Wstęp | Część I - Streszczenie | Część I - Pełny tekst | Część II - Streszczenie | Część II - Pełny tekst


Część I Sprawozdania z działalności RIO
i wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2003 roku

<< | >>

 

2. Działalność nadzorcza

2.1. Zakres kompetencji nadzorczych izb oraz kryteria nadzoru

Nadzór regionalnych izb obrachunkowych nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego, związków międzygminnych oraz związków powiatów sprawowany jest, zgodnie z przepisami art. 171 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ustaw ustrojowych samorządu terytorialnego oraz ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych, na podstawie kryterium legalności, tj. zgodności z prawem. W ustawie o regionalnych izbach obrachunkowych, w odniesieniu do zadań kontrolnych izb w zakresie zadań administracji rządowej wykonywanych przez jednostki samorządu terytorialnego na podstawie ustaw lub zawieranych porozumień, wymienia się także kryterium celowości, rzetelności i gospodarności.

Ustawą z dnia 24 lipca 2003 r. o zmianie ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych zmieniono brzmienie art. 11 poprzez zamianę sformułowania „izba bada uchwały i zarządzenia” na „w zakresie działalności nadzorczej właściwość rzeczowa regionalnych izb obrachunkowych obejmuje” oraz w katalogu uchwał i zarządzeń doprecyzowano, że zasady i zakres dotacji dotyczą tych, które pochodzą z budżetu jednostki samorządu terytorialnego, a w zakresie podatków i opłat lokalnych, że chodzi o te, do których mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 11 ust. 1 ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych w zakresie działalności nadzorczej właściwość rzeczowa regionalnych izb obrachunkowych obejmuje uchwały i zarządzenia podejmowane przez organy jednostek samorządu terytorialnego w sprawach:

  1. procedury uchwalania budżetu i jego zmian,

  2. budżetu i jego zmian,

  3. zaciągania zobowiązań wpływających na wysokość

  4. długu publicznego jednostki samorządu terytorialnego oraz udzielania pożyczek,

  5. zasad i zakresu przyznawania dotacji z budżetu jednostki samorządu terytorialnego,

  6. podatków i opłat lokalnych, do których mają zastosowanie przepisy ustawy - Ordynacja podatkowa,

  7. absolutorium.

Ponadto, w ramach kompetencji nadzorczych izby:

Wprowadzony w wyniku nowelizacji ustawy o rio w 2003 r. ust. 4 w art. 12 zawiesza bieg 30-dniowego terminu do orzeczenia nieważności uchwały lub zarządzenia w przypadku wskazania nieprawidłowości oraz sposobu i terminu ich usunięcia.

W 2003 r. izby sprawowały nadzór nad działalnością 2 413 gmin, 65 miast na prawach powiatu, 314 powiatów, 16 województw samorządowych oraz 164 związków międzygminnych, (spośród 229 zarejestrowanych) i 1 związku powiatu.

2.2. Wyniki działalności nadzorczej

W 2003 r. izby zbadały ogółem 113 131 uchwał i zarządzeń organów jednostek samorządu terytorialnego i związków międzygminnych, z tego w sprawach:

W 2003 r. kolegia izb, działając na podstawie art. 123 ust. 3 ustawy o finansach publicznych, w związku z nie uchwaleniem uchwały budżetowej przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego w terminie do dnia 31 marca roku budżetowego, ustaliły budżety dla jednej gminy i trzech związków międzygminnych w zakresie obowiązkowych zadań własnych i zadań zleconych.

Szczegółowe informacje o liczbie zbadanych poszczególnych rodzajów uchwał i zarządzeń organów jednostek samorządu terytorialnego i związków międzygminnych prezentuje tabela 1. Z danych zawartych w tabeli wynika, że w porównaniu do 2002 r. liczba ogółem zbadanych uchwał i zarządzeń wzrosła o 9 046 natomiast w stosunku do 1993 r. o 99 026, co jest wynikiem zwiększenia liczby podmiotów podlegających nadzorowi izb oraz rozszerzenia katalogu spraw podlegających badaniu.

