Wstęp | Część I - streszczenie | Część I - pełny tekst | Część II - streszczenie | Część II - pełny tekst

Część II Sprawozdania z działalności RIO
i wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2004 roku

<< | >>

• 2.6.1. Dochody

• 2.6.2. Wydatki

• 2.6.3. Wynik budżetów oraz należności i zobowiązania

• 2.6.4. Podsumowanie

2.6.     Wykonanie budżetów przez województwa samorządowe

Zgodnie z art. 167 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych, odpowiednio do przypadających im zadań.

            Od dnia 1 stycznia 2004 r. weszła w życie nowa ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Zwiększenie dochodów własnych województw nastąpiło przede wszystkim poprzez zwiększenie udziałów samorządu wojewódzkiego we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych (z 1,5% do 1,6%) i od osób prawnych z (0,5% do 15,9%). W wyniku wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych ustawami, samorządy szczebla wojewódzkiego otrzymały też prawo do zatrzymania 5% dochodów, które pozyskują na rzecz budżetu państwa, a które do tej pory były w całości odprowadzane do budżetu państwa.

W ustawie pojawiła się nowa konstrukcja subwencji ogólnej. Od 2004 r. województwa samorządowe otrzymywały subwencję ogólną składającą się z części wyrównawczej, regionalnej i oświatowej, natomiast nie była im przekazywana część drogowa subwencji ogólnej. Wprowadzony system wyrównawczy ma za zadanie ochronę jednostek najsłabszych ekonomicznie oraz racjonalne kierowanie strumieni środków wyrównawczych. Różnice w dochodach poszczególnych województw samorządowych są wyrównywane w postaci części regionalnej subwencji ogólnej. Kwoty subwencji uzależnione są nie tylko od potencjału dochodowego jst, ale także od wskaźników makroekonomicznych, takich jak gęstość zaludnienia, powierzchnia dróg publicznych w przeliczeniu na jednego mieszkańca oraz stopa bezrobocia. Województwa samorządowe, których dochody na jednego mieszkańca są wyższe od 110% średniego dochodu na jednego mieszkańca w kraju, dokonują wpłat do budżetu państwa, które zasilają część regionalną subwencji ogólnej dla województw.

Część wyrównawcza subwencji ogólnej dla województw składa się z kwoty podstawowej oraz kwoty uzupełniającej. Kwotę podstawową części wyrównawczej subwencji ogólnej otrzymują te województwa, w których wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w województwie jest mniejszy niż wskaźnik dochodów podatkowych dla wszystkich województw, zaś kwotę uzupełniającą otrzymają te województwa, których liczba mieszkańców nie przekracza 3 milionów. Podstawę do wyliczenia tej kwoty stanowi przeliczeniowa liczba mieszkańców.

Część regionalna subwencji ogólnej przypadająca dla poszczególnych województw, uzależniona jest od stopy bezrobocia, PKB, powierzchni dróg przypadającej na jednego mieszkańca w danym województwie oraz sytuacji finansowej województwa. W 2004 r. subwencję rozdzielono w sposób określony w art. 25 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, tj:

-         20% - między województwa, w których stopa bezrobocia jest wyższa od 110% średniej stopy bezrobocia w kraju,

-         40% - między województwa, w których powierzchnia dróg wojewódzkich w przeliczeniu na jednego mieszkańca jest wyższa od powierzchni dróg wojewódzkich w kraju w przeliczeniu na jednego mieszkańca kraju,

-         10% - między województwa, w których PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca województwa jest niższy od 75% PKB w kraju w przeliczeniu na jednego mieszkańca kraju,

-         pozostałe 30% tej części subwencji rozdzielono między województwa, w których dochody przeliczeniowe są niższe od dochodów bazowych.

Zgodnie z ustawą o dochodach jst w budżecie państwa utworzona została rezerwa subwencji ogólnej w wysokości 2% sumy planowanych części wyrównawczych subwencji ogólnej ustalonej dla wszystkich szczebli jst z przeznaczeniem na uzupełnienie dochodów jst, w szczególności na zadania związane z pomocą społeczną oraz na wyrównywanie różnic w dochodach jst po zmianie systemu finansowania zadań.

Od 2004 r. do zadań własnych województw finansowanych z dochodów własnych, a w latach wcześniejszych finansowanych dotacją z budżetu państwa należy:

-         finansowanie ustawowych uprawnień do ulgowych przejazdów w krajowych przewozach autobusowych[47],

-         organizowanie i dotowanie kolejowych regionalnych przewozów pasażerskich[48],

-         finansowanie zadań własnych województwa w zakresie określonym w ustawie o służbie medycyny pracy[49],

-         finansowanie zadań własnych w zakresie działalności Krajowego Ośrodka Mieszkalno-Rehabilitacyjnego w Dąbku oraz Domu im. Korczaka Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego dla dzieci,

-         finansowanie zadań własnych województwa w zakresie określonym w ustawie o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.

W 2004 r. na województwa samorządowe nałożone zostały nowe zadania zlecone z zakresu administracji rządowej (finansowane dotacjami z budżetu państwa), wynikające z zapisów ustawy o służbie zastępczej[50] - związane z obsługą służby zastępczej oraz ustawy o świadczeniach rodzinnych - w związku z udziałem Rzeczypospolitej Polskiej w koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w przypadku przemieszczania się osób w granicach Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

2.6.1.  Dochody

Wykonanie planu dochodów

Dochody województw w 2004 r. wyniosły 6 970 306 tys. zł i w stosunku do planu wykonane zostały w 106,2%. W porównaniu do roku poprzedniego dochody ogółem nominalnie wzrosły o 52,7% (realnie o 49,2%). Tak znaczny wzrost dochodów wynikał głównie ze zwiększonych wpływów z udziałów w podatku dochodowym od osób prawnych i osób fizycznych. Realizacja dochodów w poszczególnych województwach zawierała się w granicach od 89,7% w opolskim do 124,0% w mazowieckim. Połowa województw wykonała swoje dochody ogółem ponad założony plan. Wykonanie dochodów przez poszczególne województwa przedstawia tabela 2.6.1.

