Wstęp | Część I - streszczenie | Część I - pełny tekst | Część II - streszczenie | Część II - pełny tekst

Część II Sprawozdania z działalności RIO
i wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2004 roku

<< | >>

• 2.4.1. Dochody

• 2.4.2. Wydatki

• 2.4.3. Wyniki budżetów oraz zobowiązania

• 2.4.4. Podsumowanie

2.4.    Wykonanie budżetów przez miasta na prawach powiatu

Miasta na prawach powiatu jako szczególna kategoria jst funkcjonują od 1 stycznia 1999 roku[35], tj. od wprowadzenia trójstopniowego podziału terytorialnego państwa, realizując zadania przypisane zarówno gminom jak i powiatom.

Źródła dochodów oraz zasady ich ustalania i gromadzenia, zasady ustalania i przekazywania subwencji ogólnej oraz dotacji celowych z budżetu państwa dla jst, w tym dla miast na prawach powiatu określa ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

Rok 2004 przyniósł realizację przez miasta na prawach powiatu nowych zadań z budżetu państwa, w tym:

-         w dziedzinie kultury objęte mecenatem państwa i wykonywane przez instytucje kultury, dla których organem założycielskim lub organizatorem jest jednostka samorządu,

-         finansowanie pracodawcom kształcenia młodocianych pracowników w celu przygoto­wania zawodowego,

-         pokrywanie kosztów związanych z pozyskaniem lokali socjalnych, noclegowni lub domów dla bezdomnych.

Ponadto, miasta na prawach powiatu finansowały od 1 września 2004 r. dodatkowy obowiązkowy wymiar zajęć wychowania fizycznego dla uczniów klas V i VI szkół podstawowych[36]. W związku z utratą mocy ustawy o funduszu alimentacyjnym miasta na prawach powiatu przejęły od 1 maja 2004 r. wypłatę świadczeń rodzinnych z tytułu samotnego wychowywania dziecka.

W 2004 r. miasta na prawach powiatu funkcjonowały w niezmienionej w stosunku do poprzedniego roku liczbie. Niniejsza część Sprawozdania ... odnosi się do 64 powiatów grodzkich, nie obejmuje m. st. Warszawy - gminy mającej status miasta na prawach powiatu.

2.4.1.  Dochody

Realizacja dochodów budżetowych

W 2004 r. dochody budżetów miast na prawach powiatu wyniosły 25 770 424 tys. zł. Po raz pierwszy od początku funkcjonowania tej grupy jst dochody zostały zrealizowane na poziomie wyższym od zaplanowanego. Wskaźnik wykonania dochodów w relacji do planu wyniósł 100,7%, podczas gdy w latach 1999 - 2003 wahał się w przedziale 97,3% - 98,8%. Oznacza to istotny wzrost poziomu wykonania dochodów budżetowych ogółem.

Najwyższy poziom dochodów wystąpił w Gliwicach (105,7%), a najniższy w Krośnie (92,3%). Kolejny raz wzrosła liczba powiatów grodzkich, które przekroczyły plan dochodów: w roku 2004 ponad stuprocentowe wykonanie planu wystąpiło w 36 jednostkach, podczas gdy w roku 2003 w 23, a w roku 2002 zaledwie w 14. Szczegółowe dane w tym zakresie obrazuje tabela 2.4.1.

Najwyższy stopień realizacji zaplanowanych dochodów wystąpił w przypadku dochodów własnych (101,7%). Sytuacja taka miała miejsce po raz pierwszy, w poprzednich w latach poziom realizacji dochodów własnych przez powiaty grodzkie był najniższy ze wszystkich rodzajów dochodów. Do wysokiego wskaźnika realizacji dochodów własnych przyczyniły się przede wszystkim wyższe od planowanych dochody z takich źródeł jak: podatek od nieruchomości, podatek dochodowy od osób prawnych, podatek od czynności cywilnoprawnych, opłata skarbowa, podatek od środków transportowych oraz pozostałe dochody. Prawie stuprocentowe wykonanie planu odnotowano w przypadku dochodów z tytułu podatku od osób fizycznych. Należy jednak zauważyć, że miasta na prawach powiatu osiągnęły niższe od planowanych dochodów z majątku.

Powiaty grodzkie otrzymały dotacje celowe na poziomie 97,3% zaplanowanych kwot. Wielkość tego wskaźnika jest niższa niż w latach poprzednich (99,0% w roku 2003 i 99,1% w roku 2002). Wynosząca 2,7% różnica pomiędzy planem a wykonaniem dochodów z tytułu dotacji celowych była w głównej mierze pochodną niskiego stopnia realizacji części gminnej dotacji celowych, w tym na zadania z zakresu administracji rządowej (część dotacji nie została przekazana lub została zwrócona ze względu na niewykorzystanie lub niewłaściwe wykorzystanie w ubiegłym roku budżetowym).

                   Dochody budżetów miast na prawach powiatu w latach 2003 i 2004

Dochody z tytułu subwencji ogólnej zostały zrealizowane w 100%. Podkreślić należy, iż subwencja ogólna dla miast na prawach powiatu przekazana została, już czwarty rok z rzędu, w wysokości zgodnej z planem.

