania w oparciu o ustawy prawa materialnego.

    Najznaczniejszą zmianę wniosła nowelizacja ustawy Karta Nauczyciela, której skutki odbiły się na realizacji zadań przez wszystkie jst. W gminach ponadto zwiększono zakres zadań realizowanych w dziale 79 – Oświata i wychowanie, w związku z uruchomieniem drugiej klasy gimnazjum. Na szczeblu powiatowym, zgodnie z art. 19 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. – przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz.U. Nr 133, poz. 872 z późn. zm.), zrestrukturyzowane wcześniej urzędy pracy stały się z dniem 1 stycznia 2000 r. jednostkami wchodzącymi w skład powiatowej administracji zespolonej. Wpłynęło to na rozszerzenie zakresu zadań własnych, zleconych oraz przejętych w drodze porozumień z administracją publiczną, realizowanych przez powiaty.

    Najbardziej znaczącym zmianom uległ zakres przedmiotowy zadań realizowanych przez województwa samorządowe. Z dniem 1 stycznia 2000 r. wojewódzkie urzędy pracy weszły w skład urzędów marszałkowskich. W okresie od 1 stycznia do 23 lutego 2000 r. również w ramach urzędów marszałkowskich funkcjonowały wojewódzkie komendy Ochotniczych Hufców Pracy. Z dniem 27 października 2000 r. zadaniem własnym samorządu wojewódzkiego stało się organizowanie i dotowanie kolejowych przewozów pasażerskich w granicach województwa lub w ramach połączeń z sąsiednimi województwami. Kolejne rozszerzenie zadań zleconych samorządu wojewódzkiego, wynikające z nowelizacji art. 92 ustawy z dnia 24 października 1997 r. – Prawo wodne (Dz.U. z 2000 r. Nr 12, poz. 136 z późn. zm.), dotyczyło melioracji wodnych.

    Rozszerzeniu zakresu realizowanych przez samorządy zadań z reguły towarzyszyło przekazanie dodatkowych środków finansowych z budżetu państwa, jednak niedoszacowanie subwencji oświatowej zmusiło je do zaciągania kredytów i pożyczek (przede wszystkim na sfinansowanie skutków nowelizacji Karty Nauczyciela) lub zmiany planu wydatków realizowanych ze środków własnych. Te ostatnie zmiany skutkowały zmniejszeniem wydatków na zadania inwestycyjne, które w efekcie w 2000 r. ukształtowały się na relatywnie niskim poziomie.

    Z porównania materiałów dotyczących realizacji budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego wynika wzrost znaczenia finansów samorządowych. Zaplanowane łączne dochody budżetów gmin, powiatów, miast na prawach powiatów i województw samorządowych w kwocie 73 978 mln zł zostały wykonane w wysokości 72 610 mln zł, czyli w 98,2%. Dochody jst w 2000 r. stanowiły 111,9% dochodów zrealizowanych z roku 1999. Analogiczny wskaźnik dla dochodów budżetu państwa był niższy i wynosił 107,7%.

    Wydatki budżetów jst zaplanowane w 2000 r. na poziomie 79 303 mln zł wykonano w kwocie 75 747 mln zł, czyli w 95,5%. Budżety jednostek samorządu terytorialnego w 2000 r. zamknęły się deficytem, który per saldo wyniósł 3 137 mln zł, co stanowiło 4,3% w relacji do ich dochodów. W 1999 r. relacja deficytu do zrealizowanych dochodów wynosiła 1,5%. Zobowiązania jst na dzień 31.12.2000 r. w kwocie 9 377 mln zł stanowiły 12,9% w relacji do dochodów, co nie powoduje zagrożenia ustawowej granicy, określającej maksymalne zadłużenie na poziomie 60% dochodów. Poziom zadłużenia jst w porównaniu ze stanem w końcu roku 1999, kiedy zobowiązania wynosiły 9,5% w relacji do dochodów, wzrósł o 3,4 punktu procentowego, jednocześnie kilka gmin zbliżyło się do poziomu maksymalnego zadłużenia. Granice bezpiecznego zadłużenia są bardzo zindywidualizowane dla poszczególnych stopni samorządu oraz dla poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego, w związku z tym zachowanie ustawowej granicy nie gwarantuje braku trudności w regulowaniu zobowiązań. Przeciętnie najwyższy poziom zadłużenia (17,8% w relacji do dochodów) odnotowano w jst województwa kujawsko- pomorskiego, pomorskiego (17,6%), dolnośląskiego (16,6%) i zachodniopomorskiego (16,2%), a najniższy w jst województwa śląskiego (9,3%), lubelskiego (9,8%) i świętokrzyskiego (9,6%).

    W ogólnej kwocie dochodów i wydatków jst podstawowe znaczenie mają dochody i wydatki gmin, chociaż ich udział nieco maleje.

    Struktura podmiotowa i dynamika dochodów i wydatków jst w latach 1999 - 2000 (w%).

    Jednostki samorządu terytorialnego

    Dochody

    Wydatki

    struktura podmiotowa

    dynamika 2000/1999

    struktura podmiotowa

    dynamika 2000/1999

    1999

    2000

    1999

    2000

    Ogółem

    100

    100

    111,9

    100

    100

    115,0

    Gminy

    49,9

    47,6

    106,9

    49,9

    47,8

    110,3

    Powiaty

    15,2

    17,3

    127,5

    14,9

    16,7

    129,4

    Miasta na prawach powiatu

    29,9

    30,0

    112,2

    30,3

    30,5

    115,6

    Województwa

    5,0

    5,1

    112,7

    4,9

    5,0

    116,0

    Dynamika dochodów zrealizowanych w 2000 r. przez wszystkie jst w stosunku do 1999 r. wyniosła 111,9% w wyrażeniu nominalnym, a po uwzględnieniu wskaźnika inflacji – 101,6%. Najsilniej zwiększyły się dochody i wydatki powiatów – odpowiednio o 27,5% oraz o 29,4%, natomiast najwolniej gmin – o 6,9% i 10,3%. Te ostatnie wskaźniki w zestawieniu z 10,1% inflacją, oznaczają spadek dochodów i wydatków gmin w wyrażeniu realnym.

    Podstawowym źródłem dochodów jst są dochody własne, które zapewniają około 40% dochodów budżetowych. Ich udział w stosunku do 1999 r. uległ obniżeniu o 2 punkty procentowe. Równocześnie wzrósł udział środków stanowiących transfery z budżetu państwa w formie dotacji celowych i subwencji ogólnej.

    Struktura dochodów jst według źródeł w latach 1999 i 2000 (w%).