Wykonanie dochodów z poszczególnych źródeł w kwotach zbiorczych, ich dynamikę i strukturę prezentuje poniższe zestawienie:

        Poziom, dynamika i struktura dochodów województw samorządowych w 2004 r.

Na wysokim wykonaniu dochodów własnych (126,8%) przez województwa samorządowe zaważyły ponadplanowe dochody z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych oraz pozostałych dochodów. Dochody z subwencji przekazywane były z budżetu państwa w planowanej wysokości, zgodnie z terminami określonymi w przepisach prawa. Jedynie dochody z majątku wykonane były poniżej przyjętego planu. Przyczyną wykonania dochodów z tytułu dotacji celowych na poziomie zaledwie 77,0% było zmniejszenie o 40% wpływów z dotacji celowych przekazywanych z budżetu państwa na zadania własne samorządów wojewódzkich i umieszczenie ich części w wykazie wydatków niewygasających budżetu państwa z upływem 2004 r.[51], a także niepełne wykonanie dotacji na zadania realizowane na podstawie porozumień z organami administracji rządowej oraz dotacji otrzymanych z funduszy celowych.

Dynamika i struktura dochodów

Dynamika głównych źródeł dochodów województw wskazuje na bardzo znaczny wzrost dochodów własnych oraz spadek dotacji i subwencji. Dynamikę dochodów województw w rozbiciu na główne źródła dochodów przedstawia tabela 2.6.2.

W wyniku zmian zasad finansowania jst, w porównaniu do 2003 r., dochody ogółem wszystkich województw zwiększyły się o połowę. Wzrost ten zawierał się w przedziale od 4,7% w województwie lubelskim do 195,2% w województwie mazowieckim, co realnie stanowiło odpowiednio 1,2% i 191,7%.

W analizowanej grupie budżetów, dochody własne zwiększyły się średnio o 468,5% w stosunku do 2003 r. Wzrost dochodów własnych, odnotowany we wszystkich województwach, osiągnął wielkości skrajne - 162,9% w podlaskim i 796,2% w mazowieckim.

Najważniejszym źródłem dochodów własnych województw, podobnie jak w latach poprzednich, były udziały w podatkach: dochodowym od osób prawnych i fizycznych, które w stosunku do roku ubiegłego wzrosły średnio w kraju o 613,8%. Stanowiło to kwotę 3 896 062 tys. zł, na którą złożyły się wpływy w wysokości 3 368 617 tys. zł z udziałów w podatku dochodowym od osób prawnych oraz wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych w kwocie 527 445 tys. zł. Wzrost kwot udziałów zawierał się w granicach od 381,9% w zachodniopomorskim do 868,6% w mazowieckim, przekraczając wielość średnią dla kraju tylko w 2 województwach.

Głównym źródłem dochodów województw samorządowych stały się dochody własne, które stanowiły w strukturze dochodów ogółem 59,1% i wzrosły w stosunku do roku ubiegłego o 43,2 punkty procentowe. Struktura źródeł dochodów własnych uległa zmianom na skutek przyjętych rozwiązań ustawowych. Udział w podatku dochodowym od osób prawnych stanowił 48,3% uzyskanych dochodów ogółem, natomiast udział w podatku dochodowym od osób fizycznych wyniósł 7,6%. W roku poprzednim dochody te stanowiły w strukturze odpowiednio 1,6% i 10,4%.

Pozostałe dochody stanowiły średnio 2,4% dochodów ogółem i zmalały w porównaniu do roku ubiegłego o 0,4 punktu procentowego. W poszczególnych województwach były one zróżnicowane i zajmowały w strukturze dochodów od 0,9% w świętokrzyskim do 4,7% w pomorskim. Uzyskiwano je głównie z opłat, odsetek od środków finansowych na rachunkach bankowych, kar i grzywien, wpłat do budżetów województw dokonywanych przez zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze oraz darowizn.

Uzyskane przez województwa samorządowe dochody z majątku stanowiły średnio 0,8% dochodów ogółem i zmalały w stosunku do roku ubiegłego o 0,3 punktu procentowego. Pochodziły one ze sprzedaży nieruchomości i innych składników majątkowych, będących w zasobach województw, np. mieszkań, gruntów, a także z najmu i dzierżawy majątku, jak również z opłat za zarząd i użytkowanie wieczyste nieruchomości. Nadal udział tego rodzaju dochodów własnych był znikomy osiągając, podobnie jak w roku ubiegłym, maksymalny poziom - 4,2% w województwie małopolskim.

W porównaniu do roku 2003, zmniejszeniu o 14,6% uległa subwencja ogólna dla województw samorządowych, stanowiąc kwotę 1 290 047 tys. zł. Kwoty subwencji wzrosły w 9 województwach; od 4,3% w łódzkim do 24,8% w podlaskim. W województwie opolskim wielkość subwencji ukształtowała się na poziomie roku ubiegłego. Natomiast w pozostałych 6 województwach wystąpił jej spadek; największy o 61,8% w wielkopolskim, najmniejszy o 23,3% w dolnośląskim. W strukturze dochodów ogółem, uległ zmniejszeniu o 14,6 punktu procentowego udział dochodów pochodzących z subwencji, który wyniósł 18,5%. Na subwencję ogólną składały się poszczególne jej części, które w strukturze dochodów ogółem stanowiły odpowiednio: część wyrównawcza - 7,2%, część oświatowa - 6,6%, część regionalna - 4,3% oraz uzupełnienie dochodów województw - 0,4%. W poszczególnych województwach subwencja ogólna stanowiła od 3,9% (mazowieckie) do 44,0% (zachodniopomorskie) dochodów ogółem.

Udział części oświatowej subwencji ogólnej w strukturze dochodów zmalał w stosunku do roku ubiegłego o 3,0 punkty procentowe, kształtując się w granicach od 3,7% w mazowieckim do 10,2% w łódzkim. Zmiana ustawy o dochodach jst nie wpłynęła w sposób znaczący na wielkość części oświatowej subwencji ogólnej otrzymanej przez województwa.