W 2003 r. najwyższy wzrost liczby zbadanych niektórych rodzajów uchwał i zarządzeń - w porównaniu do 2002 r. - dotyczył uchwał w sprawach: procedury uchwalania budżetu (o około 147%), podatków i opłat lokalnych oraz zakresu i zasad przyznawania dotacji dla jednostek organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego (o około 33%), zaciągania pożyczek i kredytów długoterminowych (o około 23%), zobowiązań w zakresie podejmowania inwestycji i remontów o wartości przekraczającej granicę ustaloną corocznie przez radę (o około 22%), uchwalania planu przychodów i wydatków funduszy celowych (o około 16%) oraz udzielania poręczeń majątkowych (o około 15%).

Zbadane przez izby uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego i związków komunalnych w latach 1993, 2002 i 2003

W wyniku badania nadzorczego uchwał i zarządzeń organów jednostek samorządu terytorialnego, kolegia izb uznały 109 066 uchwał jako podjęte bez naruszenia prawa, co stanowi 96,4% ogółu uchwał. W 3 989 uchwałach stwierdzono naruszenie prawa, z tego:

Wyniki oceny legalności uchwał i zarządzeń organów jednostek samorządu terytorialnego i związków komunalnych w latach 1993, 2002 i 2003 prezentuje tabela 2. Z danych w niej zawartych wynika, że na przestrzeni lat 1993 - 2002 udział uchwał podjętych z naruszeniem prawa zmalał z 26,9% ogółu zbadanych uchwał i zarządzeń do 3,1% w 2002 r., natomiast w 2003 r. nastąpił wzrost o 0,4% i wyniósł 3,5%.

W 2003 r. w ogólnej liczbie 3 989 uchwał i zarządzeń podjętych z naruszeniem prawa - 35,7% stanowiły uchwały z nieistotnym naruszeniem prawa (w 2002 r. - 42,1%), 39,7% - uchwały, w stosunku do których orzeczono o nieważności (w 2002 r. - 36,9%), a 23,6% stanowiły uchwały, co do których wszczęte postępowania umorzono (w 2002 r. - 21,0%), 1% stanowiły uchwały podjęte z naruszeniem prawa bez stwierdzania nieważności.

Wyniki badania nadzorczego uchwał organów jednostek samorządu terytorialnego i związków komunalnych w latach 1993, 2002 i 2003

Z ogólnej liczby 113 131 zbadanych w 2003 r. uchwał i zarządzeń organów jednostek samorządu terytorialnego i związków komunalnych największą liczbę - 66 365 (58,7% ogółu) - stanowiły uchwały w sprawie budżetu i jego zmian oraz zarządzenia zmieniające budżet. Szczegółowe dane o wynikach badania nadzorczego tych uchwał z podziałem na poszczególne rodzaje jednostek samorządu terytorialnego prezentują tabele 3 i 4.

Analiza wyników badania nadzorczego wymienionych uchwał za 2003 r. wykazała, że:

W 69 uchwałach i zarządzeniach zmieniających budżet stwierdzone naruszenia prawa dotyczyły zmian budżetów 2002 r., a w stosunku do 7 podjętych z naruszeniem prawa nie orzeczono o nieważności.

Wyniki badania nadzorczego za lata 1993, 2002 i 2003 wskazują na obniżenie udziału uchwał budżetowych podjętych z naruszeniem prawa z 60,5% w 1993 r. do 13,5% w 2002 r. i 14,9% w 2003 r.

Z ogólnej liczby 439 uchwał podjętych z naruszeniem prawa w 2003 r., 65,6% stanowiły uchwały z nieistotnym naruszeniem prawa (w 2002 r. - 65,0%, w 1993 r. - 75,3%), w stosunku do 23,2% wszczęte postępowania umorzono (w 2002 r. - 19,9%, w 1993 r. - 23,8%) oraz 11,2% uchwał uznano za nieważne (w 2002 r. - 15,1%, w 1993 r. - 0,7%).

