Wstęp | Część I - streszczenie | Część I - pełny tekst | Część II - streszczenie | Część II - pełny tekst

Spis treści streszczenia części II

• 1. Uchwalanie budżetu i jego zmiany

• 2. Wykonanie budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2004 r.

• 3. Wykonanie budżetów przez gminy

• 4. Wykonanie budżetu przez m. st. Warszawa

• 5. Wykonanie budżetów przez miasta na prawach powiatu

• 6. Wykonanie budżetów przez powiaty

• 7. Wykonanie budżetów przez województwa

• 8. Wykonanie budżetów przez związki komunalne

Streszczenie części II.
Sprawozdanie z wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2004 roku

1. Uchwalanie budżetu i jego zmiany

Ze względu na późny (29 listopada 2003 r.) termin opublikowania nowej ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego[1] (udjst) regulującej stronę dochodową budżetów jst w 2004 r., przesunięto do 15 grudnia 2003 r. ustawowy termin opracowania i przedkładania organowi stanowiącemu i rio projektów budżetów jst na 2004 r. Mimo to w przedłużonym terminie zmieściło się tylko 53,4% jst.

Składy orzekające wydały 2 967 opinii o projektach budżetów jst (1 494 opinie pozytywne, 1 438 pozytywne z uwagami, i 35 negatywne). W opiniach pozytywnych z uwagami, wskazywano na nieprawidłowości, które winny być wyeliminowane przy opracowaniu budżetów jst. W porównaniu z ubiegłymi latami poprawiła się jakość sporządzanych projektów budżetu, na co wskazuje malejąca liczba opinii negatywnych i pozytywnych z uwagami.

Budżet jst powinien być uchwalany w roku poprzedzającym rok budżetowy. W 2004 r. jedynie 10,1% jst uchwaliło budżet przed końcem 2003 r. W wyniku niedotrzymania przez jst ostatecznego terminu uchwalenia budżetu (do 31 marca roku budżetowego) rio ustaliły budżety dla 2 gmin, 1 miasta, 1 powiatu i 2 związków międzygminnych.

Budżety jst ulegały w ciągu roku zmianom dokonywanym przez organ stanowiący lub wykonawczy, zgodnie z uprawnieniami ustawowymi lub upoważnieniami przekazanymi przez organ stanowiący. Przyczyny wprowadzonych zmian miały charakter zewnętrzny - związane były ze zmianą kwot dotacji celowych, subwencji ogólnej, lub środków otrzymywanych ze źródeł pozabudżetowych oraz z wprowadzeniem wydatków finansowych z przychodów zwrotnych (kredyty, pożyczki itp.), lub wewnętrzny - związany ze zmianą warunków realizacji budżetu i koniecznością dokonania przesunięć zapobiegających naruszeniu dyscypliny finansów publicznych.

powrót do spisu treści streszczenia części II

2. Wykonanie budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2004 r.

            W 2004 r. zaczęła obowiązywać nowa udjst. Nowa regulacja prawna miała zwiększyć stopień decentralizacji dysponowania środkami publicznymi, umocnić samodzielność ekonomiczną jst poprzez zwiększenie w ich dochodach udziałów dochodów własnych, zwiększyć zainteresowanie rozwojem własnego obszaru oraz ułatwić jst absorbcję środków unijnych.

            Dla realizacji założeń przyjętych w nowej udjst zwiększono udziały jst w dochodach z podatku dochodowego od osób prawnych: w gminach z 5% do 6,71%, w powiatach wystąpił po raz pierwszy w wysokości 1,4% i w województwach z 0,5%do 15,9% oraz w podatku dochodowym od osób fizycznych: w gminach z 27,6% do 39,34% (w 2004 r. do 35,72%), w powiatach z 1% do 10,25% (w 2004 r. do 8,42%) i w województwach z 1,5% do 1,6%. W gminach wzrost udziału w podatku dochodowym okupiony został rezygnacją z rekompensaty skutków ustawowych i ulg w podatkach stanowiących dochód gmin, przekazywanej dotąd w postaci części rekompensującej subwencji ogólnej. We wszystkich stopniach samorządu terytorialnego wprowadzono ponadto pewne zmiany w sposobie finansowania niektórych zadań, rezygnując z przekazywania na ich realizację dotacji celowych, na rzecz finansowania ich z dochodów własnych. Zasadnicze zmiany wprowadzono także w sposobie naliczania przysługującej jst subwencji ogólnej. Niezmienna pozostała jej część oświatowa, zlikwidowano natomiast część rekompensującą dla gmin i drogową dla powiatów i województw, które zastąpione zostały zwiększonym udziałem w podatku dochodowym. Po zmianach, subwencja ogólna obok części oświatowej zawiera część wyrównawczą i równoważącą dla gmin i powiatów oraz wyrównawczą i regionalną dla województw. Część wyrównawcza dla wszystkich stopni jst składa się z kwoty podstawowej, w której konstrukcję wmontowano mechanizm wyrównujący różnice w poziomie dochodów podatkowych oraz z kwoty uzupełniającej, w której uwzględniono zróżnicowanie wskaźnika bezrobocia w powiatach i różnice w liczbie mieszkańców dla województw. Część równoważąca dla gmin i powiatów w 2004 r. winna częściowo zrekompensować ujemne skutki zmian zasad finansowania niektórych zadań tych jednostek. Część regionalną subwencji ogólnej, przewidzianą dla województw, podzielono na cztery składniki uwzględniające różnice w obciążeniu województw bezrobociem, zróżnicowanie gęstości dróg, różnice w poziomie wytwarzanego produktu krajowego brutto oraz skutki zmian zasad finansowania niektórych zadań.

            Nowa ustawa przewidziała utworzenie w 2004 r. znacznych rezerw, z których - po uzupełnieniu o wpłaty bogatszych gmin, powiatów i województw, wypłacane były kwoty uzupełniające subwencji ogólnej. Silne uzależnienie poziomu dochodów jst od stopnia rozwoju gospodarczego własnego terenu (poprzez zwiększenie udziału w podatku dochodowym) zaostrzyło różnice w poziomie osiąganych przez jst dochodów, co zmuszało do wzmocnienia mechanizmu wyrównawczego, jednak dążenie do uwzględnienia w nim wielu czynników określających różnice w warunkach działania jst spowodowało, że opracowany system wyrównawczy jest bardzo skomplikowany.

