Nadzór | Kontrola
Pojęcie kontroli używane jest dla określenia funkcji organu polegającej
wyłącznie na sprawdzaniu działalności innych jednostek, bez stałych możliwości
wpływania na działalność kontrolowanych jednostek poprzez wydawanie im nakazów
czy poleceń. Organ kontrolny ma zazwyczaj prawo wydawania zaleceń jednostkom
kontrolowanym, a w przypadkach wyjątkowych (np. w celu uniknięcia strat) prawo
wydawania poleceń natychmiastowego usunięcia nieprawidłowości.
W ramach swoich zadań kontrolnych,
regionalne izby obrachunkowe (rio) przeprowadzają kontrole następujących rodzajów
podmiotów:
-
jednostek samorządu terytorialnego (jst): gmin, powiatów i województw samorządowych,
-
związków międzygminnych oraz związków powiatów,
-
stowarzyszeń gmin, stowarzyszeń gmin i powiatów oraz stowarzyszeń powiatów,
-
samorządowych jednostek organizacyjnych, w tym mających osobowość prawną,
-
innych podmiotów, w zakresie wykorzystywania przez nie dotacji przyznawanych z
budżetu jednostki samorządu terytorialnego.
Kontrole gospodarki finansowej (w
tym realizacja zobowiązań podatkowych) i zamówień publicznych przeprowadzane
są na podstawie kryterium zgodności
z prawem oraz zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym. Natomiast w zakresie
zadań administracji rządowej wykonywanych przez jednostki samorządu
terytorialnego na podstawie ustaw lub zawartych porozumień, kontrola prowadzona
jest także z uwzględnieniem kryterium celowości, rzetelności i gospodarności.
Kontroli rio podlegają również inne podmioty, w zakresie wykorzystania dotacji
uzyskanych z budżetu gminy.
Izby
prowadzą kontrole z urzędu oraz na wniosek. Na podstawie ustawy z dnia 18
grudnia 1998 r. o zmianie ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych, która
weszła w życie z dniem 1 stycznia 1999 r., wnioski mogą być składane przez
jednostki samorządu terytorialnego i ich związki w przypadku przekazywania
przez nie dotacji na rzecz samorządowych jednostek organizacyjnych mających
osobowość prawną oraz innych podmiotów, a także przez agencje i fundusze
celowe - w razie przekazania przez nie środków publicznych na rzecz jst. Ponadto
izby mogą prowadzić kontrole na wniosek innych instytucji i organów, na
podstawie odrębnych ustaw.
Zadania kontrolne izby realizują w ramach następujących kontroli:
-
kompleksowych, obejmujących gospodarkę finansową gmin,
-
problemowych, obejmujących wybrane zagadnienia w jednej lub kilku jednostkach
kontrolowanych,
-
doraźnych, podejmowanych w razie potrzeby,
-
oraz kontroli sprawdzających realizację wniosków pokontrolnych.
Podstawowe znaczenie w działalności
kontrolnej mają kontrole kompleksowe
gospodarki finansowej. Z mocy ustawy izby są zobowiązane do przeprowadzania co
najmniej raz na 4 lata kontroli kompleksowej w każdej jst. Natomiast w stosunku
do pozostałych jednostek, które podlegają kontroli regionalnych izb
obrachunkowych, ustawodawca nie określa ani częstotliwości, ani
przedmiotowego zakresu kontroli. Ustawodawca nie precyzuje bliżej zakresu pojęciowego
kontroli kompleksowej w jednostce samorządu terytorialnego. W praktyce
przyjmuje się, że kontrola kompleksowa obejmuje całokształt gospodarki
finansowej jednostki samorządu terytorialnego, na którą składają się
przygotowanie i realizacja operacji publicznymi zasobami pieniężnymi, ich
ewidencja oraz sprawozdawczość.