Wyniki badania nadzorczego uchwał budżetowych jednostek samorządu terytorialnego i związków komunalnych w latach 1993, 2002 i 2003

Wyniki badania nadzorczego uchwał i zarządzeń zmieniających budżet za lata 1993, 2002 i 2003 również wskazują na obniżenie udziału uchwał i zarządzeń z naruszeniem prawa z 19,1% w 1993 r. do 1,8% w 2002 r. i 1,6% w 2003 r.

Z ogólnej liczby 1 004 uchwał podjętych z naruszeniem prawa w 2003 r., 54,2% stanowiły uchwały z nieistotnym naruszeniem prawa (w 2002 r. - 57,7%, w 1993 r. - 87,8%), w stosunku do 28,8% wszczęte postępowania umorzono (w 2002 r. - 25,3%, w 1993 r. - 7,3%) oraz 16,3% uchwał uznano za nieważne (w 2002 r. - 17,0%, w 1993 r. - 4,6%), 0,7% stanowiły uchwały z naruszeniem prawa, w stosunku do których nie orzeczono o nieważności.

Wyniki badania nadzorczego uchwał i zarządzeń zmieniających budżet jednostek samorządu terytorialnego i związków komunalnych w latach 1993, 2002 i 2003

W uchwałach budżetowych oraz uchwałach i zarządzeniach zmieniających budżet podjętych z naruszeniem prawa stwierdzone nieprawidłowości dotyczyły w szczególności:

W uchwałach i zarządzeniach zmieniających budżet podejmowanych przez organy wykonawcze, najwięcej nieprawidłowości dotyczyło: przekroczenia kompetencji do dokonywania zmian w budżecie poprzez dokonywanie przeniesień wydatków między działami, zwiększenia wydatków z tytułu zmian kwot subwencji ogólnej w wyniku podziału rezerw, wprowadzenia do budżetu środków nie będących dotacjami, dokonania zmian budżetu z tytułu rozdysponowania części rekompensującej subwencji ogólnej, przeniesień dochodów między rozdziałami i paragrafami, zmian przeznaczenia dotacji celowych, rozdysponowania rezerw celowych niezgodnie z przeznaczeniem, a rezerw ogólnych na nowe zadania.

W 2003 r. kolegia izb zbadały ogółem 2 946 uchwał organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego i zgromadzeń związków komunalnych w sprawie absolutorium, z tego: 2 928 dotyczyło uchwał w sprawie udzielenia absolutorium, a 18 - nieudzielenia absolutorium. Zgodnych z prawem było 2 900 uchwał (98,4% ogółu uchwał), z tego 2 893 (98,8%) o udzielenie absolutorium oraz 7 (38,9%) o nieudzielenie absolutorium. W 2003 r. na ogólną liczbę 18 uchwał w sprawie nieudzielania absolutorium, uchwały z naruszeniem prawa stanowiły 61,1%, z tego 11,1% z nieistotnym naruszeniem prawa, 50,0% uznano za nieważne w całości. Dwie uchwały uznano jako podjęte z naruszeniem prawa bez orzekania o nieważności. Szczegółowe dane o wynikach badania uchwał w sprawie absolutorium prezentuje tabela 5.

W uchwałach organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego i zgromadzeń związków komunalnych w sprawie absolutorium podjętych z naruszeniem prawa stwierdzone nieprawidłowości dotyczyły w szczególności:

W 2003 r., oprócz wyżej omówionych uchwał i zarządzeń, izby zbadały 43 820 pozostałych uchwał i zarządzeń organów jednostek samorządu terytorialnego (w 2002 r. - 37 574). Szczegółowy wykaz rodzajów tych uchwał oraz wyniki ich badania prezentuje tabela 6. Z ogólnej liczby wyżej wymienionych uchwał 41 313 (94,3%) podjęto bez naruszenia prawa, w 2 500 (5,7%) stwierdzono naruszenie prawa, z tego w 563 - nieistotne naruszenie prawa, w stosunku do 549 wszczęte postępowania umorzono, 1 358 - uznano za nieważne (811 - w części, 547 - w całości) a 30 - uznano jako podjęte z naruszeniem prawa bez stwierdzania nieważności.