    Jednostki samorządu terytorialnego

    Dochody własne

    Dotacje celowe

    Subwencje ogólne

    1999

    2000

    1999

    2000

    1999

    2000

    Ogółem

    44

    42

    22

    23

    34

    35

    Gminy

    54

    52

    12

    14

    34

    34

    Powiaty

    6

    8

    49

    44

    45

    48

    Miasta na prawach powiatu

    49

    48

    21

    21

    30

    31

    Województwa

    18

    16

    47

    46

    35

    38

    Na kształt struktury dochodów wszystkich jst decydujący wpływ wywiera struktura dochodów gmin oraz miast na prawach powiatów. W jednostkach tych około 50% dochodów stanowiły dochody własne. Ich znaczenie dla dochodów powiatów i województw samorządowych było znacznie mniejsze – w 2000 r. zapewniały one odpowiednio 8% i 16% dochodów, co nie sprzyjało rozwojowi samorządności. W zestawieniu z 1999 r. udział ten zmniejszył się w jst wszystkich stopni samorządu, poza powiatami. Utrzymywało się również zróżnicowanie struktury dochodów jst w poszczególnych województwach. Udział dochodów własnych wahał się od 54% w jst woj. mazowieckiego do 29% w jst woj. podkarpackiego i 30% w jst woj. lubelskiego, podlaskiego i świętokrzyskiego.

    Wydatki jst składają się z wydatków bieżących i majątkowych.

    Struktura wydatków jst i ich poziom w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2000 r.

    Jednostki samorządu terytorialnego

    Udział w wydatkach (w %)

    Poziom w przeliczeniu na 1 mieszkańca (w zł)

    wydatki bieżące

    wydatki majątkowe

    wydatki bieżące

    wydatki majątkowe

    Ogółem

    82

    18

    1 610

    350

    Gminy

    79

    21

    1 054

    278

    Powiaty

    93

    7

    431

    35

    Miasta na prawach powiatu

    83

    17

    1 669

    344

    Województwa

    71

    29

    70

    28

    Udział wydatków majątkowych, które w 98% składały się z wydatków inwestycyjnych, zależał od charakteru realizowanych zadań oraz od sytuacji finansowej jst. W 2000 r. był on najwyższy w województwach samorządowych, znacznie niższy w gminach i miastach na prawach powiatów, a bardzo niski w powiatach. W stosunku do roku 1999 obniżył się on w jst wszystkich stopni samorządu, poza powiatami, co oznacza pogorszenie się ich sytuacji finansowej. W 1999 r. udział wydatków majątkowych wynosił 19% łącznie we wszystkich jst, 29% - w gminach, 7% - w powiatach, 17% - w miastach na prawach powiatu i 31% - w 2 województwach.

    Województwa są jednostkami, w których wydatki majątkowe stanowią największą część wydatków budżetowych, jednak ich poziom w przeliczeniu na jednego mieszkańca jest tu najniższy. Pamiętać jednak należy, że województwa, ze względu na swą dużą powierzchnię i liczbę ludności, dysponują znacznymi kwotami pozwalającymi podejmować poważne inwestycje o znaczeniu regionalnym.

    Wydatki jst w 50% w 1999 r. i w 53,3% w roku 2000 składały się z wynagrodzeń i pochodnych. W 1999 r. – 11,7%, a w 2000 r. – 9% wydatków stanowiły dotacje przekazywane jednostkom gospodarki pozabudżetowej, innym jst, lub podmiotom nie będącym jednostkami sektora finansów publicznych, którym przekazano realizację zadań jst. Wydatki na obsługę długu stanowiły odpowiednio 0,3% i 0,8% wydatków, a pozostałe wydatki – 38,0% w 1999 r. i 36,9% wydatków w roku 2000.

    Zadanie realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego koncentrują się w dziale 79 – Oświata i wychowanie (38,4% wydatków). Ponad 10% wydatków absorbowała realizacja zadań z zakresu gospodarki komunalnej (11,6%), opieki społecznej (10,7%) oraz administracji rządowej i samorządowej (10,2%). Działowa struktura wydatków jednostek poszczególnych stopni samorządu odpowiadała zakresowi przypisanych im zadań.

    Spis treści streszczenia części II
     

  2. Wykonanie budżetu przez gminy. W roku 2000 zasady kształtowania dochodów gmin nie uległy zmianie w stosunku do roku 1999. Podwyższeniu uległy jedynie górne stawki podatków i opłat lokalnych, obniżone zostały natomiast średnie ceny skupu żyta i drewna, stanowiące podstawę naliczania podatku rolnego i leśnego.

    Osiągnięty w 2000 roku wzrost dochodów gmin w stosunku do 1999 r. wyniósł 6,9%, co po uwzględnieniu wskaźnika inflacji oznaczało – sygnalizowany już spadek dochodów o 2,9% w wyrażeniu realnym. Najsilniejszy – 3,3% - spadek wystąpił w gminach miejsko-wiejskich, nieco mniejszy – 3% - w miastach, z tym, że w wyodrębnionych gminach Miasta Stołecznego Warszawy był on silniejszy – 3,4%, a najniższy – 2,4% - w gminach wiejskich. Wydatki gmin w wyrażeniu realnym przeciętnie były równe w skali kraju poziomowi z 1999 r., z tym, że w Mieście Stołecznym Warszawie wzrosły o 7%, natomiast w gminach miejsko-wiejskich i wiejskich spadły o 1,3% i 1,2%.

    Różnica w tempie wzrostu dochodów i wydatków budżetowych gmin oznaczała powiększenie się ich deficytu. Per saldo wyniósł on 1 627 mln zł, co stanowiło 4,7% w relacji do zrealizowanych dochodów. W 1999 r. relacja ta wynosiła 1,5%. W 1999 r. deficyt wystąpił w 55,0% gmin, natomiast w 2000 r. – 69,8%.

    Łączna kwota nadwyżek wygospodarowanych przez gminy w 2000 r. stanowiła 0,8% w relacji do dochodów, a łączna kwota deficytów – 5,5%. Najniższą kwotę nadwyżek w stosunku do dochodów – 0,5% i najwyższą kwotę deficytu – 6,1% zanotowano w miastach; najostrożniejszą politykę finansową prowadziły gminy wiejskie, w których relacja nadwyżek do dochodów wyniosła 1,5%, a deficytu – 4,6%.

    W strukturze dochodów zrealizowanych przez gminy dominują dochody własne, jednak struktura ta jest bardzo zróżnicowana w poszczególnych typach gmin.

    Poziom i struktura dochodów budżetowych gmin w 2000 r.