Określony ustawowo sposób liczenia subwencji wyrównawczej sprawił, że tylko województwo wielkopolskie jej nie otrzymało. W pozostałych województwach udział części wyrównawczej subwencji ogólnej w dochodach ogółem był zróżnicowany i wahał się od 3,8% w pomorskim do 20,0% w podlaskim. Kwota tej części subwencji ogólnej w województwie mazowieckim była bardzo niska i nie wpłynęła na zmianę relacji w strukturze dochodów ogółem.

Część regionalną subwencji ogólnej otrzymało 14 województw, w których udział tych dochodów w dochodach ogółem wahał się od 2,0% w wielkopolskim do 19,3% w lubuskim. Województwa łódzkie i śląskie nie otrzymały tej części subwencji ogólnej, natomiast w województwach małopolskim i mazowieckim kwoty były znikome i nie znalazły odzwierciedlenia w strukturze dochodów.

Kwota uzupełniająca subwencji ogólnej stanowiła średnio 0,4% w strukturze dochodów ogółem, przyjmując skrajne wartości - 0,2% w województwach kujawsko-pomorskim i mazowieckim i 1,6% w świętokrzyskim. Województwa dolnośląskie i warmińsko-mazurskie nie otrzymały środków z uzupełnienia subwencji ogólnej.

Dotacje celowe otrzymane przez województwa samorządowe wyniosły 1 559 009 tys. zł i zmalały w stosunku do roku ubiegłego o 33,1%. Jedynie w województwie śląskim ten rodzaj dochodów wzrósł (o 2,7%), podczas, gdy w pozostałych województwach nastąpił spadek kwot dotacji; najniższy - o 18,0% w lubuskim, najwyższy - o 54,4% w mazowieckim.

Dotacje celowe stanowiły w strukturze dochodów 22,4%, a ich udział w strukturze zmalał o 28,6 punktu procentowego. Dotacje celowe stanowiły w strukturze dochodów budżetów poszczególnych województw od 6,5% w mazowieckim do 39,5% w śląskim.

Największy udział w tej części dochodów miały dotacje na zadania zlecone, które stanowiły 9,0% w strukturze dochodów ogółem (629 941 tys. zł), podczas gdy w 2003 r. było to 21,0% ogółu dochodów (960 837 tys. zł). Dotacje na zadania inwestycyjne z zakresu administracji rządowej wyniosły 356 764 tys. zł, co w strukturze dochodów stanowiło 5,1% (kwota tych dotacji mieściła się w dotacjach na zadania zlecone). Dotacje te, podobnie jak w latach minionych, przeznaczano na: zadania związane z budową i utrzymaniem urządzeń melioracji wodnych podstawowych, sfinansowanie staży podyplomowych lekarzy, pielęgniarek i położnych. Uregulowano także zobowiązania z 2003 r. dotyczące dopłat do ustawowych ulg w pasażerskich przewozach autobusowych. Dotacje przeznaczono również na zadania z zakresu służby zastępczej oraz z zakresu realizacji ustawy o świadczeniach rodzinnych. Z tego rodzaju dotacji finansowane były zadania inwestycyjne związane z usuwaniem skutków powodzi oraz budowa i utrzymanie urządzeń melioracji wodnych podstawowych. W poszczególnych województwach udział dotacji na realizację zadań zleconych z zakresu administracji rządowej był bardzo zróżnicowany i wynosił od 4,1% w mazowieckim do 21,1% w świętokrzyskim.

Dotacje celowe na zadania własne wyniosły 476 545 tys. zł. W stosunku do przyjętego planu wykonano je tylko w 60,3%. Tak duże niewykonanie dotacji związane było z umieszczeniem części ich kwot w wykazie wydatków niewygasających budżetu państwa w roku 2004. W stosunku do roku ubiegłego dotacje te zmalały o 602 949 tys. zł (o 55,9%), a na inwestycje przeznaczono 86,5% ich ogólnej kwoty. W strukturze dochodów dotacje celowe na zadania własne stanowiły 6,8%. W poszczególnych województwach udział wahał się od 1,2% w województwie mazowieckim do 18,5% w warmińsko-mazurskim. Rodzaje dotowanych zadań własnych w województwach samorządowych uległy zmianie w stosunku do roku poprzedniego. Dotacje celowe otrzymywane z budżetu państwa na realizację zadań własnych przeznaczane były między innymi na zadania objęte kontraktem wojewódzkim, dofinansowanie programów aktywizacji obszarów wiejskich, współfinansowanie wypłat stypendiów i innych form pomocy materialnej dla młodzieży w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.

Województwa otrzymywały z budżetów innych jst dotacje celowe na realizację wspólnych zadań, które wyniosły 202 442 tys. zł i stanowiły 2,9% wszystkich dochodów. W porównaniu do roku ubiegłego uległy one zmniejszeniu o 1,2% (2 498 tys. zł). Dotacje te przeznaczono przede wszystkim na inwestycje - 188 166 tys. zł, z tej kwoty aż 96% dotyczyło realizacji inwestycji przyjętych do wykonania w wyniku porozumień województwa śląskiego z jst. Wspólne przedsięwzięcia dotyczyły zadań z zakresu drogownictwa, kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, oświaty i zdrowia. Porozumienia z innymi jst o wspólnym prowadzeniu zadań podpisały wszystkie województwa z wyjątkiem województwa wielkopolskiego. W dochodach województwa śląskiego stanowiły one 17,8%, podczas gdy w województwach: łódzkim i świętokrzyskim były to kwoty tak niskie, że nie znalazły odzwierciedlenia w strukturze.

Na podstawie porozumień zawartych z organami administracji rządowej województwa samorządowe otrzymały dotacje w kwocie 186 968 tys. zł, która stanowiła 2,7% wszystkich dochodów. W ramach porozumień realizowano zadania związane z mecenatem państwa w dziedzinie kultury i sztuki jak organizowanie wystaw, konkursów, festiwali, zakup muzealiów i nowości wydawniczych. Województwa podpisały porozumienia z Ministerstwem Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej na wsparcie realizacji zadań wynikających z pełnienia przez Wojewódzkie Urzędy Pracy roli beneficjentów końcowych w procesie realizacji projektów współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Rozwój Zasobów Ludzkich”. Kwoty dotacji były bardzo zróżnicowane - od 2 147 tys. zł w województwie podkarpackim do 103 035 tys. zł w śląskim.