Dynamika i struktura dochodów

W zakresie dochodów uzyskanych przez miasta na prawach powiatu zauważa się zahamowanie utrzymującej się od dwóch lat tendencji spadkowej. Powiaty grodzkie uzyskały - w ujęciu nominalnym - dochody najwyższe w całym okresie ich funkcjonowania (czyli od 6 lat), a przy tym rok 2004 przyniósł wyraźny, bo aż o 14,3% wzrost dochodów ogółem w relacji do roku poprzedniego. Dynamika dochodów była tak duża, że również po uwzględnieniu wskaźnika inflacji zwraca uwagę istotny, przeszło dziesięcioprocentowy realny wzrost dochodów. Skalę wzrostu dochodów uzyskanych przez miasta na prawach powiatu w 2004 r., zarówno w ujęciu nominalnym, jak i realnym prezentuje tabela 2.4.2.

Omawiany wzrost dochodów ogółem jest przede wszystkim skutkiem ponad trzydziestoprocentowego zwiększenia dochodów własnych. Zwiększenie to w ujęciu realnym wynosi 27,4%, podczas gdy, jak dotąd największy od początku funkcjonowania powiatów grodzkich realny wzrost dochodów własnych, odnotowany w roku 2003, wyniósł zaledwie 1,8%. Wśród dochodów własnych najbardziej znacząca jest dynamika dochodów z tytułu udziałów w podatku dochodowym (163,7%), podczas gdy w roku poprzednim wskaźnik ten wyniósł tylko 95,7%. Przyczyna wskazanego zjawiska tkwi w zwiększeniu udziałów jst w podatkowych dochodach budżetu państwa wprowadzonych nową ustawą o dochodach jst. Również pozostałe źródła dochodów własnych znacząco wzrosły w stosunku do 2003 r. Wskaźnik dynamiki kształtował się na poziomie: dochody pozostałe 127,2%; dochody z majątku 117,2%; dochody z podatków i opłat 108,7%. Oznacza to, że miasta na prawach powiatu w większości przypadków potrafiły z roku na rok coraz lepiej pozyskiwać dochody, których wielkość zależy w znacznym stopniu od inicjatywy i działań samorządu.

Również wysoko, choć nie tak znacząco jak w przypadku dochodów własnych, kształtuje się dynamika dotacji celowych, które ostatecznie osiągnęły poziom 108,4% dochodów uzyskanych z tego tytułu w 2003 r. Jest to wynikiem wysokiego wzrostu dotacji celowych na zadania z zakresu administracji rządowej (o 42,3%), który to zdołał zrekompensować istotny spadek dotacji na zadania własne. W tym ostatnim przypadku wskaźnik dynamiki wyniósł zaledwie 64,0%. Wskazane zmiany są bezpośrednim następstwem nowych zasad przekazywania dotacji celowych z budżetu państwa określonych przez ustawę o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

Ustawa ta wprowadziła również istotną zmianę w zakresie subwencji ogólnej, odnoszącą się zarówno do zasad jej ustalania jak i podziału subwencji na poszczególne części. Dla gmin i powiatów wprowadzono nowy jednolity podział subwencji ogólnej na część wyrównawczą, równoważącą i oświatową, w miejsce otrzymywanych w poprzednich latach przez miasta na prawach powiatu części podstawowej, oświatowej, rekompensującej, drogowej i wyrównawczej. Na skutek powyższego miarodajne porównanie kwot subwencji ogólnej otrzymanych w latach 2003 i 2004 można przeprowadzić jedynie w przypadku kwot ogółem i części oświatowej. W szczególności w 2004 r. powiaty grodzkie otrzymały subwencję ogólną o 8,9% mniejszą niż rok wcześniej. Natomiast w przypadku części oświatowej subwencji ogólnej wskaźnik dynamiki wyniósł 103,1%, co oznacza, iż realnie część ta była o 0,4% niższa niż w roku 2003. 

Analiza wysokości dochodów uzyskanych przez poszczególne powiaty grodzkie w relacji do roku poprzedniego pozwala stwierdzić, że w 2004 r. wszystkie miasta na prawach powiatu, po raz pierwszy od początku funkcjonowania, odnotowały nominalny wzrost dochodów ogółem. Pozytywnym aspektem jest także okoliczność, iż w ujęciu realnym jedynie w 3 powiatach grodzkich (w Zamościu, Gorzowie Wielkopolskim i Świnoujściu) wystąpił nieznaczny spadek dochodów ogółem, podczas gdy jeszcze rok wcześniej zjawisko to miało miejsce aż w 55 jednostkach. Sytuacji takiej towarzyszył wyraźny i występujący we wszystkich jednostkach wzrost dochodów własnych.

Największy wzrost dochodów ogółem wystąpił w Rudzie Śląskiej (o 33,6%). Także w tym mieście miał miejsce najwyższy (wśród powiatów grodzkich) przyrost dochodów własnych (o 62,3%). Najniższy wzrost dochodów ogółem odnotowano w Zamościu (zaledwie o 0,6%), w którym przyrost najniższy ze wszystkich miast na prawach powiatu. Właśnie w zakresie dotacji celowych widoczna jest największa rozpiętość zmian. Wartości skrajne wskaźnika dynamiki tej grupy dochodów wyniosły bowiem 148,3% - w Słupsku i 72,5% - we wspomnianym już Zamościu. 