            W pierwszym roku funkcjonowania nowej udjst, jednostki te zrealizowały dochody w kwocie 91 503 977 tys. zł i wydatki - 91 389 085 tys. zł. Po raz pierwszy od 1999 r. kwota uzyskanych przez jst dochodów była wyższa od wydatków. Kwotę tę stanowiła wygospodarowana nadwyżka w wysokości 114 892 tys. zł (0,1% w stosunku do zrealizowanych dochodów). Mimo zrealizowanej nadwyżki, kwota wliczonych do długu publicznego zobowiązań jst wzrosła do wysokości 19 104 730 tys. zł, jednak tempo wzrostu zadłużenia było wolniejsze niż w latach wcześniejszych (wzrost w stosunku do 2003 r. o 10,6%). W wyniku szybszego tempa wzrostu dochodów obniżyła się relacja zobowiązań jst do ich dochodów z 21,8% w 2003 r. do 20,9%. Udział zobowiązań jst w ogólnej kwocie długu publicznego państwa obniżył się z 4,3% w 2002 r. i 4,1% w 2003 r. do 3,6%. Należy zauważyć, że zadłużenie całego sektora samorządowego obok zobowiązań jst obejmuje również zadłużenie jednostek posiadających osobowość prawną, dla których jst są organem założycielskim lub nadzorującym. Kwota tego zadłużenia w 2004 r. wyniosła 5 373 872 tys. zł, co podwyższa relację zobowiązań jst do dochodów z 20,9% do 26,8% oraz udział całego sektora samorządowego w państwowym długu publicznym do 4,3%.

            Dochody budżetowe jst w stosunku do 2003 r. wzrosły o 15,6%, co zapewniało realny wzrost o 12,1%. Skutki działania nowej udjst najwyraźniej wpłynęły na dynamikę dochodów powiatów i województw samorządowych. W stosunku do 2003 r. najsilniej wzrosły dochody województw (o 52,7% nominalnie i o 49,2% realnie), a w najmniejszym stopniu gmin (o 11,8% nominalnie i o 8,3% realnie). Na ogólną dynamikę dochodów jst w 2004 r. decydujący wpływ wywarł wzrost dochodów własnych (przeciętnie o 36,6% - od 14,0% w gminach do 2,5-krotnego wzrostu w powiatach i 5,7-krotnego w województwach). Kwoty dotacji celowych wzrosły o 1,2% (w gminach o 33,6%, ze względu na zlecenie tym jednostkom nowego zadania - wypłaty świadczeń rodzinnych i pielęgnacyjnych), a subwencji ogólnej zmalały o 1,3%, chociaż zwiększył się w stosunku do 2003 r. poziom części oświatowej subwencji.

            Wysoka dynamika dochodów jst wpłynęła na wzrost poziomu dochodów jst z 2 072 zł w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2003 r. do 2 397 zł w 2004 r. Przyjęty w nowej ustawie sposób kształtowania dochodów jst wpłynął na zaostrzenie różnic w poziomie dochodów osiąganych przez poszczególne jst. W 2003 r. jst „najbogatszego” województwa mazowieckiego osiągnęły przeciętnie dochody wyższe o 19,6% od dochodów jst najmniej zamożnego województwa lubelskiego. W 2004 r. różnica ta urosła do 35,2%, a dla dochodów własnych do 139%. Częścią dochodów niwelujących różnice zamożności jst była subwencja ogólna. Zróżnicowanie przestrzenne poziomu dochodów wykazuje dużą stabilność utrzymującą się od 1999 r. Przez cały ten okres te same województwa (poza warmińsko-mazurskim) osiągały dochody wyższe od przeciętnego dla jst kraju.

            Wynikiem regulacji zawartych w nowej udjst, było zwiększenie się w dochodach jst udziału dochodów własnych z 43,5% do 51,5%, przy czym najsilniejszy wzrost nastąpił w powiatach (z 11,3% w 2003 r. do 24,9% w 2004 r.) i województwach samorządowych (z 15,9% do 59,1%). W gminach wzrost udziału dochodów własnych był niewielki (z 47,3% do 48,2%), czyli nie zmienił się wyraźniej zakres samodzielności ekonomicznej jednostek, które dotąd najswobodniej gospodarowały swoimi dochodami.

            Wydatki zrealizowane przez jst w 2004 r. wzrosły w stosunku do 2003 r. o 12,9% w ujęciu nominalnym, realnie o 9,4%. Uzyskany przez jst wzrost dochodów wykorzystany został przede wszystkim na zwiększenie wydatków inwestycyjnych (o 20,5%), a w mniejszym stopniu - na wzrost wydatków bieżących (o 11,4%). Tempo wzrostu wydatków poszczególnych stopni samorządu silnie powiązane było ze wzrostem dochodów. Jedynie w województwach dochody wzrosły o 52,7% a wydatki tylko o 24,5%, w czym wydatki inwestycyjne zaledwie o 9,3%, a wydatki bieżące o 31,3%. Osiągnięta w 2004 r. poprawa sytuacji finansowej jst w umiarkowanym stopniu posłużyła podwyższeniu wynagrodzeń (wzrost o 6,1%). Nie zwiększyły się też znacząco kwoty obsługi długu (o 3,8%), co przy rosnącej kwocie zadłużenia należy przypisać niskim stopom procentowym.

            Tempo wzrostu ogólnej kwoty wydatków budżetowych jst poszczególnych województw w 2004 r. było dosyć wyrównane, natomiast bardzo wyraźne zróżnicowanie wykazywało tempo wydatków inwestycyjnych, (od 41,2% w województwie opolskim do 5,8% w województwie podkarpackim). Przyspieszenie tempa wzrostu wydatków inwestycyjnych postąpiło przede wszystkim w jst województw silniej rozwiniętych, ale wykazywały je również jst niektórych województw o niskim poziomie dochodów w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Wzrost zróżnicowania poziomu dochodów jst można traktować jako zamierzony efekt nowej udjst, w której przewidziano mocniejsze powiązanie poziomu dochodów jst ze stopniem rozwoju ich terenu. Warunkiem skutecznego oddziaływania na ten rozwój jest rozbudowa infrastruktury, jeśli więc jst mniej zamożnych województw chcą prowadzić politykę przezwyciężania zaniedbań, muszą koncentrować swoje wysiłki na działalności inwestycyjnej i przeznaczać na nią szczególnie wysoką część dochodów. Wolne tempo wzrostu wydatków inwestycyjnych jst niektórych słabiej rozwiniętych województw oraz niski poziom tych wydatków w przeliczeniu na jednego mieszkańca (72% średniej krajowej w jst województw kujawsko-pomorskiego i 86% - w jst województwa lubelskiego) mogą sygnalizować, że zbyt duże zróżnicowanie dochodów jst stawia im trudne do przezwyciężenia bariery finansowe. W większości jednak przypadków dążenie do zniwelowania różnic rozwojowych realizowane jest z powodzeniem, na co wskazuje poziom realizowanych przez jst wydatków inwestycyjnych szeregu słabiej rozwiniętych województw (109% średniej krajowej w jst województwa świętokrzyskiego i 107% - w jst województwa podlaskiego).

            Udział wydatków inwestycyjnych w ogólnej kwocie wydatków budżetowych zwiększył się w stosunku do 2003 r. z 15,2% do 16,2% i mieścił się w granicach od 10,1% w powiatach do 28,8% w województwach samorządowych, jednak w jednostkach żadnego stopnia samorządu nie osiągnął wielkości udziału z 1999 r.

            Samorządowe wydatki inwestycyjne w 49,8% realizowane były przez gminy, w 30,3% - przez miasta na prawach powiatu, w tym w 6,5% - przez m. st. Warszawę, w 8,5% przez powiaty i w 11,4% - przez województwa samorządowe. Wydatki te koncentrowały się w transporcie (34,9% wydatków inwestycyjnych jst i udział ten systematycznie rośnie), w gospodarce komunalnej (17,7%), w oświacie i wychowaniu oraz w edukacyjnej opiece wychowawczej (12,8%) i w rolnictwie i łowiectwie (10,8%).