Dotacje celowe otrzymane przez województwa samorządowe z funduszy celowych stanowiły 0,9% (63 112 tys. zł) ich dochodów ogółem i w porównaniu do roku ubiegłego zmniejszyły się o 13,5% (9 860 tys. zł). Dotacje te wystąpiły we wszystkich województwach, a udział ich w dochodach ukształtował się w przedziale od 0,1% w śląskim do 2,2% w wielkopolskim. Dotacje z Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przeznaczone były na zadania związane z realizacją zadań z zakresu edukacji ekologicznej, termomodernizację budynków, a dotacje z Terenowego Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych przeznaczono na satelitarny system pomiaru GPS oraz zakup sprzętu komputerowego. Strukturę dochodów według ważniejszych źródeł dochodów w latach 2003 i 2004 obrazuje tabela 2.6.3.

Dochody w przeliczeniu na jednego mieszkańca

Dochody ogółem uzyskane przez województwa samorządowe w przeliczeniu na jednego mieszkańca zwiększyły się o 52,5%, osiągając średni dla kraju wskaźnik - 183 zł. Poziom dochodów z poszczególnych źródeł w przeliczeniu na jednego mieszkańca był bardzo zróżnicowany, co przedstawia tabela 2.6.4.

Trzy województwa (lubuskie - 213 zł, mazowieckie - 288 zł i śląskie - 216 zł) uzyskały dochody ogółem per capita powyżej średniej krajowej, natomiast najniższy wskaźnik - 125 zł wystąpił po raz kolejny w województwie łódzkim.

Średnie dla kraju dochody własne województw na jednego mieszkańca wzrosły z kwoty 19 zł w 2003 r. do 108 zł w 2004 r. Wzrost tego wskaźnika wystąpił we wszystkich województwach, przy czym, najwyższe dochody własne w przeliczeniu na jednego mieszkańca uzyskało województwo mazowieckie - 259 zł, natomiast najniższe - 50 zł województwo lubelskie, w tych regionach również w roku ubiegłym odnotowano skrajne wskaźniki, wynoszące odpowiednio 29 zł i 10 zł.  

                             Dochody budżetowe województw samorządowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2004 r. (w zł)

        Udział dochodów w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa przypadających na jednego mieszkańca ukształtował się w kraju na poziomie 102 zł i wzrósł w porównaniu do roku ubiegłego o 88 zł. Wartość minimalną tego wskaźnika osiągnięto w województwie lubelskim - 48 zł, a maksymalną w mazowieckim - 253 zł.

Średnia kwota dochodów z subwencji ogólnej przypadającej na jednego mieszkańca kraju zmalała o 15% i wyniosła 34 zł. W 10 województwach omawiany wskaźnik ukształtował się powyżej średniej krajowej, w jednym na średnim dla kraju, natomiast w pozostałych poniżej, osiągając najniższą wartość - 11 zł w mazowieckim, a najwyższą - 66 zł w zachodniopomorskim. Część oświatowa subwencji ogólnej per capita, jak w roku ubiegłym, wyniosła średnio 12 zł. W poszczególnych województwach, omawiany wskaźnik był zróżnicowany i wynosił od 6 zł w świętokrzyskim do 16 zł w podkarpackim i śląskim. Te kwoty ukształtowały się na poziomie zbliżonym do 2003 r.

Dochody z dotacji przypadające na jednego mieszkańca kraju zmalały w 2004 r., w porównaniu do roku ubiegłego o 32,8% i ukształtowały się na poziomie 41 zł. Najniższy wskaźnik osiągnęły województwa łódzkie i mazowieckie - 19 zł, a najwyższy śląskie - 85 zł. W porównaniu do 2003 r., tylko w województwie śląskim wystąpił jego wzrost o 2 zł.

Dotacje celowe na inwestycje przypadające na jednego mieszkańca zmalały w 6 województwach, w jednym województwie utrzymały się na poziomie roku ubiegłego, natomiast w pozostałych jednostkach wzrosły. Średni ich wskaźnik, który zmalał w porównaniu do roku ubiegłego o 9,7%, wyniósł 28 zł. Najniższa jego wartość, podobnie jak w roku ubiegłym, wystąpiła w województwie zachodniopomorskim - 9 zł, a najwyższa w województwie śląskim - 71 zł. W 6 województwach wskaźnik ten ukształtował się powyżej średniego w kraju. Omawiana wielkość, stanowiąca o możliwościach rozwojowych poszczególnych województw, jest najbardziej zróżnicowana spośród dochodów per capita z różnych źródeł. W województwie śląskim przypada 8 razy więcej środków z dotacji na inwestycje na jednego mieszkańca niż województwie zachodniopomorskim.

2.6.2.  Wydatki

Wykonanie planu wydatków

Plan wydatków województwa samorządowe zrealizowały w 90,4%, co stanowiło kwotę 5 865 869 tys. zł. Wykonanie planu wydatków przedstawia tabela 2.6.1. Wzrosły one w stosunku do roku ubiegłego o 1 153 128 tys. zł, tj. realnie o 21%. Wykonanie wydatków ogółem w poszczególnych województwach wahało się od 82,7% w śląskim do 95,8% w kujawsko-pomorskim. Podobnie jak w latach poprzednich, nie odnotowano w żadnym województwie przekroczenia planu wydatków, zarówno w kwotach zbiorczych jak i w rozdziałach klasyfikacji budżetowej. Ze środków unijnych oraz innych zagranicznych województwa sfinansowały około 6,8% wydatków ogółem.

Wielkość wydatków uzależniona jest wprost od wielkości zgromadzonych przez daną jednostkę dochodów i przychodów. Wykonanie poszczególnych rodzajów wydatków przez województwa w stosunku do planu, dynamikę oraz ich strukturę w kwotach zbiorczych obrazuje poniższe zestawienie

  Dynamika i struktura wydatków budżetowych województw samorządowych w 2003 i 2004 r.