W skali kraju nominalny wzrost dotacji celowych miał miejsce w 57 jednostkach (w ujęciu realnym w 52). W zakresie subwencji ogólnej o realnym wzroście można mówić tylko w 3 przypadkach. 

 Dynamika i struktura dochodów miast na prawach powiatu w latach 2003 i 2004

Zmiany jakie nastąpiły w strukturze dochodów miast na prawach powiatów są w głównej mierze powiązane ze zmianami w zakresie finansowania jst wynikającymi z nowej ustawy o dochodach jst. W szczególności uwidacznia się wzrost znaczenia dochodów własnych (o 7,6 punktu procentowego), na co zasadniczy wpływ miało zwiększenie przypadających powiatom grodzkim udziałów w podatku dochodowym: od osób fizycznych i od osób prawnych. W ślad za zwiększeniem udziałów w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa zlikwidowano część rekompensującą (dla gmin) i część drogową (dla powiatów) subwencji ogólnej. W efekcie wprowadzonych zmian znaczenie subwencji ogólnej w strukturze dochodów zmniejszyło się o 7 punktów procentowych. Na prawie niezmienionym poziomie w stosunku do roku poprzedniego ukształtował się udział dotacji celowych w strukturze dochodów ogółem. Ostateczna struktura dochodów to: dochody własne 60,3%, dotacje celowe 12,0% i subwencja ogólna 27,7%.

Jak wynika z danych zawartych w tabeli 2.4.3. obrazujących strukturę dochodów w poszczególnych miastach na prawach powiatu, w 2004 r., w 46 jednostkach (co stanowi 71,9% ogólnej liczby powiatów grodzkich) ponad połowę dochodów ogółem stanowiły dochody własne. Jeszcze rok wcześniej jednostek takich było tylko 26, co wyraźnie świadczy o wzroście znaczenia tych dochodów. Podkreślenia wymaga, iż dochody własne miały największy udział w budżetach aż 59 miast, a jedynie w pozostałych 5 dominującą rolę odegrały dochody z tytułu subwencji ogólnej. Największy udział dochodów własnych w strukturze dochodów ogółem odnotowano w Gdańsku (73,9%) a najmniejszy - podobnie jak w roku poprzednim - w Przemyślu (35,4%). W wewnętrznej strukturze dochodów własnych dominują udziały w podatkach dochodowych (40,8%), podczas gdy w roku 2003 największe znaczenie miały dochody z podatków i opłat.

Udział dotacji celowych w dochodach ogółem uległ jedynie nieznacznemu obniżeniu w stosunku do 2003 r. (spadek o 0,6 punktu procentowego), co nastąpiło przy wzroście znaczenia dotacji na zadania z zakresu administracji rządowej (z 6,5% do 8,1%) i zmniejszeniu znaczenia dotacji na zadania własne (z 5,3% do 3,0%). Skrajne wartości dotacji celowych odnotowano w Grudziądzu (19,8%) i w Dąbrowie Górniczej (6,8%).  

Udział subwencji ogólnej w strukturze dochodów, na skutek opisanych wyżej zmian, obniżył się o 7 punktów procentowych. W 2004 r. ta grupa dochodów stanowiła najmniejszy udział w budżecie miasta Gdańsk (18,8%), najwyższy udział subwencji ogólnej w strukturze dochodów ogółem osiągnął Zamość (46,1%).

Dochody w przeliczeniu na jednego mieszkańca

Rok 2004 przyniósł istotny, bo o 296 zł, wzrost średniego dochodu miast na prawach powiatu w przeliczeniu na jednego mieszkańca (tabela 2.4.4.). Dochody per capita wykazują duże zróżnicowanie w poszczególnych powiatach grodzkich, kształtując się ostatecznie na średnim poziomie 2 310 zł. Kolejny rok z rzędu najwyższy dochód osiągnęło miasto Sopot - 3 444 zł, odnotowując wzrost o 355 zł i jeszcze bardziej niż w latach poprzednich dystansując się w stosunku do pozostałych powiatów grodzkich, zwłaszcza, iż połowa z nich osiągnęła dochód niższy niż 2 246 zł. Najniższy dochód w przeliczeniu na jednego mieszkańca uzyskało miasto Żory (1 624 zł).

            Na ogólny wzrost dochodów per capita złożyły się: istotny wzrost dochodów własnych (z 1 061 zł w 2003 r. do 1 394 zł w 2004 r.) mniejszy - ale również znaczący - wzrost dotacji celowych (z 254 zł do 277 zł) oraz spadek subwencji ogólnej (z 699 zł do 639 zł).