            Działy, w których realizowana była największa część wydatków budżetowych (łącznie majątkowych i bieżących) to Oświata i wychowanie oraz Edukacyjna opieka wychowawcza (39,5% wydatków budżetowych jst), Pomoc społeczna (13,7%), Transport i łączność (12,7%) oraz Administracja publiczna (9,9%).

Szczególny rodzaj wydatków jst stanowiły wydatki za zadania finansowane ze środków unijnych i innych źródeł zagranicznych. Dochody (840 634 tys. zł)[2] z tych źródeł w 2004 r. stanowiły 0,9% ogólnej kwoty dochodów jst, natomiast wydatki, które zostały lub zostaną z nich sfinansowane stanowiły 1,5% ogólnej kwoty wydatków budżetowych jst (od 0,7% w powiatach do 6,8% w województwach samorządowych). Kwota zrealizowanych w 2004 r. dochodów z bezzwrotnych źródeł zagranicznych o 38,8% była niższa od kwoty wydatków (1 373 995 tys. zł[3]), co wiązało się z przyjętymi zasadami przekazywania bezzwrotnych środków zagranicznych po zrealizowaniu większości zadań finansowanych z tych środków. Część zadań objętych programami finansowanymi z bezzwrotnych środków zagranicznych została więc przejściowo sfinansowana środkami pochodzącymi ze dochodów własnych lub przychodów, które zostaną zwrócone z funduszy zagranicznych w roku następnym.

            W kwocie uzyskanych środków unijnych i innych zagranicznych 85% stanowiły środki przeznaczone na inwestycje, w związku z tym ich wpływ na działalność inwestycyjną był o wiele bardziej widoczny od wpływu na ogólny stan finansów jst. Ze środków unijnych i innych zagranicznych jst sfinansowały 7,9% wydatków inwestycyjnych, w tym gminy - 7,5%, miasta na prawach powiatu - 7,6%, powiaty - 5,1% i województwa - 16,7%.

            Łącznie, jst w 2004 r. zrealizowały dochody wyższe od wydatków i wygospodarowały nadwyżkę (0,1% w stosunku do dochodów), jednak tylko 44,7% jst zakończyło rok nadwyżką a 55,3% - deficytem. Relacja nadwyżki wygospodarowanej przez jst „nadwyżkowe” stanowiła 6,6% w relacji do ich dochodów, (w województwach 18%), natomiast deficyt jst, które zakończyły rok 2004 deficytem w relacji do ich dochodów stanowił 5,8%. Przeciętnie na jednostkę „nadwyżkową” przypadło 2 294,3 tys. zł (w 2003 r. - 837,5 tys. zł), natomiast przeciętna kwota deficytu wyniosła 1 782,7 tys. zł (w 2003 r. - 1 662,9 tys. zł).

            Zobowiązania jst wliczone do długu publicznego wyniosły 19 104 730 tys. zł i były o 10,6% wyższe od zadłużenia jst w 2003 r. Mimo to relacja zadłużenia do dochodów jst obniżyła się z 21,8% do 20,9% i wyniosła w gminach 18,7%, w m. st. Warszawie - 36,7%, w pozostałych miastach na prawach powiatu - 28,4%, w powiatach - 11,9% i w województwach - 8,1%. Zróżnicowany był też stopień zadłużenia jst poszczególnych województw od 11,8% w województwie świętokrzyskim do 27,1% w małopolskim. W granicach zadłużenia nie przekraczającego 20% w relacji do dochodów mieściło się 61,5% gmin, 37,5% miast na prawach powiatu, 80,3% powiatów i 87,5% województw, natomiast w 67 gminach i 2 miastach na prawach powiatu wskaźnik zadłużenia wyższy był od 50%, w tym w 16 gminach przekroczył ustawową granicę 60%.

            Coraz bardziej realnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa finansowego jst staje się zadłużenie utworzonych lub nadzorowanych przez jst jednostek posiadających osobowość prawną (SPZOZ, instytucje kultury, fundusze celowe). Ze względu na pogarszającą się sytuację finansową tych jednostek (głównie SPZOZ) oraz ciążący na jst obowiązek sfinansowania ich zobowiązań w przypadku ich przekształcenia lub likwidacji, należy zwrócić uwagę na wielkość zobowiązań tych podmiotów, która łącznie z zobowiązaniami własnymi jst podniosłaby wskaźnik zadłużenia wszystkich jst do 26,8% w relacji do dochodów, w tym gmin - do 19,1%, miast na prawach powiatu - do 31,8%, powiatów - do 29,2% i województw - do 43,3%. Podkreślić przy tym wypada, że 89,1% zadłużenia SPZOZ stanowią zobowiązania wymagalne.

powrót do spisu treści streszczenia części II

3. Wykonanie budżetów przez gminy

            Na realizację budżetów gmin obok nowej udjst w 2004 r. wpływ wywierały również zmiany przepisów skutkujące rozszerzeniem zakresu zadań gmin, finansowanych przede wszystkim z dotacji celowych. W wyniku zmiany w ustawie o systemie oświaty[4] gminy otrzymują środki z budżetu państwa w formie dotacji celowej, przeznaczone na dofinansowanie kosztów kształcenia młodocianych pracowników. Począwszy od 2004 r. jst otrzymują dotacje na dofinansowanie zadań w dziedzinie kultury, objętych mecenatem państwa[5]. Na mocy ustawy o finansowym wsparciu tworzenia w latach 2004 - 2005 lokali socjalnych, noclegowni i domów dla bezdomnych[6] gminy otrzymują środki na pokrycie kosztów związanych z budową, przebudową i remontem budynków z przeznaczeniem na lokale socjalne, noclegownie lub domy dla bezdomnych. Ustawa o świadczeniach rodzinnych[7] nałożyła na gminy nowe zadania z zakresu administracji rządowej związane z wypłacaniem zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych.

            W efekcie tych zmian dochody zrealizowane przez gminy w 2004 r. wyniosły 40 308 530 tys. zł i wyższe były od uzyskanych w 2003 r. o 11,8% (realnie o 8,3%). Dosyć wyrównane było tempo wzrostu poszczególnych typów gmin (od 11,4% w gminach miejskich do 12,2% w gminach miejsko-wiejskich). Rozszerzenie zakresu zadań zleconych i własnych finansowych lub dofinansowanych z dotacji celowych przyczyniło się do najsilniejszego wzrostu kwoty uzyskanych przez gminy dotacji (o 33,7%). Mimo zwiększonego udziału gmin w podatku dochodowym, dochody własne gmin wzrosły tylko o 14,0%, a ich udział w ogólnej kwocie dochodów budżetowych zwiększył się z 47,3% w 2003 r. do 48,2% w 2004 r.