    Gminy

    Poziom na 1 mieszkańca (w zł)

    Udział w dochodach ogółem (w %)

    dochodów własnych

    dotacji celowych

    subwencji ogólnej

    Ogółem:

    1 272

    52,5

    13,8

    33,7

    miejskie

    1 157

    60,2

    12,5

    27,3

    miasta Warszawy

    3 024

    79,7

    11,5

    8,8

    miejsko-wiejskie

    1 148

    50,2

    14,1

    35,8

    wiejskie

    1 176

    39,5

    15,1

    45,5

    Najmniejszą część ogólnej kwoty dochodów stanowią dochody własne w gminach wiejskich, w związku z tym ważniejszym niż dla innych typów gmin źródłem dochodów są dla nich środki uzyskiwane z budżetu państwa. Gminy wiejskie charakteryzują się jednocześnie największym zróżnicowaniem wewnętrznym. Najniższy udział dochodów własnych wyniósł tu 10,6% dochodów, a najwyższy – 87,5%. Udział tych dochodów wyższy od średniego dla wszystkich typów gmin występuje tu jedynie w 10,8% gmin, przy 72,3% w grupie gmin miejskich i 26,8% w gminach miejsko-wiejskich.

    Elementami dochodów własnych, które w 2000 r. łącznie stanowiły 15,9% dochodów budżetowych gmin, były udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych i od osób prawnych. Podatki i opłaty, stanowiące dochód gmin zapewniały około 20% dochodów (w tej grupie dochodów poważniejsze znaczenie miał jedynie podatek od nieruchomości – 12,3%). Z gospodarowania mieniem pochodziło 7,9% dochodów gmin.

    Gminy wiejskie prowadzą najłagodniejszą politykę podatkową. Kwota udzielanych w ramach ustawowych uprawnień ulg, zwolnień, odroczeń i umorzeń należności podatkowych łącznie z kwotą skutków obniżenia stawek podatkowych stanowiła tu w 2000 r. 9,4% w relacji do dochodów własnych, przy średniej 6,1% dla wszystkich gmin, 5,3% - dla gmin miejskich, w tym 0,4% dla gmin miasta Warszawy i 8,0% - dla gmin miejsko-wiejskich.

    W 2000 r. wydatki gmin w 79,2% składały się z wydatków bieżących, a w 20,8% z wydatków majątkowych – głównie inwestycyjnych. Udział wydatków majątkowych obniżył się w stosunku do 1999 r. o 1,3 punktu procentowego i o 3,0 punkty w stosunku do 1998 r. W poszczególnych typach gmin udział ten jest dosyć wyrównany (18,9% - w gminach miejskich, 18,3% - w miejsko-wiejskich i 19,5% - w wiejskich), za wyjątkiem gmin Warszawy, gdzie wynosi 31,9% wydatków budżetowych.

    Największą część wydatków gmin – 41,5% stanowią wydatki na oświatę i wychowanie, przy czym udział ten jest wyraźnie zróżnicowany w typach gmin. W gminach miejskich stanowi on 38,6%, w miejsko-wiejskich 45,0% a w wiejskich - 49,2%. Maksymalnie udział ten w gminach wiejskich dochodzi do 71,0%, co oznacza, że niedoszacowania kosztów realizacji zadań oświatowych mogą zdezorganizować realizację ich budżetów.

    Zobowiązania gmin według stanu na 31.12.2000 r. wyniosły 5 123 mln zł, co w relacji do dochodów stanowiło 14,8%. Ich podstawową część stanowiły kredyty i pożyczki, jednak 8,8% stanowiły zobowiązania wymagalne, czyli nie zapłacone w terminie płatności. Zaległości stanowiły 7,2% zobowiązań w gminach miejskich, 9,8% - w miejsko-wiejskich i 11,4% - w wiejskich. Trudności płatniczych w 2000 r. nie miały jedynie gminy Miasta Stołecznego Warszawy, gdzie zobowiązania wymagalne stanowiły 0,9% zobowiązań.

    Spis treści streszczenia części II

     

  3. Wykonanie budżetu przez powiaty. Na tle obniżających się realnych dochodów gmin korzystnie kształtują się dochody i wydatki powiatów. W 2000 r. wzrost dochodów wyniósł 27,5% w ujęciu nominalnym, co po wyeliminowaniu skutków inflacji oznaczało wzrost realny o 15,8%. Wzrost ten uzasadniony był przejęciem nowych zadań (powiatowe urzędy pracy) i uzyskiwaniem z tego tytułu dotacji z budżetu państwa oraz z zakończeniem procesu przejmowania mienia i poprawą gospodarowania tym mieniem.

    Wydatki powiatów wzrastały szybciej niż dochody (o 29,4% w wyrażeniu nominalnym i 17,6% realnie), a w miejsce nadwyżki, jaką wygospodarowały powiaty w 1999 r., w roku 2000 pojawił się deficyt równy 109 mln zł, czyli 0,8% w relacji do zrealizowanych dochodów. W 1999 r. 14,0% powiatów zamknęło rok deficytem, natomiast w 2000 r. aż 54,5%. Po roku funkcjonowania powiaty dokładniej zorientowały się w swoich możliwościach inwestycyjnych, określiły wielkość funduszy niezbędnych do realizacji obligatoryjnych zadań bieżących i dokładniej oszacowały swoje możliwości spłacania zaciąganych kredytów i pożyczek. W efekcie, w szerszym zakresie korzystały z dostępnych źródeł przychodów, co pozwoliło zrealizować wydatki wyższe od dochodów.

    W kwocie dochodów najsilniej wzrosły dochody własne, szczególnie w części osiąganej z gospodarowania mieniem, nadal jednak udział tych dochodów jest niski – nie przekracza 8% dochodów i jest bardzo zróżnicowany w poszczególnych powiatach (mieści się w granicach od 3,2% do 17,5%). W stosunku do roku 1999 obniżyła się kwota udziałów w podatku dochodowym od osób fizycznych. Ich udział w dochodach powiatów zmniejszył się z 1,9% do 1,4%. Udział ten stanowi jedyne źródło dochodów o charakterze podatkowym, na którym oparty jest system naliczania części wyrównawczej subwencji ogólnej powiatów, spadek jego wysokości obniżył więc efektywność systemu wyrównawczego dochodów powiatów.

    W strukturze dochodów budżetowych powiatów 92,1% stanowiły dochody uzyskiwane z budżetu państwa, świadczące o niewielkim stopniu samodzielności finansowej powiatów. W stosunku do 1999 r., mimo przejęcia nowych zadań finansowanych z dotacji, zmniejszył się udział dotacji celowych z 49,4% do 44,4% dochodów, wzrósł natomiast udział subwencji ogólnej z 44,4% do 47,7%, w tym głównie części oświatowej z 32,9% do 37,3%. Zmiana ta związana była z wdrożeniem zmian Karty Nauczyciela.

    Poprawa sytuacji finansowej powiatów znalazła odbicie w szybkim wzroście wydatków majątkowych. Ich poziom w stosunku do 1999 r. wzrósł o 51,2%, chociaż nadal ich udział w wydatkach jest niski – równy 7,5%. Możliwości inwestycyjne powiatów są bardzo zróżnicowane. Poziom wydatków inwestycyjnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca waha się tu w granicach od 1 zł do 393 zł.