            W poszczególnych miastach na prawach powiatu, już kolejny rok, wystąpiło znaczne zróżnicowanie wysokości podstawowych grup dochodów. W szczególności dochody własne, których średnia wartość wzrosła do 1 394 zł, wahały się od 2 528 zł (Sopot) do 775 zł (Tarnobrzeg). Oznacza to różnicę w kwocie 1 753 zł, jeszcze wyższą niż w roku poprzednim. Podobnie jak w 2003 r. tylko 25% wszystkich miast na prawach powiatu wykonało dochody własne na poziomie wyższym od średniej. Duże zróżnicowanie występuje również w wysokości subwencji ogólnej otrzymanej przez poszczególne jednostki - od 1 124 zł (Krosno) do 440 zł (Siemianowice Śląskie). Wpływy z subwencji ogólnej wyższe od średniej odnotowano w 60,9% powiatów grodzkich.

            Dotacje celowe otrzymane przez miasta na prawach powiatu w 2004 r. w przeliczeniu na jednego mieszkańca wahają się w poszczególnych jednostkach w przedziale od 489 zł (Grudziądz) do 172 zł (Jastrzębie Zdrój), przy czym połowa z nich uzyskała dotacje per capita wyższe od średniej.

2.4.2.  Wydatki

Dynamika i poziom wydatków

W 2004 r. miasta na prawach powiatu zrealizowały zaplanowane wydatki w 95,7%, uzyskując kwotę 25 879 688 tys. zł. Żadne z miast nie osiągnęło zaplanowanej wielkości wydatków, a realizacja planu wahała się w poszczególnych jednostkach od 88,7% do 98,9%.

Z porównania realizacji poszczególnych rodzajów wydatków budżetowych wynika, że 2004 r. jest kolejnym rokiem wzrostu poziomu wykonania zarówno wydatków bieżących, jak i majątkowych.

Wydatki budżetów miast na prawach powiatu w latach 2003 i 2004 

W 2004 r., wobec spadku poziomu wydatków budżetowych w roku poprzednim, miasta na prawach powiatu zrealizowały znacznie wyższe kwoty wydatków. W stosunku do 2003 r. w ujęciu nominalnym wydatki ogółem były wyższe o 12,1%, co po uwzględnieniu stopy inflacji dało realny wzrost o 8,6%. Największy wzrost odnotowano w zakresie wydatków majątkowych - 27,1%, w tym inwestycyjnych o 27,4%. Tak gwałtowne przyspieszenie procesów inwestycyjnych spowodowane było niskim poziomem tych wydatków w roku ubiegłym i zwiększeniem skali realizacji inwestycji ze środków unijnych. Wzrostowi wydatków majątkowych w 2004 r. towarzyszył również wzrost kwoty wydatków bieżących o 9,9% w porównaniu do roku poprzedniego.

Największą dynamikę wydatków bieżących w 2004 r. wykazują pozostałe wydatki (zakupy materiałów, usług, koszty podróży służbowych oraz różnego typu świadczenia i opłaty), które wrosły o 16,0%. Z kolei wydatki w formie dotacji wzrosły o 9,8%. Ich systematyczny wzrost świadczy o coraz większym dostępie do realizacji zadań publicznych również podmiotów spoza sektora finansów publicznych. Wydatki na wynagrodzenia wraz z pochodnymi wzrosły o 5,5% w stosunku do roku poprzedniego. Natomiast zmiany na rynku pieniężnym, których efektem było potanienie kredytów i spadek stóp procentowych powodują, że mimo wzrostu zadłużenia miast na prawach powiatu wydatki na obsługę długu pozostały na niemal niezmienionym poziomie. Charakteryzujące się najwyższą dynamiką wzrostu w roku poprzednim wydatki z tytułu udzielania poręczeń i gwarancji zwiększyły się w 2004 r. tylko o 3,3%.

Korzystna tendencja zmian w sytuacji finansowej miast na prawach powiatu była również widoczna w dynamice wydatków poszczególnych jednostek (tabela 2.4.2.). W 2004 r. realny wzrost wydatków ogółem odnotowano w 53 spośród 64 miast, podczas gdy w roku poprzednim tylko w 8 jednostkach. Wydatki bieżące wzrosły niemal we wszystkich powiatach grodzkich, a rok wcześniej tylko w 5. Zwraca również uwagę silniejsze zróżnicowanie dynamiki wydatków majątkowych, mieszczące się w granicach od spadku o 53,8% (Siedlce) do wzrostu o 149,9% (Piotrków Trybunalski). O gwałtownym przyspieszeniu procesów inwestycyjnych świadczy również fakt, że w 11 miastach na prawach powiatu wydatki na inwestycje przekroczyły ponad dwukrotnie poziom z roku poprzedniego.

Struktura wydatków

W powiatach grodzkich po raz pierwszy od 1999 r. przełamana została tendencja obniżania się udziału wydatków majątkowych w wydatkach ogółem. W 2004 r. relacja ta wzrosła z 12,7% w roku poprzednim do poziomu 14,4%. Z zestawienia struktury wydatków miast na prawach powiatu (tabela 2.4.3.) wynika, że w poszczególnych jednostkach udział wydatków majątkowych mieścił się w przedziale od 3,0% do 35,6%. Zróżnicowanie to wynika z niejednakowych możliwości inwestycyjnych i z cykliczności procesów realizacji inwestycji.