            Dochody gmin w 2004 r. zasilane były środkami unijnymi i innymi zagranicznymi środkami, na które składały się środki z funduszy przedakcesyjnych SAPARD, PHARE, ISPA oraz środki Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) i pięciu sektorowych programów operacyjnych finansowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności. Spośród gmin, gminy wiejskie były beneficjentami 59,2% uzyskanych z wymienionych źródeł środków, gminy miejsko-wiejskie 30,8% tych środków a gminy miejskie 10%.

            Zmiana udjst w niewielkim stopniu wpłynęła na wzrost samodzielności ekonomicznej gmin a pogłębiła różnice w strukturze dochodów gmin miejskich i wiejskich. W 2003 r. udział dochodów własnych w strukturze dochodów gmin miejskich sięgał 59,0%, a wiejskich 39,7%. W roku 2004 różnice te rozszerzyły się do 61,6% w miastach i 39,6% w gminach wiejskich. Przyczyną tych różnic był 22,3% udział dochodów z podatku dochodowego od osób fizycznych i prawnych w dochodach gmin miejskich i tylko 9,9% ich udział w dochodach gmin wiejskich.

            W 2004 r. dochody budżetowe w przeliczeniu na jednego mieszkańca gmin wyniosły 1 591 zł (1 562 zł w miastach, 1 559 zł w gminach miejsko-wiejskich i 1 633 zł w gminach wiejskich). W wyniku silniejszego powiązania poziomu dochodów gmin ze stopniem rozwoju własnego terenu, zwiększyło się zróżnicowanie poziomu dochodów wewnątrz poszczególnych typów gmin. W 2003 r. najbogatsza gmina miejska osiągnęła w przeliczeniu na jednego mieszkańca 314% poziomu dochodów[8] uzyskanych przez miasto o najniższych dochodach. W gminach wiejskich rozpiętość dochodów była większa - najbogatsza gmina osiągnęła 661% poziomu dochodów[9] gminy najbiedniejszej. W 2004 r. wskaźniki te wzrosły dla miast - do 430% i dla gmin wiejskich do 770%[10]. Zmniejszyło się natomiast zróżnicowanie poziomu dochodów gmin miejsko-wiejskich. W 2003 r. poziom dochodów gmin w przeliczeniu na jednego mieszkańca mieścił się w granicach od 927 zł do 6 124 zł[11], a w 2004 r. - od 1 057 zł do 8 135 zł (bez gminy Kleszczów, w której poziom dochodów w 2004 r. sięgał 35 935 zł).

            W ramach przysługujących gminom uprawnień zrezygnowały one z 10,3% dochodów własnych obniżając stawki dochodów z podatków i opłat samorządowych oraz stosując pozaustawowe zwolnienia i ulgi, odroczenia oraz umorzenia należności z tego tytułu. Gminy miejskie pozbawiły się w ten sposób 7,9% dochodów własnych, a gminy wiejskie - 11,6%, co związane było z dążeniem tych gmin do uatrakcyjnienia swojego terenu dla potencjalnych inwestorów oraz było wynikiem uwzględnienia sytuacji finansowej jednostek działających na ich terenie. Najwyższe skutki finansowe prowadzonej przez gminy polityki podatkowej wystąpiły w województwach lubelskim i warmińsko-mazurskim.

            Wydatki gmin w 2004 r. (40 941 777 tys. zł) były o 11,9% wyższe od zrealizowanych w 2003 r. (o 8,4% w wyrażeniu realnym). Wydatki inwestycyjne wzrosły o 19,6% a bieżące - o 10,3% (w tym wynagrodzenia i pochodne - o 4,9% a wydatki na obsługę długu obniżyły się o 2,5%). Wydatki inwestycyjne najbardziej wzrosły w miastach (o 21,2%), wolniej natomiast w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich (o 19,4%), chociaż gminy wiejskie na realizację zadań inwestycyjnych przeznaczają większą część swoich wydatków (20,9%) niż gminy o charakterze miejskim (14,5%).

            Udział wydatków przeznaczanych przez gminy na inwestycje był znaczny - od braku jakichkolwiek inwestycji do przeznaczenia 64,5% wydatków na cele inwestycyjne. Około 65% wydatków inwestycyjnych gminy w 2004 r. przeznaczyły na infrastrukturę wodociągową i sanitacyjną wsi, inwestycje drogowe oraz wydatki związane z gospodarką komunalną i ochroną środowiska.

            Wydatki budżetowe gmin (łącznie bieżące i majątkowe) koncentrowały się w działach Oświata i wychowanie oraz Edukacyjna opieka wychowawcza (44% wydatków), w pomocy społecznej i pozostałych zadaniach z zakresu polityki społecznej (13,9%) i w administracji publicznej (11,6%). Ze względu na przejęte przez gminy nowe zadania w 2004 r. wydatki na realizacje zadań z zakresu pomocy społecznej wzrosły w stosunku do 2003 r. o 41,1%. Wydatkami na cele oświatowo-wychowawcze w największym stopniu obciążone są gminy wiejskie.

            W 2004 r. 43,2% ogółu gmin wygospodarowało nadwyżkę budżetową, natomiast 56,8% zamknęło rok deficytem. W stosunku do 2003 r. nie zmienił się udział gmin „deficytowych” jednak kwota deficytu przypadającego na jedną gminę „deficytową” zwiększyła się z 934,4 tys. zł w 2003 r. do 1 216,2 tys. zł. Wzrosła też przeciętna kwota nadwyżki z 690,1 tys. zł do 990,4 tys. zł, co wskazuje na nasilenie się zróżnicowania sytuacji finansowej gmin.

            Deficyt w 59,7% pokryty był przychodami w formie kredytów i pożyczek, przy tym w gminach wiejskich ważnym źródłem były nadwyżki z lat ubiegłych (26,3% przychodów; w miastach - 9,0%), a w gminach miejskich - wolne środki (26,2%, w gminach wiejskich - 16,6%). Poszczególne typy gmin różniły się także strukturą rozchodów. W gminach miejskich 87,0% rozchodów stanowią spłaty kredytów i pożyczek, a w wiejskich - 62,1%, natomiast 36,2% ich rozchodów stanowią środki składane na lokatach bankowych.

Zobowiązania gmin na koniec 2004 r. wyniosły 7 551 936 tys. zł, co oznaczało zwiększenie w stosunku do 2003 r. o 14,1%. Przeciętna relacja zobowiązań do dochodów gmin zwiększyła się z 18,4% w 2003 r. do 18,7% i była zróżnicowana dla poszczególnych typów gmin. W miastach wyniosła 20,2%, w gminach miejsko-wiejskich 20,7% i w gminach wiejskich 16,5%. W przedziale jednostek o wskaźniku zadłużenia nie przekraczającym 20% w relacji do dochodów w 2003 r. mieściło się 66,8% gmin, a w 2004 r. - 61,4%, natomiast wysoki stopień zadłużenia (powyżej 50%) wykazywało w 2003 r. 3,1% gmin, a w 2004 - 2,8%. W 2004 r. w szesnastu gminach kwota zobowiązań przekroczyła 60% ich dochodów (w 2003 r. - 17). W dwóch gminach na koniec 2004 r. pozostały zobowiązania z tytułu kredytów zaciągniętych w związku z umowami na sfinansowanie inwestycji środkami funduszu strukturalnego w ramach ZPORR. Bez tych kredytów zadłużenie gmin nie przekraczało 60% zrealizowanych przez nie w 2004 r. dochodów (w jednej gminie stopień zadłużenia wynosi 55,6%, w drugiej 45,6%).