Dynamika i struktura wydatków

Do wydatków majątkowych zalicza się wydatki ponoszone na inwestycje oraz zakupy inwestycyjne, dotacje inwestycyjne udzielane dla jednostek oraz wydatki kapitałowe. Ogółem wydatki te wyniosły 1 742 046 tys. zł i w porównaniu do roku ubiegłego wzrosły o 10,9% (tj. o 171 124 tys. zł), stanowiąc 29,7% wszystkich wydatków województw. Spadek wydatków majątkowych wystąpił w 3 województwach, w pozostałych województwach wydatki te wzrosły. Wzrost nakładów na finansowanie wydatków majątkowych jest zjawiskiem pozytywnym, świadczącym o prowadzeniu przez województwa polityki prorozwojowej.

Skrajne wartości udziału wydatków majątkowych w strukturze, wystąpiły w tych samych województwach co w latach ubiegłych, i wyniosły od 16,1% w zachodniopomorskim do 48,9% w śląskim.

Wydatki kapitałowe wystąpiły, podobnie jak w roku ubiegłym, w 12 województwach i stanowiły w omawianym roku kwotę 52 255 tys. zł. W porównaniu do roku ubiegłego wydatki kapitałowe wzrosły o 109,6% (tj. o 27 324 tys. zł). Dotyczyły one między innymi objęcia udziałów w regionalnych funduszach poręczeń kredytowych i spółkach jak: Koleje Mazowieckie, Kujawsko-Pomorska Sieć Informacyjna, Port Lotniczy w Bydgoszczy.

W skład wydatków bieżących województw samorządowych wchodziły wydatki na wynagrodzenia wraz z pochodnymi, dotacje przekazane innym samorządom, wydatki związane z obsługą długu publicznego, z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji oraz pozostałe wydatki związane z funkcjonowaniem województw oraz jednostek im podległych. Wydatki bieżące województw wyniosły 4 123 823 tys. zł i wzrosły w stosunku do roku ubiegłego o 982 004 tys. zł, tj. o 31,3%.

Wydatki bieżące w województwach od początku ich funkcjonowania miały dominującą pozycję w budżecie. W analizowanym roku stanowiły one w strukturze wydatków ogółem województw średnio 70,3%. W poszczególnych województwach ich udział przyjmował skrajne wartości, tak jak w latach ubiegłych, najniższy w województwie śląskim - 51,1% i najwyższy w zachodniopomorskim - 83,9 %.

W strukturze wydatków bieżących, podobnie jak w latach poprzednich, największą część stanowiły przekazywane przez województwa dotacje - 35,8% i pozostałe wydatki - 18,5%. Dotacje przeznaczane były dla jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych jak i spoza niego, wykonujących między innymi zadania z zakresu przewozów pasażerskich, upowszechniania kultury, służby zdrowia i pomocy społecznej. Udział dotacji w wydatkach wahał się od 16,9% w świętokrzyskim do 55,8% w mazowieckim. Pozostałe wydatki stanowiły w strukturze wydatków poszczególnych województw od 11,7% w śląskim do 30,8% w opolskim.

Wydatki na wynagrodzenia wraz z pochodnymi stanowiły w strukturze wydatków województw średnio 15,4% i zmalały o 2,3 punktu procentowego w porównaniu do 2003 r. W poszczególnych jednostkach udział ten zawierał się w granicach od 11,4% w mazowieckim do 21,8% w zachodniopomorskim.

Wydatki na obsługę długu (zapłatę odsetek od zaciągniętych kredytów i pożyczek i wyemitowanych papierów wartościowych), stanowiły średnio w kraju 0,5% wszystkich wydatków i wzrosły w porównaniu do roku ubiegłego o 0,1 punktu procentowego, kształtując się na poziomie od 0,1% w dolnośląskim, lubuskim, mazowieckim do 1,5% w łódzkim.

Wydatki na poręczenia wystąpiły tylko w województwie małopolskim i podlaskim, stanowiąc odpowiednio 0,2% i 0,6% ponoszonych wydatków.

Wydatki w działach klasyfikacji budżetowej

Główne kierunki wydatkowania środków finansowych przez województwa samorządowe obrazuje zestawienie struktury wydatków ogółem w latach 2003 i 2004 w wybranych działach klasyfikacji budżetowej.

                     Struktura wydatków województw samorządowych wg ważniejszych działów w latach 2003 i 2004

 * Ze względu na zmiany w klasyfikacji budżetowej dane dotyczące działów 801, 854, 852, 853 nie są porównywalne z rokiem poprzednim, porównania należy dokonywać rozpatrując łącznie: 801 i 854 oraz 852 i 853.

Analogicznie do lat poprzednich województwa poniosły największe wydatki na transport i łączność - 35,5% ogólnej kwoty. Ich wielkość, w porównaniu do 2003 r., uległa zwiększeniu o 18,9% (330 778 tys. zł). Ze środków zaplanowanych w tym dziale finansowano letnie i zimowe utrzymanie dróg, organizowanie i dotowanie regionalnych kolejowych przewozów pasażerskich, dopłaty do krajowych autobusowych przewozów pasażerskich z tytułu stosowania obowiązujących ustawowych uprawnień do bezpłatnych lub ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego. Województwa przeznaczały również znaczne środki na budowę, modernizację i przebudowę dróg, skrzyżowań, mostów i obiektów kubaturowych, a także na zakup kolejowych pojazdów szynowych oraz niezbędnego sprzętu. Udział wydatków na transport i łączność w strukturze wydatków ogółem mieścił się w przedziale od 22,4% w mazowieckim do 49,9% w śląskim. Na inwestycje przeznaczono 40,5% wydatków poniesionych w tym dziale.

Wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego były drugą co do wielkości grupą i stanowiły średnio 13,1% ogółu wydatków, które przeznaczono na: prowadzenie działalności statutowej samorządowych instytucji kultury, działalność objętą mecenatem państwa w ramach pozyskanych dotacji z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz finansowanie przejętych inwestycji centralnych w ramach kontraktów wojewódzkich. W poszczególnych województwach wyniosły one od 9,5% (śląskie) do 24,9% (łódzkie) ogółu wydatków. Inwestycje zaabsorbowały 8,5% ogółu wydatków województw w tym dziale. W województwie łódzkim przeznaczono najwięcej środków na inwestycje w omawianym dziale (42,2%), finansując między innymi rozbudowę Filharmonii im. A. Rubinsteina w Łodzi.

Wydatki poniesione w dziale Rolnictwo i łowiectwo stanowiły 10,6% wszystkich wydatków. Inwestycje w tym dziale pochłonęły 24,8% środków. W ramach wydatków finansowano budowę i utrzymanie urządzeń melioracji podstawowych, a także regulację cieków wodnych, remonty zbiorników wodnych, stacji pomp odwadniających i nawadniających, odbudowę i modernizację wałów przeciwpowodziowych. Wydatki w omawianym dziale stanowiły w strukturze od 4,8% w województwie śląskim do 29,9% w świętokrzyskim. W województwie świętokrzyskim 64% wydatkowanych środków przeznaczono na inwestycje.

Wydatki na oświatę stanowiły średnio 9,6% wydatków województw, ich udział w poszczególnych regionach wahał się od 6,8% w mazowieckim do 12,9% w łódzkim. Istotną pozycję w tych wydatkach stanowiły wynagrodzenia wraz z pochodnymi dla nauczycieli, w tym podwyżki wynagrodzeń dla pedagogów, którzy otrzymali stopnie awansu zawodowego wynikające z Karty Nauczyciela.

Na ochronę zdrowia przeznaczono średnio 8,9% wydatków ogółem, najmniej w podkarpackim - 5,8%, a najwięcej w dolnośląskim - 15,3%. Większość środków w tym dziale wyasygnowano na refundowanie wynagrodzeń osobom odbywającym staże i specjalizacje medyczne oraz na restrukturyzację podległych jednostek służby zdrowia. W ramach wydatków inwestycyjnych, stanowiących w strukturze wydatków inwestycyjnych 15,2%, województwa kontynuowały budowy przejętych szpitali oraz ich wyposażenie w sprzęt medyczny.

Wydatki w niewymienionych w zestawieniu działach klasyfikacji budżetowej stanowiły 8,8% ogółu wydatków budżetów województw. W poszczególnych działach były to znikome kwoty, których udział w strukturze wydatków wynosił od 0,1% w dziale Turystyka do 2,3% w dziale Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej.

Wydatki na administrację publiczną stanowiły średnio 7,0% ogółu wydatków województw. W poszczególnych regionach stanowiły one od 3,9% (w śląskim) do 11,0% (w podlaskim) ogółu wydatków. Środki te przeznaczono na bieżące funkcjonowanie administracji samorządowej oraz inne cele, które ze względu na ich charakter zaliczyć można do wydatków administracyjnych.

Wydatki w dziale Różne rozliczenia stanowiły w strukturze 6,5%. W ramach tego działu, wpłat do budżetu państwa przeznaczonych na część regionalną subwencji ogólnej dla samorządu wojewódzkiego dokonały trzy regiony: mazowieckie - 380 475 tys. zł, świętokrzyskie - 54 tys. zł i podlaskie - 16 tys. zł.

Wydatki w przeliczeniu na jednego mieszkańca

Wielkość wydatków budżetowych przypadających na jednego mieszkańca jest najbardziej obiektywnym kryterium oceny sprawności władz samorządowych w zakresie realizacji zadań, do wykonywania których jst zostały powołane. Kwoty wydatków budżetowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca w poszczególnych województwach obrazuje tabela 2.6.5.

Średnia kwota wydatków na jednego mieszkańca kraju wyniosła 154 zł i wzrosła w stosunku do roku ubiegłego o 25,2%. W 4 województwach wskaźnik ten ukształtował się powyżej poziomu średniego dla kraju. Najniższe wydatki na jednego mieszkańca, podobnie jak w latach poprzednich, wystąpiły w województwie łódzkim - 101 zł, a największe w mazowieckim - 210 zł. W stosunku do roku ubiegłego wskaźnik ten zmalał (o 3,7%) jedynie w lubelskim.

Wydatki majątkowe na jednego mieszkańca wyniosły średnio dla kraju 46 zł i były wyższe o 12,2% w stosunku do 2003 r. W 6 województwach wskaźnik ten ukształtował się powyżej wielkości średniej dla kraju. Wydatki inwestycyjne per capita wyniosły 44 zł. Wydatki majątkowe w przeliczeniu na jednego mieszkańca w województwie śląskim (82 zł) zdecydowanie dominowały nad wielkościami tego wskaźnika osiągniętego w innych regionach. Wydatki majątkowe w województwie łódzkim (21 zł) i zachodniopomorskim (22 zł) to zaledwie 1/4 maksymalnego wskaźnika. W porównaniu do roku ubiegłego, nastąpił wzrost wartości omawianego wskaźnika w 13 województwach, natomiast w 3 regionach (lubelskim, pomorskim i wielkopolskim) uległ on zmniejszeniu.

Wydatki ogółem i wydatki majątkowe województw w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2004 r. (w zł)

Wydatki bieżące per capita w kraju wyniosły średnio 108 zł i wzrosły o 31,7% w stosunku do roku ubiegłego. Najwięcej wydatków bieżących na jednego mieszkańca przypadało w województwie mazowieckim - 169 zł, gdzie nastąpił ich wzrost o 131,5%, a najmniej w województwie łódzkim - 80 zł. W 7 województwach samorządowych wydatki bieżące na jednego mieszkańca ukształtowały się powyżej średniego wskaźnika, w województwie podlaskim pozostały na niezmienionym poziomie, natomiast w pozostałych 8 województwach poniżej średniego wskaźnika.

Wydatki na wynagrodzenia wraz z pochodnymi wzrosły o 9% i wyniosły w kraju średnio 24 zł na mieszkańca. Największą wartość osiągnęły w województwie lubuskim - 32 zł, a najmniejszą w świętokrzyskim i małopolskim - 19 zł. W 7 województwach wynagrodzenia z pochodnymi w przeliczeniu na jednego mieszkańca były większe, a w 8 mniejsze, od średniej krajowej, w jednym regionie ukształtowały się na poziomie średnim.