Zrealizowane w 2004 r. wydatki bieżące stanowiły średnio 85,6% wydatków ogółem i w stosunku do roku poprzedniego ich udział zmniejszył się o 1,7 punktu procentowego. Najpoważniejszą pozycję spośród wydatków bieżących stanowiły wynagrodzenia i pochodne - 39,8%. W 45 jednostkach ich udział przekroczył średni poziom i maksymalnie osiągnął 57,2% wydatków ogółem (w Tarnowie). Wyjątkowo niski udział wynagrodzeń i pochodnych w wydatkach ogółem kolejny raz wykazały trzy miasta: Łomża, Tarnobrzeg i Rybnik. Wynikało to ze specyfiki prowadzenia jednostek oświatowych w formie zakładów budżetowych, które otrzymują na tę działalność dotacje z budżetów miast. Wydatki pozostałe stanowiły 33,1% wydatków bieżących ogółem. Kolejnym elementem wydatków bieżących w 2004 r. były dotacje udzielane z budżetów miast na prawach powiatu. Ich udział w wydatkach ogółem odnotowano na poziomie zbliżonym do roku poprzedniego (11,4%). Średni udział wydatków na obsługę długu wyniósł 1,3% mimo niewielkiego wzrostu kwoty tych wydatków, a ich udział w strukturze zmniejszył się o 0,2 punktu procentowego.

Z analizy struktury wydatków w działach wynika, że nadal podstawową część wydatków w miastach na prawach powiatu stanowią zadania z zakresu oświaty i wychowania. Udział tych wydatków wzrósł o 2,6 punktu procentowego i wyniósł w 2004 r. - 36,4%. Wysoki udział wydatków ujętych w dziale Oświata i wychowanie wynika z bardzo dużej liczby placówek oświatowych skoncentrowanych na terenie dużych miast, których działalność finansowana jest przez samorządy tych miast. Odnotowano także ponad 20% wzrost kwoty tych wydatków.

   Wydatki miast na prawach powiatu w wybranych działach klasyfikacji budżetowej w latach 2003 i 2004 

    * Z uwagi na zmiany w klasyfikacji budżetowej, w roku 2004 zadania w zakresie pomocy społecznej ujmowane są w klasyfikacji budżetowej w dwóch działach: 852 - Pomoc społeczna i 853 - Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej, natomiast w 2003 r. były one ujmowane w dziale 853 - Opieka społeczna.

Kolejną pozycją wydatków powiatów grodzkich były wydatki na zadania w zakresie pomocy społecznej, które pochłonęły 14,8% wydatków budżetowych, a ich udział w strukturze w 2004 r. zwiększył się o 1,5 punktu procentowego. Zauważyć należy, że kwota wydatków na zadania związane z pomocą społeczną w 2004 r. wzrosła o 25,5%. Wzrost wydatków na opiekę społeczną wynika m. in. ze wzrostu bezrobocia, a co za tym idzie z pogarszaniem się sytuacji ekonomicznej pewnej części społeczności lokalnych i konieczności udzielania pomocy przez samorządy. Wydatki poniesione w pozostałych działach ukształtowały się na poziomie poniżej 8% wydatków ogółem.

Zadania z zakresu transportu, czyli głównie wydatki na budowę, remonty i utrzymanie dróg stanowiły w 2004 r. - 13,7% środków wydawanych przez miasta na prawach powiatu. Udział tych wydatków nie uległ dużej zmianie (wzrost o 0,3 punktu procentowego), ale kwoty wydatkowane w dziale Transport i łączność wzrosły o 14,1%.

Z analizy wydatków ponoszonych w trakcie realizacji przedsięwzięć finansowanych ze środków unijnych oraz współfinansowanych środkami pochodzącymi z budżetu państwa oraz środkami własnymi wynika, że największą kwotę miasta wydatkowały na zadania w zakresie transportu i łączności oraz gospodarki komunalnej i ochrony środowiska.

Wydatki inwestycyjne miast na prawach powiatu w 2004 r. koncentrowały się tradycyjnie na przedsięwzięciach drogowych (43,6% wydatków inwestycyjnych), gospodarce komunalnej i ochronie środowiska (20,3%), gospodarce mieszkaniowej (10,1%) oraz oświacie i wychowaniu (6,8%). Największy wzrost udziału w wydatkach inwestycyjnych wystąpił w gospodarce komunalnej[37], przy czym kwoty wydatkowane w dziale 900 - Gospodarka komunalna i ochrona środowiska wzrosły o 64,0%. Poprawa sytuacji finansowej powiatów grodzkich spowodowała wzrost kwot wydatków inwestycyjnych niemal we wszystkich działach klasyfikacji budżetowej.

Wydatki w przeliczeniu na jednego mieszkańca

Korzystne zmiany w budżetach miast na prawach powiatu w 2004 r. są widoczne również w zmianach wysokości zrealizowanych wydatków w przeliczeniu na jednego mieszkańca (tabela 2.4.5.). Wydatki ogółem per capita wzrosły o 258 zł i uzyskały średni poziom 2 320 zł. Podkreślić należy, że jest to najwyższy wzrost tego miernika oceny realizacji zadań odnotowany dotąd w miastach na prawach powiatu. Duże zróżnicowanie miast podkreślają skrajne wartości wydatków ogółem w przeliczeniu na jednego mieszkańca, od 1 628 zł (Piekary Śląskie) do 3 721 zł (Płock).