Przedmiotem kontroli problemowej są wybrane zagadnienia z zakresu gospodarki
finansowej danego podmiotu. Kontrola problemowa może być prowadzona w jednej,
bądź w większej liczbie jednostek danego rodzaju. Tematyka kontroli jest
ustalana przez kolegium izby. Ponadto izby podejmują wspólne kontrole
problemowe, na podstawie uzgodnionego programu kontroli, realizowanego w skali
kraju. Od 1998 roku przygotowaniem kontroli koordynowanych zajmuje się Komisja
Koordynacji Kontroli Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych.
Koordynatorem kontroli jest zawsze wybrana regionalna izba obrachunkowa, która
następnie sporządza szczegółowy raport zawierający opis i ocenę stanu
faktycznego, skalę występujących zjawisk oraz ich przyczyny. W praktyce kontrole
koordynowane są podejmowane przez poszczególne izby, bądź jako kontrole
problemowe, bądź są prowadzone w ramach kontroli kompleksowych.
Kontrole doraźne są podejmowane na podstawie decyzji prezesa izby, w miarę
potrzeby. Powodem podjęcia kontroli doraźnej może być zarówno otrzymanie
sygnałów z zewnątrz o wystąpieniu nieprawidłowości w gospodarce finansowej
danego podmiotu, jak też konieczność uzyskania określonych informacji w związku
z prowadzoną działalnością nadzorczą izby bądź prowadzonym postępowaniem w
sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Kontrola doraźna może być
także prowadzona na podstawie wniosku w sprawie jej przeprowadzenia, przesłanego
przez uprawnione organa i instytucje.
Odrębnym zadaniem kontrolnym jest sprawdzenie wykonania zaleceń wydanych przez
izbę w wyniku uprzednio przeprowadzonej kontroli. Prezes zarządza
przeprowadzenie kontroli sprawdzającej uznając, że istnieje taka potrzeba.
Kontrole takie są podejmowane w przypadku stwierdzenia istotnych naruszeń prawa,
w wyniku których zalecono podjęcie działań wymagających poważnych zmian w
systemie organizacji gospodarki finansowej. Kontrola sprawdzająca umożliwia
zbadanie czy realizacja zaleceń doprowadziła do przywrócenia działań zgodnych z
prawem. Sprawdzenie wykonania zaleceń pokontrolnych staje się celowe także
wówczas, gdy treść odpowiedzi kierownika jednostki kontrolowanej na wystąpienie
pokontrolne nie daje pewności, czy zalecenia zostały wykonane i czy usunięto
źródło stwierdzonych nieprawidłowości.
Działalność kontrolna jest prowadzona na podstawie rocznego planu kontroli,
uchwalonego przez kolegium izby. Plan kontroli obejmuje kontrole kompleksowe
oraz kontrole problemowe. Natomiast kontrole doraźne oraz kontrole sprawdzające
wykonanie zaleceń pokontrolnych są podejmowane poza planem kontroli - na
podstawie decyzji prezesa izby.
Z przeprowadzonej kontroli sporządzany jest protokół sygnowany przez inspektorów
przeprowadzających kontrolę oraz przedstawicieli kontrolowanej jednostki w
osobach kierownika i skarbnika (głównego księgowego) lub ich zastępców. Na
podstawie wyników kontroli izba kieruje do kontrolowanej jednostki wystąpienie
pokontrolne, w którym wskazuje źródła i przyczyny nieprawidłowości, ich
rozmiary, osoby odpowiedzialne oraz wnioski zmierzające do ich usunięcia i
usprawnienia badanej działalności. Kontrolowana jednostka jest obowiązana w
terminie 30 dni od dnia doręczenia wystąpienia pokontrolnego zawiadomić izbę o
wykonaniu wniosków lub o przyczynach ich niewykonania. Organ kontrolowanej
jednostki w terminie 14 dni od otrzymania wystąpienia pokontrolnego ma prawo
złożenia do kolegium izby zastrzeżenia do wniosków. Uprawnienie zgłaszania
zastrzeżeń do wniosków zawartych w wystąpieniu pokontrolnym zostało ustanowione
ustawą z dnia 20 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy o regionalnych izbach
obrachunkowych i obowiązuje od 10 października 1997 roku.