W uchwałach podjętych z naruszeniem prawa, w stosunku do których kolegia izb prowadziły postępowania nadzorcze stwierdzone nieprawidłowości dotyczyły w głównej mierze uchwał w sprawach:

podatków i opłat lokalnych - ustalanie stawek podatku od środków transportowych poniżej minimalnych lub powyżej maksymalnych kwot określonych w ustawie, stosowanie zwolnień o charakterze podmiotowym, zmiana stawek podatku (na niekorzyść podatnika) w ciągu roku podatkowego, wprowadzenie innych kategorii - przedmiotów opodatkowania niż wynikające z przepisów, ustalanie opłaty administracyjnej za czynności nie będące czynnościami urzędowymi lub za czynności objęte przepisami ustawy o opłacie skarbowej, zaniechanie określenia przez organ stanowiący inkasentów i wysokości wynagrodzenia za inkaso bądź scedowanie tych kompetencji na organ wykonawczy, różnicowanie stawek opłaty targowej wg kryterium podmiotowego bądź w zależności od usytuowania targowiska, ustalenie stawek tylko dla niektórych podmiotów (np. osób fizycznych), zwolnienie z podatku od posiadania psów bez określenia stawek podatku, nieprawidłowe określenie terminu wejścia w życie uchwał podatkowych;

zaciągania zobowiązań mających wpływ na wysokość długu publicznego - zaciągnięcie kredytu bez uprzedniego zwiększenia wydatków lub na zadania nie ujęte w wydatkach bądź też w kwocie wyższej niż planowany deficyt, nieokreślenie kwoty, źródeł i terminów spłaty zaciąganego zobowiązania, upoważnienie organu wykonawczego do zaciągania kredytów i pożyczek długoterminowych, nie ujęcie wydatków z tytułu poręczeń udzielonych przez jednostkę samorządu terytorialnego;

zasad i zakresu przyznawania dotacji - brak określenia trybu postępowania o udzielanie dotacji, sposobu ich rozliczania, kontroli wykonywania zleconych zadań oraz nieokreślenie zasad gwarantujących jawność postępowania, przyznanie dotacji na zadania nie należące do zadań jednostki, udzielenie dotacji podmiotom nieuprawnionym, nieprawidłowe ustalenie stawek dotacji przedmiotowych, określenie niezgodnych z ustawą o systemie oświaty podstaw udzielenia dotacji dla szkół niepublicznych lub ustalenie dodatkowych (pozaustawowych) warunków udzielenia i rozliczenia dotacji placówkom oświatowym prowadzonym przez osoby prawne lub fizyczne.

 

2.3. Skargi do NSA

Na 113 131 uchwał i zarządzeń organów jednostek samorządu terytorialnego i związków komunalnych zbadanych przez izby w 2003 r., kolegia izb w stosunku do 3 989 uchwał i zarządzeń prowadziły postępowania nadzorcze. W 1 425 uchwałach i zarządzeniach stwierdziły nieistotne naruszenie prawa, 1 583 uznały za nieważne, z czego 984 w części i 599 w całości. W stosunku do 942 uchwał i zarządzeń wszczęte postępowania umorzono, ponieważ organy jednostek samorządu terytorialnego w wyznaczonym terminie usunęły nieprawidłowości.

Jednostki samorządu terytorialnego 41 rozstrzygnięć nadzorczych izb zaskarżyły do Naczelnego Sądu Administracyjnego (1,0%). W 2002 r. liczba skarg wyniosła 65 (2,5% wydanych rozstrzygnięć).