Wydatki bieżące, stanowiące podstawową część wydatków, osiągnęły per capita wysokość 1 986 zł, tj. o 185 zł więcej niż w roku poprzednim. Maksymalny poziom wydatków bieżących na jednego mieszkańca sięgający 2 930 zł (Sopot) prawie dwukrotnie przewyższa poziom minimalny - 1 484 zł (Żory). Wzrost wydatków bieżących per capita wynika między innymi ze wzrostu wydatków na wynagrodzenia i pochodne o 52 zł oraz na dotacje wypłacane z budżetów miast o 24 zł. Duże różnice w wysokości tych wydatków świadczą o zróżnicowaniu w zakresie zlecania wykonywania zadań własnych innym jednostkom.

Wysokość wydatków majątkowych w 2004 r. wyniosła 333 zł na jednego mieszkańca i wzrosła o 72 zł w porównaniu do roku poprzedniego. Wydatki inwestycyjne per capita w poszczególnych miastach wykazały ponad dwudziestotrzykrotną różnicę i wahały się od 55 zł do 1 291 zł. Wynika to z różnego nasilenia procesów inwestycyjnych i wielkości uzyskanych dochodów. Korzystną tendencję zmian potwierdza fakt, że w porównaniu z rokiem poprzednim w ponad 70% powiatów grodzkich wzrósł poziom wydatków inwestycyjnych. Świadczy to o poprawie kondycji finansowej tej grupy jednostek samorządu terytorialnego.

2.4.3. Wyniki budżetów oraz zobowiązania

Wyniki budżetów

W 2004 r. miasta na prawach powiatu zaplanowały łącznie per saldo deficyt w wysokości 1 457 194 tys. zł (tabela 2.4.1.). Ponieważ dochody zostały zrealizowane na poziomie 100,7% planu, a wydatki na poziomie 95,7%, deficyt ten na koniec roku wyniósł zaledwie 109 264 tys. zł, co w relacji do uzyskanych dochodów stanowiło 4,2%. Jakkolwiek wynik budżetów powiatów grodzkich zamknął się per saldo deficytem, to jego wysokość była prawie pięciokrotnie niższa niż w roku poprzednim. Pozytywny kierunek zmian podkreśla także większa liczba miast, które zamknęły rok budżetowy nadwyżką (w 2004 r. - 30 jednostek, w 2003 r. - 19 jednostek, w 2002 r. - 15 jednostek). Rozpiętość uzyskanych wyników budżetowych zawiera się w przedziale od nadwyżki stanowiącej 11,4% dochodów w Gdańsku do deficytu stanowiącego 18,9% uzyskanych dochodów w Słupsku.

Przychody i rozchody

W 2004 r. przychody miast na prawach powiatu wzrosły o 7,0% w stosunku do roku 2003, kształtując się ostatecznie na poziomie 2 566 034 tys. zł. Podobnie jak w latach poprzednich dominującą pozycję w strukturze przychodów zajmowały kredyty i pożyczki (58,4% przychodów ogółem). Odnotowano wyraźny wzrost przychodów z tego źródła, do kwoty 1 499 089 tys. zł (o 27,0%). Kolejne pozycje w strukturze przychodów stanowiły przychody z innych źródeł (23,3%) oraz przychody z papierów wartościowych, oraz obligacji wyemitowanych przez jst (12,0%). Łącznie przychody z wymienionych źródeł stanowią 93,7% przychodów ogółem. 

       Przychody miast na prawach powiatu w latach 2003 i 2004

Dodatnia dynamika przychodów jest wynikiem nie tylko wzrostu przychodów z tytułu kredytów i pożyczek - do jej osiągnięcia przyczynił się również wzrost przychodów z tytułu spłat udzielonych pożyczek (o 21,8%), a także z tytułu nadwyżki z lat ubiegłych (wzrost o 8,6%). W porównaniu z rokiem 2003 znacznie spadły przychody z tytułu papierów wartościowych oraz obligacji samorządowych (wskaźnik dynamiki wyniósł tylko 69,6%) oraz z prywatyzacji majątku (dynamika 77,2%). Przychody z pozostałych źródeł zostały zrealizowane na poziomie roku poprzedniego.

           Rozchody miast na prawach powiatu w latach 2003 i 2004

W ślad za wzrostem przychodów w 2004 r. wystąpił jeszcze większy wzrost rozchodów miast na prawach powiatu. Rozchody ogółem wyniosły 1 168 179 tys. zł, co oznacza dynamikę na poziomie 109,5%. Znaczenie poszczególnych rodzajów rozchodów w strukturze rozchodów ogółem zmieniło się w niewielkim stopniu. Nadal dominującą pozycją (89,8%) w strukturze rozchodów pozostają rozchody z tytułu spłat kredytów i pożyczek (1 049 311 tys. zł), przy czym wzrost kwoty rozchodów z tego tytułu w stosunku do 2003 r. (o 13,8%) był niemal identyczny jak rok 2002 (o 13,7%). Na drugim miejscu znalazły się ponownie rozchody z tytułu wykupu papierów wartościowych oraz obligacji samorządowych, jednak rozchody z tego tytułu były znacząco mniejsze (o 18,0%) niż w 2003 r. Wśród pozostałych pozycji rozchodów zmniejszeniu uległy również lokaty w bankach (spadek o 33,1%).