Większość gmin (9), których zobowiązania na koniec 2004 r. stanowiły ponad 60% wykonanych w tym roku dochodów, realizowała zadania z udziałem środków przedakcesyjnych w ramach Programu SAPARD i zaciągała kredyty i pożyczki „pomostowe”. Przekroczenia ustawowego limitu zadłużenia wynikają z braku refundacji poniesionych kosztów w 2004 r. i przesunięć rozliczeń finansowych na rok następny.

W pozostałych gminach przyczyny wysokiego stopnia zadłużenia są przejawem ich trudnej sytuacji finansowej. Zadłużenie to niejednokrotnie skutkuje utratą płynności finansowej z powodów: zawyżania planowanych dochodów w uchwałach budżetowych, wysokiego poziomu zobowiązań wymagalnych, w tym wobec ZUS, fałszowania sprawozdań finansowych, zaciągania zobowiązań finansowych ponad realne możliwości ich spłaty, niskiego wykonania planu dochodów, zaciągnięcia zobowiązań na realizację inwestycji jeszcze przed wejściem w życie przepisów ustawy o finansach publicznych

powrót do spisu treści streszczenia części II

4. Wykonanie budżetu przez m. st. Warszawa

            M. st. Warszawa, w Sprawozdaniu ..., wydzielone zostało z miast na prawach powiatu ze względu na konieczność zapewnienia porównywalności z danymi z lat 1999 - 2002 oraz ze względu na specyfikę miasta. Polega ona na łączeniu przez m. st. Warszawę zadań wynikających z ustawy o samorządzie gminnym[12] i powiatowym[13] z zadaniami wynikającymi z jego stołecznego charakteru (związanymi z zapewnieniem warunków funkcjonowania naczelnych i centralnych organów państwa, zagranicznych przedstawicielstw dyplomatycznych, konsularnych i organizacji międzynarodowych, przyjmowania delegacji zagranicznych, funkcjonowania urządzeń infrastrukturalnych mających znaczenie dla stołecznych funkcji miasta). Ostatnia zmiana ustroju, ustanawiając m. st. Warszawę miastem na prawach powiatu, wprowadziła jednocześnie obowiązek utworzenia jednostek pomocniczych - dzielnic, w związku z tym uchwała budżetowa miasta zawiera obligatoryjnie załączniki dla poszczególnych dzielnic, w oparciu o które realizują one gospodarkę finansową.

            Zrealizowane w 2004 r. dochody miasta wynosiły 5 983 350 tys. zł i były wyższe od uzyskanych w 2003 r. o 23,1%, przy czym najsilniej - o 36,9% wzrosły dochody własne. Subwencja ogólna uzyskana w 2004 r. obniżyła się o 21,6%, przy czym wzrosła (o 2,0%) część oświatowa subwencji, zmalały natomiast pozostałe jej części, które pełnią funkcję mechanizmu wyrównującego. Szczególnie szybki wzrost dochodów własnych m. st. Warszawy związany jest ze zmianą udjst, która podwyższyła udziały jst w podatku dochodowym od osób fizycznych i od osób prawnych. Dochody z tego tytułu wzrosły w stosunku do 2003 r. o 67,5%, co podniosło ich udział w ogólnej kwocie dochodów zrealizowanych przez miasto z 30,7% w 2003 r. do 41,8%, a udział dochodów własnych z 73,0% do 81,2%.

            Wydatki budżetowe m. st. Warszawy w 2004 r. wzrosły o 22,7% w stosunku do 2003 r. i wyniosły 6 257 049 tys. zł. Wydatki majątkowe rosły w tempie zbliżonym do tempa wzrostu wydatków bieżących (odpowiednio 22,0% i 22,8%), mimo to - po załamaniu w latach 2002 i 2003 - nadal środki przeznaczane na inwestycje są znacznie niższe niż przed reformą ustroju miasta (wykonanie tych wydatków w 2004 r. stanowi 55,3% poziomu z 2002 r.). Udział wydatków inwestycyjnych w ogólnej kwocie wydatków budżetowych miasta w 2002 r. wynosił 27,6%, w 2003 r. spadł do 15,9% i w 2004 r. kolejny raz obniżył się do 15,5% (wydatki inwestycyjne wzrastały nieco wolniej niż bieżące).

            Ponad 30% wydatków ogółem m. st. Warszawy absorbują zadania związane z transportem i łącznością, a 24,5% - z oświatą i wychowaniem. Wydatki inwestycyjne w 64,5% miasto przeznaczyło na rozbudowę infrastruktury drogowej.

            Realizacja budżetu m.st. Warszawy dała w 2004 r. wynik ujemny. Deficyt wyniósł 273 699 tys. zł i stanowił 4,6% w relacji do dochodów miasta. Zobowiązania miasta według stanu na koniec roku wyniosły 2 195 613 tys. zł (36,7% w relacji do dochodów). W 98,9% składały się na nie zaciągnięte kredyty i pożyczki. Zobowiązania wymagalne stanowiły 0,1% ogólnej kwoty zobowiązań, co świadczy o braku kłopotów płatniczych. Należności miasta (w 99,8% wymagalne) stanowiły kwotę 631 661 tys. zł (10,6% w relacji do dochodów).

powrót do spisu treści streszczenia części II

5. Wykonanie budżetów przez miasta na prawach powiatu

            Miasta na prawach powiatu, jako szczególna kategoria gmin funkcjonują od 1 stycznia 1999 r., realizując zadania przypisane zarówno gminom jak i powiatom. W 2004 r. zrealizowane przez nie dochody wyniosły 25 770 424 tys. zł i były wyższe od osiągniętych w 2003 r. o 14,3% (10,8% w wyrażeniu realnym). Nie osiągane dotąd tempo wzrostu dochodów, miasta na prawach powiatu zawdzięczają 30,9% wzrostowi dochodów własnych, który wynikał ze zwiększenia udziałów w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych o 63,7%. Dzięki regulacjom nowej udjst (wzrostowi udziału powiatów i gmin w podatku dochodowym) zwiększył się udział dochodów własnych w strukturze dochodów miast na prawach powiatu z 52,7% w 2003 r. do 60,3%. Wpłynęła na to przede wszystkim nowa regulacja części „powiatowej” dochodów (wzrost udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych z 1,0% do 8,42% 2004 r. i wprowadzenie 1,4% udziału w podatku dochodowym od osób prawnych), przypomnieć jednak należy, że miasta na prawach powiatu z reguły są silnymi ośrodkami gospodarczymi, w związku z tym zanotowały również silniejszy niż inne gminy wzrost udziału podatku dochodowego w części „gminnej”. Udział dotacji celowych obniżył się z 12,6% do 12,0%, a subwencji ogólnej z 34,7% do 27,7%.