Wydatki na dotacje na mieszkańca w kraju wzrosły w stosunku do roku ubiegłego o 57,1% i osiągnęły średnio 55 zł. Najmniejszą wartość tego wskaźnika uzyskało województwo świętokrzyskie - 24 zł, a największą mazowieckie - 117 zł.

2.6.3.  Wynik budżetów oraz należności i zobowiązania

Wynik finansowy

Województwa zamknęły omawiany rok budżetowy dodatnim wynikiem finansowym w kwocie 1 104 437 tys. zł, który stanowił 18% ogółu wykonanych dochodów. Nadwyżkę budżetową w łącznej wysokości 1 117 069 tys. zł uzyskało 13 województw (o 9 więcej niż w roku ubiegłym). Deficyt wystąpił jedynie w województwach lubelskim, podlaskim i warmińsko-mazurskim, wynosząc łącznie 12 632 tys. zł, co stanowiło 1,7% ich dochodów. Deficyt budżetowy samorządy pokrywały z zaciągniętych kredytów i pożyczek, nadwyżek budżetowych oraz wolnych środków pochodzących z rozliczenia kredytów i pożyczek z lat ubiegłych. Przy uchwalaniu budżetów 7 województw zaplanowało deficyt budżetowy w łącznej wysokości 77 424 tys. zł, natomiast 9 województw zaplanowało nadwyżkę w kwocie 151 658 tys. zł. Realizacja dochodów i wydatków w 2004 r. spowodowała osiągnięcie niższego o 16,3% (64 792 tys. zł) od planowanego deficytu budżetowego województw.

Przychody i rozchody

            Województwa planowały w 2004 r. przychody w kwocie 172 274 tys. zł i wykonały je w 87,1%. Przychody w połowie pochodziły z wolnych środków[52] - 75 464 tys. zł, kredytów i pożyczek w kwocie 58 234 tys. zł. W strukturze kredyty i pożyczki stanowiły 38,8% przychodów. Podobnie jak w roku ubiegłym, żadne województwo nie wyemitowało nowych papierów wartościowych na pokrycie deficytu budżetowego. Nadwyżka budżetowa z lat ubiegłych stanowiła 8,5% w strukturze przychodów województw i wyniosła na koniec analizowanego roku 12 737 tys. zł.

Spłaty pożyczek udzielonych przez województwa wyniosły w analizowanym roku 3 575 tys. zł, zajmując w strukturze przychodów 2,4%.

W 2004 r. województwa samorządowe w ramach rozchodów dokonały spłat zaciągniętych kredytów i pożyczek w wysokości 119 425 tys. zł, które w strukturze rozchodów osiągnęły poziom 77,1%. Kwota spłat wzrosła w stosunku do roku poprzedniego o 102,1% (60 319 tys. zł), co świadczy o poprawie kondycji finansowej tych jednostek samorządu terytorialnego.

Województwa samorządowe udzieliły pożyczek na ogólną sumę 11 765 tys. zł, co oznaczało ich spadek o 44,8% (9 538 tys. zł) w stosunku do roku ubiegłego. Udział pożyczek w strukturze rozchodów wyniósł 7,6%. Pożyczki, podobnie jak w roku ubiegłym, udzielane były głównie na pokrycie zobowiązań jednostek służby zdrowia, dla których organem założycielskim było województwo samorządowe. Lokaty w bankach wyniosły 19 000 tys. zł. W województwach lubelskim i wielkopolskim nastąpił wykup obligacji samorządowych w kwocie 4 700 tys. zł.

Należności i zobowiązania

            Na koniec 2004 r. należności województw wyniosły 91 281 tys. zł, z czego z tytułu pożyczek udzielonych przez 10 regionów - 30 347 tys. zł. W stosunku do roku ubiegłego, wzrosły one odpowiednio o 17,8% i 20,0%. Należności wymagalne w kwocie 60 917 tys. zł stanowiły 66,7% ogółu należności. Na ich wielkość rzutowały głównie kwoty niewpłacone na Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych. Należności województw w relacji do zobowiązań stanowiły 16,3%.

Łączna kwota zobowiązań województw samorządowych zmniejszyła się o 12,6% i wyniosła 561 451 tys. zł. Stanowiły one 8,1% zrealizowanych dochodów i zmalały (o 6%) w stosunku do poprzedniego roku. Województwo dolnośląskie posiadało jedynie 1 tys. zł zobowiązań wymagalnych, natomiast w województwie lubelskim było to aż 32,0% dochodów ogółem - na tę relację rzutowała kwota 101 834 tys. zł, zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz emisji obligacji. W ogólnej kwocie zadłużenia, zobowiązania z tytułu kredytów, pożyczek i emisji obligacji, które były najważniejszym źródłem finansowania deficytu budżetowego stanowiły 96,9%. Zobowiązania z tytułu wyemitowania papierów wartościowych wyniosły 120 000 tys. zł, posiadały je województwa: lubelskie, małopolskie, podlaskie i wielkopolskie. Zmalały one w stosunku do roku ubiegłego o 4 700 tys. zł (o 3,8%). Zobowiązania z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek zamknęły się kwotą 424 198 tys. zł, i w porównaniu do roku ubiegłego zmalały o 15,0% (74 542 tys. zł). Zobowiązania poszczególnych województw według tytułów dłużnych na koniec 2004 r. obrazuje tabela 2.6.6.

Zobowiązania wymagalne wystąpiły w 15 województwach na łączna kwotę 17 245 tys. zł, stanowiąc 0,2% dochodów ogółem. W stosunku do roku ubiegłego zmalały one o 9,6% (1 827 tys. zł). Województwo podkarpackie na koniec omawianego okresu nie posiadało żadnych zobowiązań wymagalnych, natomiast w województwach dolnośląskim, opolskim, śląskim, świętokrzyskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim wielkość zobowiązań wymagalnych była minimalna w stosunku do wykonanych dochodów. Województwo lubuskie, podobnie jak w latach poprzednich, posiadało najwięcej zobowiązań wymagalnych w relacji do dochodów - 2,8%. Zobowiązania wymagalne z tytułu dostaw towarów i usług wyniosły 9 671 tys. zł i stanowiły 56,1% zobowiązań wymagalnych. W stosunku do roku ubiegłego zmalały one o 3 806 tys. zł, tj. o 28,2%.