Zobowiązania

Miasta na prawach powiatu, w których 60,4% dochodów stanowią dochody własne, a 13,6% wydatków to wydatki inwestycyjne, posiadają duże realne możliwości zaciągania i spłaty zobowiązań. Korzystanie z zewnętrznych źródeł przychodów jest czynnikiem pozytywnym, umożliwiającym przyspieszenie procesów inwestycyjnych samorządów i nie budzi zaniepokojenia, jeżeli rzeczywiście służy finansowaniu inwestycji, a powstające z tego tytułu zobowiązania mogą być spłacane z osiąganych w następnych latach dochodów.

  Zobowiązania miast na prawach powiatu według tytułów dłużnych w latach 2003 i 2004

W 2004 r. tempo zadłużania się powiatów grodzkich nadal słabnie - w tej grupie zanotowano wzrost tylko o 4,8%[38], a łączna kwota zobowiązań wyniosła 7 315 728 tys. zł. Natomiast średni poziom zadłużenia obniżył się o 2,6 punktu procentowego i osiągnął wysokość 28,4%. Zmiany te potwierdzają obserwowane zjawisko rezygnowania z powszechnie dotąd realizowanych drobnych inwestycji, aby oszczędzone w ten sposób środki skoncentrować na realizacji poważniejszych projektów, realizowanych przy udziale środków pomocowych. Dane dotyczące zobowiązań miast na prawach powiatu prezentuje tabela 2.4.9.

Wskaźnik zadłużenia obniżył się w 65,6% miast na prawach powiatu, a tylko w 6 spośród 64 miast zobowiązania wliczane do długu publicznego przekroczyły 40% w stosunku do dochodów. Rozpiętość wskaźnika zadłużenia mieści się w granicach od 0,3% (Gliwice) do 54,3% (Kraków).

Z analizy podmiotowej struktury zobowiązań wynika, że w 88,0% mają one charakter krajowy, a 12,0% stanowią zobowiązania wobec podmiotów zagranicznych - głównie wobec międzynarodowych instytucji finansowych (11,2%). Zobowiązania krajowe to przede wszystkim zobowiązania wobec banków komercyjnych (67,1% zobowiązań ogółem). Zobowiązania wobec sektora finansów publicznych stanowią tylko 6,7% zobowiązań powiatów grodzkich.

Głównym źródłem zasilania zewnętrznego miast na prawach powiatów są nadal kredyty i pożyczki (71,8%). Zadłużenie z tytułu wyemitowanych obligacji stanowi 26,9%. Zmiany w strukturze przedmiotowej zobowiązań miast na prawach powiatu charakteryzują się znacznym obniżeniem udziału zobowiązań wymagalnych (z 3,3% w 2003 r. do 1,3% w 2004 r.), niewielkim wzrostem udziału emisji obligacji (o 1,6 punktu procentowego) i niemal niezmienionym udziałem kredytów i pożyczek. Zobowiązania z tytułu emisji obligacji wykazuje 28 miast, na łączną kwotę 1 964 428 tys. zł. Podkreślić należy, że kwoty zobowiązań wymagalnych tej grupy jednostek w stosunku do roku poprzedniego zmniejszyły się o ponad połowę. Udział zobowiązań wymagalnych obniżył się o 2,0 punkty procentowe i wyniósł 1,3% zobowiązań ogółem.

Niezrealizowane do końca 2004 r. należności powiatów grodzkich stanowiły kwotę 3 123 423 tys. zł i były o 2,0% wyższe niż w 2003 r. Tak, jak w roku poprzednim największą część (93,8%) stanowiły należności od prywatnych podatników i podmiotów korzystających z usług świadczonych przez te jednostki i były to głównie należności wymagalne. Należności od sektora finansów publicznych stanowiły 6,2% ogólnej kwoty należności.

Łączna wartość nominalna niewymagalnych zobowiązań z tytułu udzielonych przez miasta na prawach powiatu poręczeń i gwarancji na koniec 2004 r. wyniosła 385 822 tys. zł. Ponad 37% stanowiły poręczenia i gwarancje udzielone wobec sektora finansów publicznych.

2.4.4.  Podsumowanie

1.       W 2004 r. miasta na prawach powiatu zrealizowały dochody w kwocie 25 770 424 tys. zł, uzyskując po raz pierwszy od 1999 r. dochody w skali kraju wyższe od zaplanowanych. Wskaźnik wykonania dochodów w relacji do planu wyniósł 100,7%, przy czym ponad stuprocentowe wykonanie planu wystąpiło w 36 spośród 64 powiatów grodzkich.