    Zobowiązania powiatów na koniec roku 2000 stanowiły 3,0% w relacji do dochodów. Relacja ta daleka jest od ustawowej granicy zadłużenia jst, równej 60%. Podkreślić jednak trzeba, że w praktyce bariera ta dla powiatów jest znacznie niższa ze względu na niewielki udział w ich dochodach kwot, które mogą być swobodnie wykorzystywane na sfinansowanie inwestycji lub spłatę zobowiązań zaciągniętych na ich realizację. Około 48% zobowiązań powiatów stanowiły zobowiązania wymagalne, z których połowa to zaległości wobec ZUS. W końcu 2000 roku powiaty nie otrzymały z budżetu państwa środków należnych urzędom pracy na spłatę składek ubezpieczenia zdrowotnego dla bezrobotnych nie posiadających prawa do zasiłków, co spowodowało powstanie zaległości, mających znamiona naruszenia dyscypliny finansów publicznych.

    Spis treści streszczenia części II

     

  4. Wykonanie budżetu przez miasta na prawach powiatu. Jednostki te realizują wszystkie gminne, jak i ponadgminne, zadania o charakterze lokalnym i z tego względu uzyskują dochody przypisane zarówno gminom, jak i powiatom. Zanotowane w 2000 r. pogorszenie sytuacji finansowej gmin – wzrost dochodów powiatów złożyły się na ostateczny wzrost łącznych dochodów miast na prawach powiatu o 12,2% w ujęciu nominalnym, a o 1,9% realnie, jednak jedna trzecia jednostek nie uzyskała poziomu dochodu z roku poprzedniego. Tempo wzrostu wydatków było nieco wyższe – sięgające 15,6% w wyrażeniu nominalnym i 5,0% w realnym. W efekcie pogłębił się deficyt, który – po odjęciu nadwyżek zrealizowanych przez siedem miast – wyniósł 1 318 mln zł i stanowił 6,1% w relacji do dochodów. W 1999 r. relacja deficytu do zrealizowanych dochodów wyniosła 2,9%.

    Miasta na prawach powiatu posiadają strukturę dochodów zbliżoną do struktury charakterystycznej dla gmin, jednak ze względu na realizację zadań powiatowych, w dużej mierze finansowanych z dotacji celowych, mniejszą niż gminy część dochodów wygospodarowały w formie dochodów własnych (52% w gminach, 48% w miastach na prawach powiatu) a większą część uzyskiwały w postaci transferów z budżetu państwa, szczególnie w formie dotacji (odpowiednio 14% i 21%). Udział dochodów własnych w dochodach miast na prawach powiatu mieścił się w szerokich granicach od 25,8% w Przemyślu do 61,7% w Sopocie. W najgorszej sytuacji pod tym względem znajdowały się miasta województw lubelskiego, podkarpackiego i podlaskiego, w których udział tych dochodów średnio nie przekroczył 40%.

    W wydatkach miast na prawach powiatu, podobnie jak w innych jst, dominują wydatki bieżące, jednak ich udział w ogólnej kwocie wydatków był wyższy niż w gminach. W 2000 r. w gminach wynosił on 79%, natomiast w miastach na prawach powiatów - 83%. Wydatki bieżące tych miast w stosunku do roku 1999 wzrosły o 17,1%, natomiast majątkowe o 8,9%, co oznacza 1% spadek w wyrażeniu realnym. W efekcie udział wydatków majątkowych obniżył się z 18,1% do 17,1% ogólnej kwoty wydatków. Pogorszenie relacji między wydatkami bieżącymi i środkami przeznaczonymi na inwestycje oznacza obniżenie zdolności miast do podejmowania zadań, których efektem jest trwała poprawa warunków życia mieszkańców.

    W 2000 r. wydatki miast na prawach powiatu w 37,6% przeznaczone były na realizację zadań oświatowych, Mimo, że miasta te charakteryzują się największą koncentracją placówek oświatowych, udział wydatków na ich utrzymanie był tu niższy niż w gminach (41,5%). Miasta na prawach powiatu więcej niż gminy przeznaczały na zadania z zakresu gospodarki komunalnej i transportu, relatywnie mniej natomiast wydawały na utrzymanie swojego aparatu administracyjnego.

    Deficyt, którym zamknęły miasta na prawach powiatu rok 2000 został pokryty w 5,6% pożyczkami i w 15,1% środkami z emisji obligacji. Miasta te zrealizowały wydatki, które w najwyższym stopniu przekroczyły uzyskane dochody (relacja deficytu do zrealizowanych dochodów była tu najwyższa spośród wszystkich stopni samorządu). Wpłynęło to również na najwyższy stan zadłużenia tych jednostek. Relacja zobowiązań do zrealizowanych dochodów miast na prawach powiatu w 2000 r. wyniosła – 17,3%, w gminach – 14,8%, w powiatach – 3,0% i w województwach – 2,8%. Miasta na prawach powiatu najczęściej dysponują znacznym potencjałem ekonomicznym i dużymi kwotami dochodów, są więc dla banków wiarygodnym kredytobiorcą. Dotąd miasta te nie miały poważniejszych trudności w spłacaniu zaciągniętych kredytów i pożyczek, rzadziej występowały tu również inne kłopoty płatnicze. Udział wymagalnych zobowiązań, czyli zaległości, w ogólnej kwocie zobowiązań w 2000 r. wynosił 5,1%.

    Spis treści streszczenia części II

     

  5. Wykonanie budżetu przez województwa samorządowe. Poziom dochodów budżetowych województw związany jest z zakresem i wielkością przekazanych im zadań. Zakres ten został w 2000 r. rozszerzony, mimo to dochody województw w stosunku do 1999 r. wzrosły w ujęciu nominalnym zaledwie o 12,7%, co oznaczało wzrost realny o 2,3%. Na przeciętny wynik składał się realny wzrost dochodów w 9 województwach (w tym o 32,6% w województwie świętokrzyskim i o 28,8% w pomorskim) oraz spadek dochodów w 7 województwach (w tym o 18,4% w województwie podkarpackim i o 9,7% w opolskim). Znaczną część dochodów województw samorządowych stanowią dotacje przeznaczone na realizację dużych przedsięwzięć inwestycyjnych o znaczeniu regionalnym i ogólnokrajowym, w związku z tym podjęcie takich przedsięwzięć lub ich zakończenie silnie rzutuje na poziom i dynamikę dochodów realizowanych przez poszczególne województwa.

    Wydatki województw wzrosły w stosunku do 1999 r. o 16% nominalnie i o 5,4% realnie. Dwanaście województw zakończyło rok 2000 deficytem w kwocie 90,9 mln zł, natomiast 4 województwa wygospodarowały nadwyżkę równą 8,4 mln zł.