            Nominalny wzrost dochodów w 2004 r. osiągnęły wszystkie miasta na prawach powiatu, jednak tempo tego wzrostu było silnie zróżnicowane (od 33,6% w Rudzie Śląskiej do 0,6% w Zamościu). W 2004 r. dochody na jednego mieszkańca wyniosły 2 310 zł dochodów budżetowych (w gminach 1 591 zł, a w powiatach - 492 zł). Najwyższy poziom dochodów w przeliczeniu na jednego mieszkańca osiągnęło miasto Sopot - 3 444 zł, a najniższy - Żory - 1 624 zł. W 2004 r. nie zmieniła się w stosunku do 2003 r. rozpiętość między miastami osiągającymi skrajne poziomy dochodów.

            W 2004 r. wydatki miast na prawach powiatu wyniosły 25 879 688 tys. zł - o 12,1% więcej niż w 2003 r. i były o 109 264 tys. zł wyższe od dochodów. Znacznie bardziej od ogólnej kwoty wydatków wzrosły wydatki inwestycyjne - o 27,4%, natomiast wydatki bieżące zwiększyły się o 9,9%, w tym wynagrodzenia wraz z pochodnymi - o 5,5%, a wydatki na obsługę długu - o 0,9%. Wysoka dynamika wydatków inwestycyjnych zapewniła wzrost udziału tych wydatków z 12,0% ogólnej kwoty wydatków w 2003 r. do 13,6% w 2004 r. W 1999 r. udział ten wynosił 17,2%. Osiągnięta w 2004 r. poprawa sytuacji dochodowej miast na prawach powiatu nie zapewniła więc wyjściowych (z 1999 r.) możliwości finansowania wydatków inwestycyjnych. Wiąże się to z coraz silniejszym obciążeniem budżetów miast na prawach powiatu zadaniami, które finansowane są z wydatków bieżących. Zróżnicowanie udziału wydatków majątkowych (14,4% przeciętnie) mieści się w granicach od 3,0% do 35,6% (od 55 zł do 1 291 zł w przeliczeniu na jednego mieszkańca).

            Wydatki miast na prawach powiatu w 40% przeznaczane były na realizację zadań oświatowych i edukacyjno-wychowawczych, w 13,7% na zadania z zakresu transportu i łączności i w 13,3% na pomoc społeczną i pozostałe zadania z zakresu polityki społecznej. Wydatki o charakterze inwestycyjnym w 43,6% realizowane są w transporcie i łączności oraz w 20,3% w gospodarce komunalnej i ochronie środowiska.

            Chociaż wyniki budżetów miast na prawach powiatu w 2004 r. zamknęły się per saldo deficytem, to jego wysokość była prawie pięciokrotnie niższa niż w 2003 r. Rozpiętość uzyskanych wyników budżetowych zawierała się w przedziale od nadwyżki stanowiącej 11,4% dochodów w Gdańsku do deficytu stanowiącego 18,9% uzyskanych dochodów w Słupsku.

            Zobowiązania miast na prawach powiatu na koniec 2004 r. wyniosły 7 315 728 tys. zł, czyli 28,4% w relacji do zrealizowanych dochodów. Relacja ta w 2003 r. wyniosła 31,0%. Miasta na prawach powiatu są silnymi jednostkami samorządowymi osiągającymi 60,4% dochodów w formie dochodów własnych, mają więc duże realne możliwości zaciągania zobowiązań, które przyspieszają realizację podjętych inwestycji. Ich wskaźnik zadłużenia, chociaż przeciętnie wyższy niż w gminach (18,7%) i powiatach (11,9%), nie powinien stanowić zagrożenia dla bezpieczeństwa finansowego. W 2004 r. wskaźnik ten obniżył się w 65,6% miast na prawach powiatu i tylko w 6 spośród 64 przekroczył 40% w relacji do dochodów. Rozpiętość wskaźnika zadłużenia mieści się w granicach od 0,3% w Gliwicach do 54,3% w Krakowie. Zobowiązania wymagalne stanowią 1,3% ogólnej kwoty zobowiązań tych jednostek.

powrót do spisu treści streszczenia części II

6. Wykonanie budżetów przez powiaty

            Zmiany wynikające z nowej udjst związane były ze zmianą formy finansowania szeregu zadań realizowanych przez powiaty. Szereg zadań z zakresu pomocy społecznej[14], zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu[15], kultury fizycznej[16] i leśnictwa[17] realizowanych przez powiaty do końca 2003 r. jako zadania z zakresu administracji rządowej, z początkiem 2004 r. zostało przekazanych powiatom jako zadania własne. Ponadto część zadań własnych, z zakresu pomocy społecznej oraz zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu, które były dofinansowane dotacjami celowymi z budżetu państwa od 2004 r. musiała być finansowana z dochodów własnych. Zakres zadań realizowanych przez powiaty w 2004 r. poszerzony został o zadania dotyczące pomocy osobom, które otrzymały status uchodźcy i mają trudności w integracji ze środowiskiem.

            Dochody zrealizowane przez powiaty w 2004 r. wyniosły 12 471 366 tys. zł i były wyższe o 26 664 tys. zł od wydatków budżetowych. Kwota dochodów wzrosła o 12,2% w stosunku do 2003 r. (o 8,7% realnie). Dochody własne powiatów wykazują znacznie szybszy wzrost niż innych stopni samorządu (o 36,6% przeciętnie w jst i o 147,2% w powiatach), co wynikało z niemalże dziewięciokrotnego wzrostu udziałów w podatku dochodowym. Dynamicznie wzrosły również dochody z majątku (o 20,7%) oraz dochody własne z pozostałych źródeł (o 61,9%). Zmiana sposobu finansowania części zadań własnych była przyczyną zmniejszenia się o 16,4% kwot dotacji uzyskiwanych przez powiaty.

            W efekcie tych zmian zwiększył się udział dochodów własnych z 11,3% do 24,9% w ogólnej kwocie dochodów powiatów, chociaż nadal był on najniższy w zestawieniu z innymi stopniami samorządu terytorialnego (51,5% przeciętnie w jst). Udział dotacji zmniejszył się z 32,6% do 24,3% a subwencji ogólnej z 56,1% do 50,8%. Ponad 80% subwencji ogólnej przysługującej powiatom stanowiła część oświatowa. Struktura dochodów mimo zasadniczych zmian, jakie nastąpiły w 2004 r. wskazuje na najmniejszą swobodę jaką posiadały te jednostki, w stosunku do pozostałych kategorii jst, w podejmowaniu decyzji związanych z wyborem sposobu i zakresu realizowanych zadań.

            W 2004 r. wydatki powiatów (12 444 702 tys. zł) były o 8,7% wyższe od zrealizowanych w 2003 r., przy wzroście dochodów o 12,2%. Wydatki inwestycyjne wzrosły o 24,9%, a bieżące - o 7,1%, w tym znacznie wyżej niż w jednostkach pozostałych stopni samorządu terytorialnego wzrosły płace - o 9,1%. Najbardziej - o 31,2% wzrosły wydatki na obsługę długu, jednak wydatki te nadal stanowią zaledwie 0,6% ogólnej kwoty wydatków powiatów. Udział wydatków inwestycyjnych zwiększył się z 8,8% w 2003 r. do 10,1%, nadal jednak był znacznie niższy niż w gminach i województwach. Chociaż powiaty realizowały przede wszystkim zadania bieżące, to gospodarowały one znacznym majątkiem trwałym, należącym do skarbu państwa realizując 25% uzyskiwanych z tego tytułu dochodów.