2.       Dochody miast na prawach powiatu w stosunku do roku poprzedniego uległy wyraźnemu zwiększeniu - o 14,3% (realnie o 10,8%). Nominalnie wzrosły dochody wszystkich 64 powiatów grodzkich. Uzyskane dochody były najwyższe w całym okresie funkcjonowania tej grupy jst. Najbardziej wzrosły dochody własne (o 30,9%) co było przede wszystkim wynikiem zwiększenia udziałów jst w podatkowych dochodach budżetu państwa. Regulacja ta wprowadzona została nową ustawą o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. W konsekwencji udział dochodów własnych w strukturze dochodów ogółem wzrósł do 60,3% (o 7,6 punktu procentowego). Dochody własne stanowiły najważniejsze źródło dochodów w 59 miastach na prawach powiatu.

3.       Średnie dochody powiatów grodzkich w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniosły 2 310 zł, co oznacza wzrost o 296 zł. Poziom dochodów ogółem per capita wzrósł we wszystkich 64 powiatach grodzkich, wahając się w przedziale od 1 624 zł do 3 444 zł.

4.       Wobec znacznego spadku wydatków budżetowych w roku poprzednim miasta na prawach powiatu w 2004 r. zrealizowały wydatki nominalnie wyższe o 12,1%. Po uwzględnieniu stopy inflacji oznacza to realny wzrost o 8,6%. Wydatki bieżące wzrosły w porównaniu do roku poprzedniego o 9,9% a wydatki majątkowe o 27,1%.

5.       W 2004 r. po raz pierwszy od początku funkcjonowania powiatów grodzkich została przełamana niekorzystna tendencja obniżania się udziału wydatków majątkowych w wydatkach ogółem. Udział ten wzrósł o 1,7 punktu procentowego do poziomu 14,4%, natomiast wydatki bieżące stanowiły 85,6% zrealizowanych wydatków. W 2004 r. 1,1% poniesionych wydatków ogółem oraz 7,6% wydatków inwestycyjnych sfinansowane zostało ze środków unijnymi i z innych źródeł zagranicznych.

6.       Podstawowym kierunkiem wydatkowania środków finansowych z budżetów miast była realizacja zadań oświatowych, które pochłonęły 36,4% wydatków ogółem. Kolejną pozycją były wydatki na opiekę społeczną (14,8%) oraz na budowę i utrzymanie dróg (13,7%). Wydatki inwestycyjne miast na prawach powiatu w 2004 r., podobnie jak w latach poprzednich, koncentrowały się na przedsięwzięciach drogowych (43,6% wydatków inwestycyjnych) i inwestycjach związanych z gospodarką komunalną i ochroną środowiska (20,3%).

7.       Wydatki ogółem na jednego mieszkańca wzrosły o 12,5% (tj. o 258 zł) i ukształtowały się na poziomie 2 320 zł. Duże zróżnicowanie miast podkreślają skrajne wartości wydatków ogółem per capita, tj.: 1 628 zł i 3 721 zł oraz dwudziestotrzykrotna różnica poziomu wydatków inwestycyjnych, które wahały się od 55 zł do 1 291 zł per capita (przy przeciętnej 316 zł).

8.       Wynik budżetów miast na prawach powiatu w 2004 r. zamknął się per saldo deficytem w kwocie 109 264 tys. zł (tj. 4,2% w relacji do dochodów) ale jego wysokość była prawie pięciokrotnie niższa niż w roku poprzednim. O pozytywnym kierunku zmian w sytuacji finansowej miast świadczy również znacznie większa liczba jednostek, które zamknęły rok budżetowy nadwyżką (w 2004 r. - 30, a w 2003 r. - 19). Dyspersja uzyskanych wyników budżetowych mieści się w przedziale od nadwyżki stanowiącej 11,4% dochodów do deficytu stanowiącego 18,9% uzyskanych dochodów.

9.       W 2004 r. tempo zadłużania się miast na prawach powiatu nadal słabnie, chociaż odnotowany został wzrost kwoty zobowiązań o 4,8%. Natomiast średni poziom zadłużenia obniżył się o 2,6 punktu procentowego i wyniósł 28,4% zrealizowanych dochodów. W 42 spośród 64 miast wskaźnik zadłużenia obniżył się w porównaniu do roku poprzedniego, a tylko w 6 powiatach grodzkich zobowiązania przekroczyły 40% poziomu dochodów. Głównym źródłem zasilania zewnętrznego były nadal kredyty i pożyczki (71,8% zobowiązań ogółem), a zobowiązania z tytułu emisji obligacji stanowiły 26,9% zobowiązań. Kwoty zobowiązań wymagalnych w stosunku do roku poprzedniego zmniejszyły się o połowę, a ich udział w zobowiązaniach ogółem obniżył się z 3,3% w 2003 r. do 1,3% w 2004 r.

[ Początek strony ]

<< | >>

• 1. Uchwalanie budżetu i jego zmiany •
• 2.1. Budżety jednostek samorządu terytorialnego •
• 2.2. Wykonanie budżetów przez gminy •
• 2.3. Wykonanie budżetu przez miasto stołeczne Warszawa •
• 2.4. Wykonanie budżetów przez miasta na prawach powiatu •
• 2.5. Wykonanie budżetów przez powiaty •
• 2.6. Wykonanie budżetów przez województwa samorządowe •
• 3.1. Związki międzygminne •
• 3.2. Związek powiatów •

Wstęp | Część I - streszczenie | Część I - pełny tekst | Część II - streszczenie | Część II - pełny tekst