    Dochody własne stanowiły przeciętnie 16,0% ogółu dochodów województw samorządowych, ich udział mieścił się w granicach od 7,3% w województwie świętokrzyskim do 30,6% w mazowieckim. Głównym źródłem dochodów własnych były udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych (12,1%) oraz w podatku dochodowym od osób prawnych (2,4%). Dochody z majątku przyniosły zaledwie 0,4% dochodów.

    Dotacje celowe były najważniejszym źródłem, zapewniającym województwom 46,2% dochodów, w tym dotacje inwestycyjne stanowiły 26,3% dochodów. Z subwencji ogólnej pochodziło 37,8% dochodów województw. Udział części wyrównawczej subwencji ogólnej wahał się od 0,2% w województwie mazowieckim do 11,2% w łódzkim; części oświatowej – od 5,8% w świętokrzyskim do 18,2% w łódzkim i części drogowej – od 7,5% w województwie śląskim do 34,5% w zachodniopomorskim.

    Wydatki, przy dużym ich zróżnicowaniu w przeliczeniu na jednego mieszkańca od 63 zł w województwie łódzkim do 145 zł w lubuskim, przeciętnie w 29,0% mają charakter majątkowy. W 1999 r. udział ten wynosił 31,8%; jego spadek należy traktować jako zahamowanie tempa rozwoju infrastruktury o znaczeniu regionalnym. Udział wydatków majątkowych w 2000 r. mieścił się w granicach od 10,5% wydatków w województwie łódzkim do 56,8% w śląskim. Na zróżnicowanie to znaczny wpływ miało prowadzenie inwestycji centralnych.

    Charakter realizowanych przez województwa zadań powoduje, że z ich wydatków stosunkowo małą część (20,0%) przeznacza się na wynagrodzenia i pochodne. Przeciętnie we wszystkich jst udział tych wydatków w 2000 r. stanowił 53,3%. Województwa różnią się także sposobem realizacji zadań – 21,6% ich wydatków stanowią dotacje dla podmiotów, którym przekazano wykonanie tych zadań. Przeciętnie dla wszystkich jst udział dotacji stanowił 9,0%.

    Województwa posiadają odmienną od innych jst strukturę działową wydatków. Realizacja zadań o charakterze regionalnym powoduje, że ponad 20% wydatków stanowią wydatki w transporcie, ponad 15% - w kulturze i sztuce oraz 14,4% w ochronie zdrowia. Znacznie mniej niż w innych jst przeznacza się tu na wydatki oświatowe (12,5%); stosunkowo małą cześć wydatków (7,0%) przeznacza się na utrzymanie administracji.

    Województwa samorządowe w 2000 r. nie otrzymały środków na opracowanie niezbędnych analiz, co utrudniło realizację ich podstawowej funkcji w zakresie kreowania polityki regionalnej. System finansowania województw samorządowych nie zapewnia wystarczających środków na podjęcie wszystkich zadań o charakterze regionalnym, o czym świadczy w niektórych województwach brak wydatków w działach, w których sklasyfikowane zostały te zadania. Niepokój budzi sygnalizowany wzrost zadłużeń zakładów opieki zdrowotnej, dla których samorząd województwa jest organem prowadzącym, co może spowodować – w przypadku ich likwidacji – konieczność pokrycia ich zobowiązań z budżetu województw.

    System finansowy województw samorządowych sprawia, że znaczący wpływ na kształt i wielkość ich budżetów mają zewnętrzne źródła zasilania, zarówno z budżetu państwa jak i programów pomocowych, a także od innych podmiotów. Z tego względu coraz większego znaczenia nabierają umiejętności i zaangażowanie zarządów województw w pozyskiwaniu nowych źródeł finansowania realizowanych zadań.

    Spis treści streszczenia części II


     

  6. Gospodarka finansowa jednostek samorządu terytorialnego w wynikach kontroli regionalnych izb obrachunkowych

    6.1. Ustalenia ogólne. W roku 2000 łącznie w wyniku kontroli stwierdzono 14 410 przypadków nieprawidłowości występujących w sferze przygotowania i realizacji zadań, dokumentowania ich przebiegu oraz sporządzania sprawozdań finansowych. Przeciętnie w roku 2000 na jedną przeprowadzoną kontrolę w gminach przypadało wykrycie 11 nieprawidłowości. W gminach miejskich przeciętnie ustalono 11,3 nieprawidłowości, w gminach miejsko – wiejskich – 10,7, a w wiejskich – 11 nieprawidłowości. W gminach wiejskich liczba ich spadła (13,8 nieprawidłowości w 1998 r.), co może świadczyć o pewnej poprawie ich działania.

    Największa część nieprawidłowości (21,4%) dotyczyła planowania i wykonywania budżetu, ewidencji księgowej i sprawozdawczości (17,6%), podatków i opłat (14,4%) oraz udzielania zamówień publicznych (13,6%). W stosunku do 1998 r. zaobserwowano spadek udziału nieprawidłowości związanych z realizacją inwestycji i remontów (z 6,5% do 5,7%), jednocześnie wystąpił jednak wzrost udziału nieprawidłowości występujących przy stosowaniu procedur związanych z udzielaniem zamówień publicznych, które w znacznych stopniu dotyczą zadań inwestycyjnych i remontów.

    W zakresie stosowania przepisów dotyczących podatków i opłat zjawiskiem często występującym w jst jest nieprzestrzeganie zasady powszechności obowiązku podatkowego oraz niepodejmowanie we właściwych terminach czynności egzekucyjnych wobec dłużników. Przy wyborze dostawców oraz wykonawców usług często łamane są przepisy regulujące zasady, formy i tryb postępowania wyznaczone ustawą o zamówieniach publicznych. Wyniki kontroli wskazują również na zaniedbania w sferze gospodarowania składnikami majątku. Polegają one zwłaszcza na braku pełnej ewidencji księgowej majątku i niewykonywaniu obowiązku przeprowadzania okresowej inwentaryzacji.

    Liczba i charakter nieprawidłowości stwierdzonych w wyniku kontroli, wskazują na brak istotnej poprawy w sferze gospodarki finansowej kontrolowanych podmiotów. Świadczy o tym także wzrost o 36% liczby zdarzeń noszących znamiona naruszenia dyscypliny finansów publicznych.

    Spis treści streszczenia części II

    6.2. Funkcjonowanie i gospodarka finansowa szkół prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego. Z przeprowadzonych kontroli koordynowanych, obejmujących 170 jednostek oświatowych wynika, że zarządy jednostek samorządu terytorialnego oraz kierownicy szkół mało uwagi przywiązują do uporządkowania spraw organizacyjnych.