Wartość nominalna niewymagalnych zobowiązań z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji województw na koniec omawianego okresu wyniosła 136 447 tys. zł i wzrosła w stosunku do roku ubiegłego o 122%. Na koniec roku 2004 wystąpił wzrost udzielonych przez województwa udzielonych poręczeń i gwarancji o kwotę 59 059 tys. zł, tj. o 96,1%. Zwiększyły się również (o 131,2%) wielkości spłat za dłużników z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji stanowiąc kwotę 1 956 tys. zł.

2.6.4.  Podsumowanie

1.       Dochody województw samorządowych w 2004 r. wyniosły ogółem 6 970 306 tys. zł i stanowiły 106,2% planu po zmianach. W wyniku wprowadzonych nowych regulacji ustawowych, nastąpił realny wzrost dochodów ogółem o 49,2%. Zasadniczo zmieniła się struktura dochodów województw samorządowych, dominowały w niej dochody własne - 59,1% a subwencje i dotacje stanowiły 40,9%. Podstawowym źródłem dochodów własnych województw samorządowych stały się udziały w podatku dochodowym od osób prawnych, stanowiąc 81,7% tych dochodów. Efektem wprowadzenia zmian w finansowaniu samorządu terytorialnego jest uzależnienie wielkości dochodów województw samorządowych od sytuacji gospodarczej regionów i polityki fiskalnej państwa.

2.       Wydatki ogółem województwa samorządowe wykonały w kwocie 5 865 869 tys. zł, co stanowiło 90,4% planu po zmianach. Realny wzrost wydatków ogółem wyniósł 21%. Najbardziej wzrosły wydatki bieżące - o 31,3%, które nadal dominowały w strukturze, stanowiąc 70,3%. Wydatki inwestycyjne zrealizowane przez województwa wzrosły o 9,3%, zajmując w strukturze wydatków ogółem 28,8%. Ze środków unijnych oraz innych zagranicznych, województwa sfinansowały 6,8% wydatków ogółem.

3.       Kierunki wydatkowania środków finansowych nie uległy zmianie, najwięcej ich przeznaczono na zadania związane z transportem i łącznością - 35,5% ogółu wydatków, na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego - 13,1% oraz rolnictwo i łowiectwo - 10,6%. Wydatki inwestycyjne dominowały w działach: Transport i łączność - 40,5%, Rolnictwo i łowiectwo - 24,8%, Ochrona zdrowia - 15,2% oraz Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego - 8,5%. Na inwestycje w pozostałych działach przeznaczono łącznie 11% wydatków inwestycyjnych.

4.                W 2004 r. wystąpił znaczny wzrost dochodów - o 52,5% i wydatków - o 25,2% województw samorządowych na jednego mieszkańca. Najwyższe dochody - 288 zł i wydatki - 210 zł na jednego mieszkańca uzyskało województwo mazowieckie, a najniższe województwo łódzkie odpowiednio 125 zł i 101 zł. W przypadku wydatków inwestycyjnych per capita wartości skrajne odnotowano w województwie śląskim - 82 zł i zachodniopomorskim - 22 zł. Utrwalone zróżnicowanie wydatków inwestycyjnych na jednego mieszkańca świadczy o nierównych możliwościach rozwoju poszczególnych regionów. Do najbardziej inwestujących należy, od początku funkcjonowania, województwo śląskie. Najniższe wydatki inwestycyjne na jednego mieszkańca, wystąpiły ponownie w województwach zachodniopomorskim i łódzkim.

5.       Nadwyżkę budżetową w ogólnej kwocie 1 104 437 tys. zł (18,0% w relacji do dochodów) wypracowało 13 województw samorządowych, podczas gdy w 2003 r. dodatni wynik wykonania budżetu osiągnęły tylko 4 regiony. Budżety pozostałych województw zamknęły się deficytem w kwocie 12 632 tys. zł, który stanowił 1,7% wykonanych przez nie dochodów. Relacja ta uległa zmniejszeniu o 3,5 punktu procentowego w stosunku do roku ubiegłego.

6.       Zobowiązania województw na koniec 2004 r. wyniosły 561 451 tys. zł. Obciążenie długiem budżetów województw zmniejszyło się z 14,1% do 8,1%. Łączna kwota zobowiązań wymagalnych, które wystąpiły w 15 województwach wyniosła 17 245 tys. zł, tj. 0,2% dochodów ogółem i zmalała w porównaniu do roku ubiegłego o 9,6% (1 827 tys. zł). Zobowiązania z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek zmalały o 15% i zamknęły się kwotą 424 198 tys. zł, co stanowiło 6,1% uzyskanych dochodów. Zmniejszyły się o 3,8% zobowiązania województw z tytułu emisji papierów wartościowych, wynosząc na koniec roku 120 000 tys. zł, tj. 1,7% dochodów. Wartość nominalna niewymagalnych zobowiązań z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji osiągnęła kwotę 136 447 tys. zł i wzrosła w stosunku do 2003 r. o 122%. 

[ Początek strony ]

<< | >>

• 1. Uchwalanie budżetu i jego zmiany •
• 2.1. Budżety jednostek samorządu terytorialnego •
• 2.2. Wykonanie budżetów przez gminy •
• 2.3. Wykonanie budżetu przez miasto stołeczne Warszawa •
• 2.4. Wykonanie budżetów przez miasta na prawach powiatu •
• 2.5. Wykonanie budżetów przez powiaty •
• 2.6. Wykonanie budżetów przez województwa samorządowe •
• 3.1. Związki międzygminne •
• 3.2. Związek powiatów •

Wstęp | Część I - streszczenie | Część I - pełny tekst | Część II - streszczenie | Część II - pełny tekst