W 2003 r. NSA rozpatrzył 49 skarg (z czego 13 dotyczyło spraw z 2002 r.) i wydał 22 wyroki oddalające skargi jednostek samorządu terytorialnego, 16 wyroków uchylających rozstrzygnięcia nadzorcze kolegiów izb oraz 11 postanowień, z tego: 9 o odrzuceniu skarg i 2 o umorzeniu postępowania. Liczbę i rodzaje wydanych przez NSA orzeczeń w latach 2002 i 2003 prezentuje tabela 7.

Złożone przez organy jednostek samorządu terytorialnego skargi na rozstrzygnięcia nadzorcze izb dotyczyły:

W 2003 r. izby (tabela 7) zaskarżyły 4 uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego (w 2002 r. - 6). Do końca roku Sąd wydał 8 orzeczeń, z czego 6 dotyczyło spraw z lat 2001 i 2002. Zaskarżone przez izby uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego dotyczyły:

2.4. Rozpatrywanie spraw dotyczących powiadomień regionalnej izby obrachunkowej przez skarbnika (głównego księgowego budżetu) o przypadkach dokonania kontrasygnaty na pisemne polecenie zwierzchnika

Obowiązek kontrasygnaty skarbnika (głównego księgowego budżetu) lub osoby przez niego upoważnionej wynika z ustaw ustrojowych wszystkich rodzajów jednostek samorządu terytorialnego i dotyczy tych czynności prawnych, które mogą spowodować powstanie zobowiązań pieniężnych dla jednostki samorządu terytorialnego. O kontrasygnacie skarbnika stanowi również art. 133 ustawy o finansach publicznych. Skarbnik jednostki samorządu terytorialnego, który odmówił kontrasygnaty, jest zobowiązany dokonać jej na pisemne polecenie zwierzchnika, powiadamiając o tym organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego oraz regionalną izbę obrachunkową.

Zgodnie z przepisem art. 13 pkt 9 ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych, do zadań izby należy rozpatrywanie spraw dotyczących powiadomień przez skarbnika o przypadkach dokonania kontrasygnaty na pisemne polecenie zwierzchnika, zgodnie z odrębnymi ustawami. Rozpatrywanie powiadomień należy do właściwości komisji powołanej przez prezesa izby spośród członków kolegium.

W 2003 r., do izb wpłynęło jedno powiadomienie od skarbnika z jednego z powiatów o dokonaniu kontrasygnaty na pisemne polecenie zwierzchnika na przelewach związanych z budową hali sportowej w liceum ogólnokształcącym. Komisja po rozpatrzeniu sprawy uznała, że skarbnik nie miał podstaw do odmowy dokonania kontrasygnaty.

W okresie od 1993 r. do 2003 r. do izb wpłynęły 32 powiadomienia od skarbników o dokonaniu kontrasygnaty na pisemne polecenie zwierzchnika. Wyniki kontroli gospodarki finansowej przeprowadzonych przez izby wskazują na realizację umów nie posiadających kontrasygnaty skarbnika. Porównanie liczby powiadomień od skarbników o dokonaniu kontrasygnaty na pisemne polecenie zwierzchnika z nieprawidłowościami stwierdzonymi przez inspektorów kontroli świadczy o nieprzedkładaniu skarbnikom umów do kontrasygnaty.

[ Początek strony ]


<< | >>


• 1. Zadania i zasady działania regionalnych izb obrachunkowych •
• 2. Działalność nadzorcza •
• 3. Działalność kontrolna •
• 4. Działalność opiniodawcza •
• 5. Działalność informacyjna i szkoleniowa •
• 6. Współpraca izb z organami państwa i innymi instytucjami. •
• 7. Postępowanie w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych •
• 8. Wykonanie budżetu przez regionalne izby obrachunkowe •
• 9. Zatrudnienie, płace i kwalifikacje •
• 10. Działalność Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych •
• 11. Funkcjonowanie prawa samorządu terytorialnego w świetle doświadczeń regionalnych izb obrachunkowych •


Wstęp | Część I - Streszczenie | Część I - Pełny tekst | Część II - Streszczenie | Część II - Pełny tekst