Inspektorzy regionalnych izb obrachunkowych przeprowadzający kontrolę gospodarki
finansowej jednostek samorządu terytorialnego zostali upoważnieni ustawą z dnia
18 grudnia 1998 r. o zmianie ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych do
wglądu w indywidualną dokumentację podatkową oraz dostępu do danych osobowych
dotyczących uposażeń pracowników samorządowych z dniem 1 stycznia 1999 roku.
Rozszerzona działalność izb o zadanie dotyczące rozpatrywania skarg w zakresie
spraw finansowych obowiązuje od dnia 1 stycznia 1999 r. i została wprowadzona
ustawą z dnia 29 grudnia 1998 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z
wdrożeniem reformy ustrojowej państwa. Skargi i wnioski dotyczące działalności
organów jednostek samorządu terytorialnego mogą być wnoszone przez członków
wspólnot samorządowych oraz przez radnych, spółdzielnie, stowarzyszenia,
organizacje społeczne, kierowników jednostek organizacyjnych st.
Oprócz ww. kontroli
przeprowadzanych przez izby bezpośrednio w jednostkach kontrolowanych, rio kontrolują kwartalne sprawozdania z wykonania budżetów gmin.
Przedkładane przez gminy sprawozdania kontrolowane są pod względem
rachunkowym i formalnym. Sprawozdania sporządzane za 1999 rok miały charakter
szczególny, gdyż dotyczyły pierwszego roku funkcjonowania samorządu
terytorialnego w oparciu o nowy podział administracyjny kraju. Od 1 stycznia
1999 roku samorząd terytorialny funkcjonuje na poziomie gmin, powiatów i województw.
Jednostki te działają na podstawie trzech ustaw ustrojowych: ustawy z dnia 8
marca 1990 r. o samorządzie gminnym, ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie
powiatowym oraz ustawie z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa.
Izby kontrolują również wnioski o
przyznanie części rekompensującej subwencji ogólnej. Zasady sporządzania
w 1999 roku sprawozdań oraz ww. wniosków zostały określone rozporządzeniami
Ministra Finansów z dnia 14 kwietnia 1999 r. w sprawie zasad i terminów sporządzania
sprawozdawczości budżetowej i z dnia 17 lutego 1999 r. w sprawie szczegółowych
zasad obliczania i trybu przekazywania gminom kwoty rekompensującej dochody
utracone z tytułu ustawowych ulg i zwolnień oraz ustawy z dnia 18 grudnia 1998
r. o zmianie ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych. W 2000 roku zasady i
sposób, a także liczba kontrolowanych przez izby sprawozdań budżetowych
jednostek samorządu terytorialnego uległy bardzo istotnym zmianom. Nowe zasady
sporządzania sprawozdań budżetowych zostały określone w rozporządzeniu
Ministra Finansów z dnia 2 marca 2000 r. w sprawie zasad i terminów sporządzania
sprawozdawczości budżetowej jednostek samorządu terytorialnego, które zastąpiło
rozporządzenie, na podstawie którego sporządzano kwartalne sprawozdania z
wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego w 1999 roku. Zgodnie z
przepisami nowego rozporządzenia, jednostki samorządu terytorialnego sporządzały
i przesyłały do izb sprawozdania o: dochodach budżetowych, wydatkach budżetowych,
nadwyżce/deficycie budżetowym, stanie zobowiązań według tytułów dłużnych,
gwarancji i poręczeń oraz z wykonania podstawowych dochodów podatkowych sporządzane
przez gminy i miasta na prawach powiatu (półroczne i roczne).
Nadzór | Kontrola
Webmaster