            Podobnie jak w gminach, wydatki budżetowe powiatów wykorzystywane są przede wszystkim na finansowanie zadań oświatowych i opiekuńczo-wychowawczych (44,3%) oraz zadań z zakresu pomocy społecznej i innych zadań wynikających z polityki społecznej (19,2%). Stosunkowo dużo - 12,1% powiaty przeznaczyły na utrzymanie administracji. Wydatki inwestycyjne w 45,1% związane były z infrastrukturą w transporcie (40,4% w 2003 r.), w 18,1% przeznaczane były na inwestycje w ochronie zdrowia (26,4% w 2003 r.) oraz w oświacie i wychowaniu - 12,7%.

            W 2004 r. 54,1% powiatów wygospodarowało nadwyżkę, a 45,9% zamknęło budżet deficytem (w 2003 r. deficyt wystąpił w 78% powiatów). Przeciętna kwota nadwyżki wzrosła w zestawieniu z 2003 r. z 431,5 tys. zł do 1 425,3 tys. zł, natomiast przeciętna kwota deficytu nieco się obniżyła z 1 501,6 tys. zł do 1 497,5 tys. zł. Deficyt pokryty był przede wszystkim przychodami z kredytów i pożyczek, które stanowiły 74,1% ogólnej kwoty przychodów powiatów. W rozchodach obok spłaty kredytów i pożyczek (75,2%) stosunkowo dużo (12,2%) przeznaczano na pożyczki udzielone innym podmiotom - najczęściej nadzorowanym SPZOZ.

            Kwota zobowiązań wliczanych do długu publicznego na koniec 2004 r. wyniosła 1 480 003 tys. zł i zwiększyła się w stosunku do 2003 r. o 20,8%. Relacja długu do zrealizowanych dochodów wzrosła z 11,0% do 11,9%, nadal jest jednak znacznie niższa niż przeciętnie we wszystkich jst (20,9%). Tylko w 10 powiatach wskaźnik zadłużenia przekroczył 40%. W ogólnej kwocie zobowiązań powiatów zaledwie 0,8% stanowią zobowiązania wymagalne.

powrót do spisu treści streszczenia części II

7. Wykonanie budżetów przez województwa

            Przewidziane w nowej udjst zwiększenie udziału województw samorządowych w podatku dochodowym od osób fizycznych z 1,5% do 1,6% oraz od osób prawnych z 0,5% do 15,9% w 2004 r. zmieniło w sposób zasadniczy sytuację finansową tych jednostek. Zmienił się również sposób finansowania niektórych zadań. Finansowane wcześniej dotacją z budżetu państwa zadania własne jak finansowanie ulgowych przejazdów w krajowych przewozach autobusowych, organizowanie i dotowanie kolejowych regionalnych przejazdów pasażerskich, realizacja zadań określonych w ustawie o służbie medycyny pracy[18] i w ustawie o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu od 2004 r. winny być pokryte z dochodów własnych. Zadania realizowane przez województwa rozszerzone zostały o zadanie z zakresu administracji rządowej wynikające z zapisu ustawy o służbie zastępczej[19] oraz o świadczeniach rodzinnych.

            Dochody budżetowe zrealizowane w 2004 r. przez województwa wyniosły 6 970 306 tys. zł, co zapewniało ich wzrost w stosunku do 2003 r. o 52,7% (realnie o 49,2%). Zaplanowane kwoty zrealizowano w 106,2%, z tym, że dochody z dotacji celowych zostały przekazane zaledwie w 77,0% kwot zaplanowanych w związku z umieszczeniem ich części w wykazie wydatków niewygasających budżetu państwa, a także z niepełnym wykonaniem dotacji na zadania realizowane na podstawie porozumień z organami administracji rządowej i dotacji z funduszy celowych.

            Na zwiększenie o połowę, w stosunku do 2003 r., dochodów województw składał się przede wszystkim bardzo dynamiczny wzrost dochodów własnych (o 468,5%), w tym ponad siedmiokrotne zwiększenie udziałów w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych. Wzrost poziomu dochodów własnych w poszczególnych województwach był bardzo zróżnicowany i mieścił się w przedziale od 162,9% w województwie podlaskim do 796,2% w mazowieckim. Dochody uzyskiwane w postaci dotacji obniżyły się o 33,1%, a subwencja ogólna - o 14,6%.

            W efekcie różnic w kierunkach i tempie zmian poszczególnych składników dochodów województw, zmieniła się w sposób zasadniczy ich struktura. Udział dochodów własnych zwiększył się z 15,9% w 2003 r. do 59,1%, udział dotacji obniżył się z 51,0% do 22,4%, a subwencji ogólnej - z 33,1% do 18,5%. W dochodach województw wyjątkowo małą rolę odgrywa część oświatowa subwencji ogólnej (9,6% w 2003 r. i 6,6% w 2004 r. przy przeciętnej dla jst równej 27,4%). Pozostałe części subwencji ogólnej - wyrównawcza i regionalna - pełnią funkcję mechanizmu wyrównującego. Części wyrównawczej nie otrzymało województwo wielkopolskie, województwo mazowieckie otrzymało w kwocie nie znajdującej statystycznego odbicia w strukturze dochodów, a w pozostałych województwach udział tej części subwencji mieścił się w granicach od 3,8% w województwie pomorskim do 20,0% w województwie podlaskim. Część regionalną otrzymało 14 województw (bez łódzkiego i śląskiego), w województwach małopolskim i mazowieckim kwoty uzyskane z tego tytułu były nieznaczne, a w pozostałych województwach stanowiły od 2,0% dochodów w wielkopolskim do 19,3% w lubuskim.

            Kwota dochodów w przeliczeniu na jednego mieszkańca przeciętnie wyniosła w 2004 r. 183 zł i mieściła się w granicach od 125 zł w województwie łódzkim do 288 zł w mazowieckim. Dochody własne mieściły się w przedziale od 50 zł w województwie lubelskim do 259 zł w mazowieckim.

            Wydatki zrealizowane w 2004 r. wyniosły 5 865 869 tys. zł i były o 1 104 437 tys. zł niższe od dochodów. W stosunku do 2003 r. wielkość wydatków zwiększyła się o 24,5% (dochody wzrosły o 52,7%). Przy tak znacznym wzroście dochodów wydatki inwestycyjne województw wzrosły tylko o 9,3% (przeciętnie w jst wydatki te wzrosły o 20,5%). Wydatki bieżące zrealizowane w 2004 r. były wyższe od poniesionych w 2003 r. o 31,2%, w tym płace - o 8,6%. W efekcie w strukturze wydatków województw udział wydatków inwestycyjnych obniżył się z 32,8% do 28,8%. Wydatki majątkowe stanowiły 29,7% wydatków, czyli około 1% wydatków wynosiły wydatki kapitałowe (wystąpiły one w 12 województwach) związane m. in. z objęciem udziałów w regionalnych funduszach poręczeń kredytowych i w spółkach jak: Koleje Mazowieckie, Kujawsko-Pomorska Sieć Informacyjna, Port Lotniczy w Bydgoszczy. Udział wydatków majątkowych mieścił się w granicach od 16,1% w województwie zachodniopomorskim, do 48,9% w województwie śląskim.