    W zbadanej grupie 27% jednostek nie posiadało dokumentacji opisującej przyjęte zasady prowadzenia rachunkowości, 31% szkół nie posiadało zakładowego planu kont, 44% nie posiadało wykazu stosowanych ksiąg rachunkowych, a 42% szkół nie posiadało dokumentacji opisującej system elektronicznego gromadzenia i przetwarzania danych. Najczęściej nieprawidłowości w tym zakresie występowały w szkołach ponadpodstawowych, dla których organem założycielskim stały się powiaty ziemskie.

    W jednostkach oświatowych występowały liczne nieprawidłowości w sferze ewidencji księgowej. Ich przyczyną była niedostateczna znajomość przepisów dotyczących rachunkowości, co przejawiało się m. in. brakiem opracowania przez jednostkę czytelnych zasad prowadzenia rachunkowości, a niekiedy nawet nieprowadzeniem wymaganych urządzeń księgowych.

    W sferze naliczania wynagrodzeń stwierdzono, że w 25% jednostek oświatowych ustalone składniki wynagrodzeń dla nauczycieli i obsługi nie były zgodne z obowiązującymi przepisami. Ustalono ponadto, że w 21% szkół wydatki na wynagrodzenia oraz pochodne od wynagrodzeń przekroczyły wielkości ustalone w ich planach finansowych.

    Kontrole wykazały przypadki nieprzeprowadzenia i nierozliczenia inwentaryzacji, jednak sytuacja w tej dziedzinie, w wyniku prowadzonej przez regionalne izby obrachunkowe działalności kontrolnej, ulega systematycznej poprawie.

    W jednostkach samorządu terytorialnego, w których skoncentrowano obsługę finansowo-księgową jednostek oświaty w urzędach lub w utworzonych odrębnych jednostkach obsługi, zarysowuje się tendencja do ograniczania kompetencji dyrektorów szkół. W takich przypadkach o sposobie realizacji planów finansowych szkół najczęściej decydują kierownicy zespołów obsługi lub pracownicy urzędów gmin. Nie sprzyja to należytemu zainteresowaniu dyrektorów szkół prawidłowym wykonywaniem planów finansowych.

    Spis treści streszczenia części II

    6.3. Dotacje udzielane przez jednostki samorządu terytorialnego na realizację zadań własnych podmiotom nie zaliczanym do sektora finansów publicznych. Działaniami kontrolnymi w tym zakresie objęto 161 jednostek, spośród których 36,7% nie korzystało z możliwości realizacji zadań poprzez zlecanie ich podmiotom spoza sektora finansów publicznych. Jednostki samorządu terytorialnego mogą przekazać realizację własnych zadań podmiotom, które nie są zaliczane do sektora finansów publicznych i nie prowadzą działalności nastawionej na osiągnięcie zysku, w oparciu o art. 118 ustawy o finansach publicznych. Zlecenie zadania powinno następować w trybie jawnego wyboru najkorzystniejszej oferty.

    Najczęściej jst korzystają z możliwości powierzenia swoich zadań wymienionym podmiotom w dziedzinach, w których nie utworzyły własnych struktur organizacyjnych. Dotyczy to przede wszystkim kultury fizycznej – dotacje na ten cel stanowiły w 1999 r. 38,9%, a w 2000 r. – 41,7% ogółu tych dotacji. Ustawa o kulturze fizycznej nakazuje finansowanie zadań z zakresu kultury fizycznej przez samorządy, co przy braku własnych jednostek organizacyjnych oraz braku możliwości wyboru pomiędzy klubami sportowymi powoduje, że dotowanie klubów sportowych przybiera niedopuszczalną postać dotacji podmiotowych. Wskazuje na to występujący w umowach brak określenia zadań, jakie powinien realizować podmiot otrzymujący dotację.

    Jednostki samorządu terytorialnego decydują się również na powierzanie zadań podmiotom spoza sektora finansów publicznych w dziedzinach, w których funkcjonuje wiele takich podmiotów (organizacji społecznych) realizujących cele zbieżne ze sferą działania samorządu terytorialnego, np. w zakresie pomocy społecznej. Kwota dotacji przekazanych na realizację tych zadań wynosiła w 1999 r. 25,8% ogółu dotacji udzielonych w oparciu o art. 118 ustawy o finansach publicznych, a w 2000 r. – 37,4%.

    Przeprowadzone kontrole wykazały, że nie we wszystkich przypadkach jst przestrzegały podmiotowego i przedmiotowego zakresu przy udzielaniu dotacji. W gminach występowały wypadki finansowania w ten sposób przez gminy zadań nie dających się zaliczyć do katalogu zadań przypisanych temu stopniowi samorządu np.: budowy lub konserwacji urządzeń melioracyjnych, postępu biologicznego w produkcji roślinnej i zwierzęcej lub pokrywania kosztów działania związków zawodowych. Wypadki takie nie były liczne, a dotacje przekazywane na te cele nie stanowiły znacznych kwot.

    Część nieprawidłowości dotyczyła postępowania poprzedzającego udzielenia dotacji. Wystąpiły one w 51,9% skontrolowanych jednostek, które udzielały dotacji. Nie zawsze jednostki zapewniały również warunki jawności wyboru, stosunkowo częste były także nieprawidłowości w samej konstrukcji umów: nie zawierały one wspomnianego już opisu zadania które powinno być finansowane z przekazanej dotacji, określenia trybu płatności, trybu kontroli wykonania zadania, sposobu rozliczenia i zasad zwrotu niewykorzystanej części dotacji.

    Na podstawie wyników kontroli można stwierdzić, że nie zostały do końca rozwiązane problemy interpretacyjne, związane z katalogiem podmiotów, które mogą ubiegać się o przyznanie do realizacji zadań publicznych.

    Spis treści streszczenia części II

     

    6.4. Realizacja zadań publicznych w drodze porozumień między jednostkami samorządu terytorialnego na przykładzie zarządu drogami publicznymi. Kontrola w tym zakresie objęła 152 gminy, spośród których 37,5% realizowało w 1999 r. porozumienia. Z 60 zbadanych porozumień 46 dotyczyło przejęcia do realizacji niektórych zadań publicznych w zakresie zarządzania drogami, natomiast przedmiotem 14 było przekazanie dotacji na zarządzanie drogami należącymi do innych jednostek samorządu. Stroną porozumienia najczęściej był samorząd powiatu (52 porozumienia). Na podstawie 40 porozumień gminy przyjęły niektóre zadania w zakresie zarządu drogami powiatowymi, a w 6 przypadkach – wojewódzkimi. Nie stwierdzono przypadku przekazania w drodze porozumienia całości zadań wynikających z obowiązków zarządcy dróg.

    Kontrolowane gminy wydatkowały łącznie na drogi publiczne stanowiące własność innych jst i Skarbu Państwa kwotę 4 468 tys. zł (w tym 547 tys. zł w formie dotacji), otrzymały natomiast dotacje celowe na realizację przyjętych w tym zakresie zadań w wysokości 1 822 tys. zł.

    Kontrole izb wykazały, że nie we wszystkich porozumieniach, na podstawie których gminy przejęły zadania z zakresu zarządu drogami publicznymi, były zawarte postanowienia określające udział stron w kosztach jego realizacji (10 porozumień) oraz szczegółowe zasady i terminy przekazywania dotacji (7). Ponadto w 17 przypadkach gminy ponosiły na realizację przejętych zadań wydatki przewyższające kwoty ustalone porozumieniami. Stwierdzono także 7 przypadków, w których gminy zobowiązały się do przyjęcia zadań wyłącznie w oparciu o własne środki, bez uzyskania dotacji z budżetu powiatów. Istotą wielu porozumień było więc udzielanie wsparcia finansowego, a nie przejęcie zadań od innej jednostki samorządu terytorialnego.

    Spis treści streszczenia części II

     

    6.5. Realizacja przez gminy zadań wynikających z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Realizacja zadań gmin wynikających z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi prowadzona jest w postaci gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, uchwalanego corocznie przez radę gminy. Środki na realizację tego programu pochodzą przede wszystkim z opłat za wydawanie zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych.

    Kontrolą dochodów i wydatków w omawianym zakresie w latach 1997-1999 objęto 211 gmin. Dochody z opłat zrealizowane przez objęte kontrolą gminy w 1999 r. wyniosły 30 675 tys. zł, a wydatki – 25 230 tys. zł. Z dochodów przeznaczonych na przeciwdziałanie alkoholizmowi wykorzystano więc na ten cel 82,2% (w 1997 r. – 45,1%). Jedynie w 5 gminach wydatki na profilaktykę wyższe były od dochodów uzyskanych ze źródeł wskazanych w ustawie. Wiele nieporozumień budzi fakt, że środki określone w ustawie o wychowaniu w trzeźwości nie tworzą funduszu celowego, a ujmowane są w budżecie, wobec którego stosuje się zasadę jedności formalnej i materialnej budżetu. Środki te, na mocy art. 124 ust. 3 ustawy o finansach publicznych, muszą być wyodrębnione po stronie dochodów i wydatków, wyodrębnienie to ma charakter funduszowy, jednak niewykorzystane środki stanowią element wyniku i w następnym roku ulegają ponownemu rozdzieleniu, nie zawsze na cele związane z zapobieganiem alkoholizmowi.

    Z przeprowadzonych kontroli wynika, że około 6% wydatków związanych z zapobieganiem alkoholizmowi nie było ujętych w programach profilaktyki rozwiązywania problemów alkoholowych, co nie oznacza, że nie były one zgodne z dyspozycją art. 41 ustawy o wychowaniu w trzeźwości. W 1999 r. programy były opracowane w 91,9% kontrolowanych gmin. Odnotowane nieliczne przypadki braku programu przez okres kolejnych trzech lat.

    Spis treści streszczenia części II


     

  7. Wydatki inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego w latach 1997-2000 r. Inwestycje realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego wpływają na poziom życia mieszkańców poprzez rozwój infrastruktury, zachęcający inwestorów prywatnych do podejmowania na ich terenie działalności gospodarczej. Jednocześnie przyrost mienia komunalnego tworzy struktury przesądzające o przyszłych formach działalności bieżącej jst i rozmiarach kosztów ponoszonych na eksploatację utworzonego majątku. Z tego względu jst powinny realizować swoje przedsięwzięcia inwestycyjne w oparciu o wieloletnie plany. Możliwość taka uwzględniona jest w regulacjach prawnych, przede wszystkim w ustawie o finansach publicznych, przewidującej możliwość określenia w uchwałach budżetowych wydatków na wieloletnie programy inwestycyjne oraz na zadania wynikające z kontraktów wojewódzkich zawartych między Radą Ministrów a samorządem województwa. Przewidziana w ustawie instytucja wydatków niewygasających – stanowiąca wyjątek od zasady roczności budżetu – posiada duże znaczenie dla zachowania ciągłości finansowania zadań inwestycyjnych.

    W okresie lat 1997-2000, mimo utworzenia nowych stopni samorządu, w tym województw o dużym zakresie realizowanych zadań inwestycyjnych, obniżył się wyraźnie udział wydatków inwestycyjnych jst w ogólnej kwocie wydatków budżetowych.

    Udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach budżetowych ogółem jst w 1997-2000 r. ( w %)

    Jednostki samorządu terytorialnego

    1997

    1998

    1999

    2000

    Ogółem:

    23,5

    22,5

    18,7

    17,4

    Gminy

    25,6

    23,9

    21,9

    20,6

    w tym miasta Warszawy

    28,7

    27,2

    27,6

    31,8

    Miasta na prawach powiatu

    19,5

    19,9

    17,2

    16,1

    Powiaty

    x

    x

    6,5

    7,5

    Województwa

    x

    x

    31,7

    28,7

    Różnice udziałów wydatków inwestycyjnych w jednostkach poszczególnych stopni samorządu wynikają z charakteru realizowanych przez nie zadań oraz z różnic w sytuacji finansowej. Duże zróżnicowanie wykazywały też udziały inwestycji w jednostkach tych samych stopni samorządu. Widoczne rozpiętości wystąpiły w województwach samorządowych, w których np. w 1999 r. – najniższy udział wydatków przeznaczonych na inwestycje wystąpił w województwie łódzkim i wyniósł 9,4%, a najwyższy, równy 53,9% - w województwie śląskim. Wysoki udział w tym województwie związany był z realizacją, w oparciu o porozumienie z kilkoma miastami, inwestycji “Drogowa Trasa Średnicowa”. Skala obiektów realizowanych z budżetów województw znajduje więc wyraźnie odbicie w strukturze tych budżetów.

    W okresie czterech lat największy udział wydatków inwestycyjnych wykazywały jst województwa mazowieckiego, za wyjątkiem roku 1999, w którym – w efekcie usuwania skutków powodzi – największą część wydatków na inwestycje przeznaczały jst województwa dolnośląskiego.

    W latach 1997-2000 wydatki budżetowe jst wzrosły o 87,3%, a kwoty przeznaczone na inwestycje – o 38,7%, co po uwzględnieniu inflacji oznaczało wzrost realny o 5%. W 1999 r. w jst trzech województw wystąpił w stosunku do roku 1997 r. spadek nominalnych kwot wykorzystanych na inwestycje, w roku 1999 spadek w stosunku do roku poprzedniego dotyczył jst jednego województwa, a w 2000 r. – jst sześciu województw.