            Najważniejszą część wydatków województw stanowią dotacje przekazywane na zadania realizowane przez własne zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze oraz przez inne podmioty, którym zlecono realizację własnych zadań województw. Ich wielkość w stosunku do 2003 r. wzrosła o 55,6%. Szybko rosły również wydatki związane z obsługą długu (o 39,9%) i z tytułu udzielonych poręczeń (o 131,2%), jednak ich łączny udział w wydatkach województw nadal nie przekraczał 0,5%.

            Nieco ponad 35% wydatków województw związanych było z realizacją zadań z zakresu transportu, 13,1% - z kulturą i ochroną dziedzictwa narodowego i 10,6% - z rolnictwem i łowiectwem. Zadania te pochłaniały zdecydowaną większość środków inwestycyjnych. W transporcie, obok budowy i modernizacji dróg i mostów realizowane były zakupy kolejowych pojazdów szynowych. W ramach wydatków na rolnictwo realizowano budowę i modernizację podstawowych urządzeń melioracyjnych, regulację cieków wodnych, remonty zbiorników wodnych, odbudowę i modernizację wałów przeciwpowodziowych. Inwestycje z zakresu kultury dotyczyły inwestycji w samorządowych instytucjach kultury oraz przejętych inwestycji centralnych, realizowanych w ramach kontraktów wojewódzkich.

            Województwa zamknęły 2004 r. wysoką nadwyżką, która w relacji do dochodów sięgała 18,0%. Nadwyżkę osiągnęło 13 województw, natomiast w 3 województwach zrealizowano wydatki wyższe od dochodów, a relacja ich deficytu do dochodów wyniosła 1,7%. Deficyt pokryty został kredytami i pożyczkami oraz nadwyżkami z lat ubiegłych i wolnymi środkami.

            Należności województw na koniec 2004 r. wyniosły 91 281 tys. zł, z czego 66,7% stanowiły należności wymagalne. Zobowiązania województw w kwocie 561 451 tys. zł w relacji do dochodów stanowiły 8,1%. Od 1999 r. po raz pierwszy w województwach zmniejszyła się kwota zobowiązań (o 12,6%). Takiego zmniejszenia nie odnotowały dotąd jednostki samorządu innych stopni. W ogólnej kwocie zobowiązań dominowały kredyty i pożyczki (75,5%). Zobowiązania wymagalne stanowiły 3,1% ogólnej kwoty zobowiązań.

powrót do spisu treści streszczenia części II

8. Wykonanie budżetów przez związki komunalne

            Związki międzygminne wykonywały zadania gmin – założycieli, w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Powoływane były dla realizacji przedsięwzięć wykraczających poza granice administracyjne jednej gminy. Regulacje prawne w zakresie funkcjonowania związków międzygminnych zawiera rozdział 7 ustawy o samorządzie gminnym.

            W rejestrze związków międzygminnych prowadzonym przez ministra właściwego ds. administracji publicznej w końcu 2004 r. wpisane były 242 związki, z których 168 (69,4%) sporządziło sprawozdania budżetowe, czyli prowadziło gospodarkę środkami publicznymi.

            Dochody zrealizowane przez związki w 2004 r. wyniosły 625 474 tys. zł i były wyższe 0,5% w stosunku do 2003 r. W ogólnej kwocie dochodów zwiększył się z 1,1% do 4,7% udział środków pozyskiwanych ze źródeł pozabudżetowych, zmniejszył się natomiast o ponad połowę udział dotacji z budżetu państwa na realizację inwestycji. Około 58% dochodów związków pochodziło ze sprzedaży usług oraz z wpływów z najmu i dzierżawy a 28,8% z opłat gmin. Ponad 70% dochodów związków międzygminnych realizowały związki województwa śląskiego, które głównie zajmuje się komunikacją lokalną.

            Wydatki zrealizowane przez związki w 2004 r. wyniosły 632 278 tys. zł, z czego 16,9% stanowiły wydatki majątkowe - niemalże wyłącznie inwestycyjne.

            Zadania współfinansowania z bezzwrotnych środków zagranicznych (głównie unijnych) wykorzystało 16 związków z 11 województw. Kwota wydatków majątkowych współfinansowanych z tych środków wyniosła 44 943 tys. zł, co stanowiło 42,1% ogółu zrealizowanych wydatków majątkowych .

            W 2004 r. związki zamknęły swoje budżety deficytem w kwocie 6 805 tys. zł. 94 związki zamknęły rok dodatnim wynikiem finansowym, 71 - ujemnym, a 3 związki zrealizowały budżet zrównoważony. Kredyty i pożyczki stanowiły tylko 45,6% przychodów z których sfinansowano deficyt, najwięcej, bo 46,8% stanowiły nadwyżki z lat ubiegłych oraz 7,6% - wolne środki.

            Zobowiązania według stanu na 31 grudnia 2004 r. wyniosły 87 283 tys. zł - o 20% więcej niż w 2003 r. Zobowiązania wymagalne stanowiły 11,4% tej kwoty. Przeciętna relacja wliczonych do długu publicznego zobowiązań związków do ich dochodu wyniosła 14,0%, jednak w 19 związkach przekroczyła 60%. Związki międzygminne realizując najczęściej jedno lub kilka zadań przekazanych przez gminy, formalnie dysponują ograniczonymi możliwościami zaciągania zobowiązań ze względu na wielkość dochodów związanych z realizacją tego zadania. Jednak w przypadku, gdy gminy - członkowie związku, zobowiązują się do spłacania kredytów i pożyczek zaciągniętych na inwestycje realizowane przez związek, to 60% granica zadłużenia nie stanowi zagrożenia dla bezpieczeństwa finansowego związku.

            Podobnie jak w 2003 r., w roku 2004 funkcjonował w kraju tylko jeden związek powiatów działający w województwie zachodniopomorskim i utworzony dla uruchomienia systemu informatycznego, ewidencjonującego grunty i budynki i dla utworzenia komputerowych ewidencyjnych baz danych. Dochody tego związku wyniosły 62 tys. zł, a wydatki - 74 tys. zł. Deficyt sfinansowany został nadwyżką z roku ubiegłego. Na koniec 2004 r. związek nie wykazywał żadnych zobowiązań.

                     Tabela 1. Ilość oraz struktura kontroli przeprowadzonych w 2004 r. z uwzględnieniem podmiotów objętych kontrolą 

                    * Jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, instytucje kultury, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, jednoosobowe spółki prawa handlowego.

Wstęp | Część I - streszczenie | Część I - pełny tekst | Część II - streszczenie | Część II - pełny tekst