    Dynamika wydatków inwestycyjnych jst (rok poprzedni = 100%)

    Jednostki samorządu terytorialnego

    1998

    1999

    2000

    Ogółem:

    111,9

    115,5

    107,3

    Gminy

    108,0

    97,0

    103,6

    w tym miasta Warszawy

    111,3

    113,8

    135,6

    Miasta na prawach powiatu

    122,1

    106,2

    108,2

    Powiaty

    x

    x

    149,2

    Województwa

    x

    x

    105,0

    Najtrudniejszym okresem dla procesu realizacji inwestycji były lata 1999 i 2000, w których obniżał się lub nieznacznie wzrastał w ujęciu nominalnym i wyraźnie spadał realnie poziom inwestycji w gminach. W okresie tym wyjątek stanowiły gminy Miasta Stołecznego Warszawy oraz powiaty.

    Zróżnicowanie możliwości w zakresie realizacji inwestycji infrastrukturalnych najpełniej odbija kwota tych wydatków jst w przeliczeniu na jednego mieszkańca. W całym okresie czteroletnim (1997-2000 r.) najwyższy ich poziom wykazywały łącznie jednostki samorządu terytorialnego województwa mazowieckiego (od 360 zł w 1997 r. do 563 zł w 2000 r.), natomiast najniższy – jednostki województw: kujawsko-pomorskiego (od 200 zł w 1997 r. do 279 zł w 2000 r.), lubelskiego (od 178 zł w 1998 r. do 238 zł w 2000 r.) oraz warmińsko- mazurskiego (od 212 zł w 1997 r. do 235 zł w 2000 r.).

    Struktura działowa wydatków inwestycyjnych odbija charakter zadań realizowanych przez jst. Największa część tych wydatków (ponad 53% w latach 1997-1998 i około 30% w latach 1999-2000), wiązała się z gospodarką komunalną, około 15% - z tworzeniem materialnej bazy dla oświaty, około 5% w latach 1997-1998 i około 20% w latach 1999-2000, przeznaczono na inwestycje w transporcie (drogowe), około 7% - na inwestycje w rolnictwie oraz nieco mniej w gospodarce mieszkaniowej i ochronie zdrowia. Wyraźny wzrost w ogólnej kwocie wydatków inwestycyjnych udziału wydatków na inwestycje drogowe, a spadek w gospodarce komunalnej wynikały głównie ze zmian w klasyfikacji budżetowej. Powstanie powiatów i województw oraz przejęcie przez samorządy publicznych zakładów opieki zdrowotnej wpłynęło na wzrost udziału wydatków inwestycyjnych w ochronie zdrowia z 2,1% w 1997 r. do 7,5% w roku 2000.

    Proces realizacji wydatków inwestycyjnych charakteryzuje się brakiem równomierności. W I półroczu jst realizują przeciętnie około 25% zaplanowanych wydatków inwestycyjnych, natomiast w ostatnim kwartale – około 40%. Plany inwestycyjne realizowane są w stosunkowo niskim stopniu – np. 89,1% w 2000 r. i są w ciągu roku często korygowane. Wskazuje to na słabość systemu wieloletniego planowania wydatków inwestycyjnych.

    Zrealizowane przez jst wydatki inwestycyjne sfinansowane były w poszczególnych latach w 22,0% - 26,3% z otrzymanych na te cele dotacji, w 10,5% - 17,1% z kredytów i pożyczek oraz w 1,0% - 3,7% z emisji papierów wartościowych. Pozostałe kwoty pokryły dochody jst poza dotacjami oraz nadwyżki budżetowe wygospodarowane w latach wcześniejszych.

    Spis treści streszczenia części II

     

    Tabela 2.1.1. Budżet państwa i budżet jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000 (w mln zł)

    Lp.

    WYSZCZEGÓLNIENIE

    1999

    2000

    wskaźnik dynamiki w %

    Plan

    Wykonanie

    Plan

    Wykonanie

    5:4

    6:4

    6:5

    1

    2

    3

    4

    5

    6

    7

    8

    9

    I.

    Budżet państwa

    1.

    Dochody

    129 288

    125 922

    140 910

    135 664

    111,9

    107,7

    96,3

    2.

    Wydatki

    142 100

    138 401

    156 310

    151 055

    112,9

    109,1

    96,6

    II.

    Zbiorczy budżet jst

    1.

    Dochody

    65 294

    64 888

    73 978

    72 610

    114,0

    111,9

    98,2

    2.

    Wydatki

    68 675

    65 845

    79 303

    75 747

    120,4

    115,0

    95,5

    3.

    Dochody jst do dochodów budżetu państwa (w %)

    50,5

    51,5

    52,5

    53,5

    x

    x

    x

    4.

    Wydatki jst do wydatków budżetu państwa (w %)

    48,3

    47,6

    50,7

    50,1

    x

    x

    x

    III.

    Budżet gmin

    1.

    Dochody

    32 335

    32 357

    35 317

    34 584

    109,1

    106,9

    97,9

    2.

    Wydatki

    34 487

    32 835

    38 328

    36 211

    116,7

    110,3

    94,5

    3.

    Dochody gmin do dochodów jst (w %)

    49,5

    49,9

    47,7

    47,6

    x

    x

    x

    4.

    Wydatki gmin do wydatków jst (w %) 

    50,2

    49,9

    48,3

    47,8

    x

    x

    x

    IV.

    Budżety miast na prawach powiatów

    1.

    Dochody

    19 636

    19 397

    22 125

    21 766

    114,1

    112,2

    98,4

    2.

    Wydatki

    20 802

    19 962

    24 027

    23 084

    120,4

    115,6

    96,1

    3.

    Dochody miast na prawach powiatów do dochodów jst (w %)

    30,1

    29,9

    29,9

    30,0

    x

    x

    x

    4.

    Wydatki miast na prawach powiatów do wydatków jst (w %)

    30,3

    30,3

    30,3

    30,5

    x

    x

    x

    V.

    Budżety powiatów

    1.

    Dochody

    9 883

    9 846

    12 630

    12 555

    128,3

    127,5

    99,4

    2.

    Wydatki

    9 928

    9 784

    12 915

    12 664

    132,0

    129,4

    98,1

    3.

    Dochody powiatów do dochodów jst (w %)

    15,1

    15,2

    17,1

    17,3

    x

    x

    x

    4.

    Wydatki powiatów do wydatków jst (w %)

    14,5

    14,9

    16,3

    16,7

    x

    x

    x

    VI.

    Budżety samorządów województwa

    1.

    Dochody

    3 440

    3 288

    3 906

    3 705

    118,8

    112,7

    94,9

    2.

    Wydatki

    3 458

    3 264

    4 033

    3 787

    123,5

    116,0

    93,9

    3.

    Dochody samorządów województwa do dochodów jst (w %)

    5,3

    5,1

    5,3

    5,1

    x

    x

    x

    4.

    Wydatki samorządów województwa do wydatków jst (w %)

    5,0

    5,0

    5,1

    5,0

    x

    x

    x

Spis treści streszczenia części II

Przejdź do streszczenia części I.