Wstęp | Część I - streszczenie | Część I - pełny tekst | Część II - streszczenie | Część II - pełny tekst

Część II Sprawozdania z działalności RIO
i wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2004 roku

<< | >>

• 2.5.1. Dochody

• 2.5.2. Wydatki

• 2.5.3. Wyniki budżetów oraz zobowiązania

• 2.5.4. Podsumowanie

2.5.    Wykonanie budżetów przez powiaty

Rok 2004 był okresem znacznych zmian w zakresie finansowania jst. Z dniem 31 grudnia 2003 r. utraciła moc ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 - 2003. Nowa ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, obowiązująca od dnia 1 stycznia 2004 r., wprowadziła szereg zmian w źródłach finansowania jst, w tym powiatów. Ponadto, zmiany wprowadzone tą ustawą wpłynęły na zakres przedmiotowy zadań wykonywanych przez powiaty. Oprócz uzyskiwanych dotychczas dochodów, zgodnie z zapisem art. 3 obowiązującej ustawy dochodami powiatów mogą być:

-         środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi,

-         środki pochodzące z Unii Europejskiej,

-         inne środki określone w odrębnych przepisach.

Istotną informacją wynikającą z ustawy o dochodach jst jest określenie źródeł stanowiących dochody własne powiatów[39] (do końca 2003 r. nie było jednoznacznego określenia źródeł stanowiących dochody własne).

Zmiany wynikające z ustawy o dochodach jst związane są ze zmianą sposobu finansowania poszczególnych zadań. Zadania realizowane przez powiaty do dnia 31 grudnia 2003 r. jako zadania z zakresu administracji rządowej, z dniem 1 stycznia 2004 r. stały się zadaniami własnymi powiatu. Dotyczy to zadań w zakresie: pomocy społecznej[40], zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu[41], kultury fizycznej[42] i leśnictwa[43]. Ponadto, część zadań własnych finansowanych z dotacji celowych z budżetu państwa, od 2004 r. było finansowane w całości z dochodów własnych powiatów. Do zadań tych należą:

-         zapewnienie, organizowanie i prowadzenie usług o określonym standardzie w domach pomocy społecznej o zasięgu ponadgminnym,

-         prowadzenie placówek opiekuńczo-wychowawcze,

-         prowadzenie ośrodków adopcyjno-opiekuńczych,

-         finansowanie odpisów na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczycieli byłych pracowników placówek opiekuńczo-wychowawczych,

-         organizowanie opieki w rodzinach zastępczych oraz udzielanie pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania umieszczonych w nich dzieci oraz usamodzielnienie wychowanków,

-         nadzór nad gospodarką leśną w lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa[44],

-         udzielanie pomocy bezrobotnym i innym osobom poszukującym pracy w jej znalezieniu, a także pracodawcom w pozyskaniu pracowników,

-         podejmowanie i realizacja działań zmierzających do ograniczenia bezrobocia i jego negatywnych skutków,

-         pozyskiwanie i gospodarowanie środkami finansowymi na realizację zadań z zakresu przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy,

-         inicjowanie tworzenia dodatkowych miejsc pracy oraz udzielanie pomocy bezrobotnym w podejmowaniu działalności na własny rachunek i ścisła współpraca w tym zakresie z izbą rolniczą w odniesieniu do bezrobotnych zamieszkałych na wsi,

-         inicjowanie i finansowanie: prac interwencyjnych, robót publicznych, zatrudnienia absolwentów, programów specjalnych, szkoleń,

-         współdziałanie z powiatowymi radami zatrudnienia w zakresie ograniczania bezrobocia i jego negatywnych skutków, a w szczególności rozdziału i wykorzystania środków Funduszu Pracy oraz Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,

-         inicjowanie i wspieranie działalności klubów pracy,

-         opracowywanie analiz, ocen i sprawozdań dotyczących problematyki zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu w powiecie na potrzeby wojewódzkiego urzędu pracy oraz powiatowej rady zatrudnienia,

-         inicjowanie i realizacja przedsięwzięć mających na celu rozwiązanie lub złagodzenie problemów związanych z planowanymi, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, zwolnieniami grupy pracowników z przyczyn dotyczących pracodawcy.

            Ponadto, do zadań powiatów od 2004 r. należy również pomoc osobom, które otrzymały status uchodźcy[45], mającym trudności w integracji ze środowiskiem.

W 2004 r. zmieniły się również zasady subwencjonowania powiatów. Do końca 2003 r. powiaty otrzymywały subwencję ogólną składającą się z części oświatowej, drogowej i wyrównawczej. Od 2004 r. subwencja ogólna składa się z części: wyrównawczej, równoważącej i oświatowej[46].

2.5.1. Dochody

Wykonanie planu dochodów

Realizacja dochodów ogółem, pomimo znaczących zmian źródeł dochodów oraz zróżnicowanej ich wysokości, przebiegała w 2004 r. na poziomie planowanym (tabela 2.5.1). W 2004 r. powiaty zrealizowały dochody ogółem w wysokości 12 471 366 tys. zł, tj. na poziomie 100,6% planu, w roku 2003 dochody wyniosły 11 111 621 tys. zł. Oznacza to nominalny wzrost dochodów w porównaniu do roku 2003 o 12,2% (realnie o 8,7%).

W poszczególnych województwach wykonanie dochodów powiatów ogółem ukształtowało się na poziomie od 99% (powiaty województwa lubelskiego) do 101,8% (powiaty województwa śląskiego). Najniższe wykonanie dochodów ogółem odnotowano w powiatach województw lubelskiego, podlaskiego i zachodniopomorskiego, a najwyższe w powiatach województw kujawsko-pomorskiego, śląskiego i opolskiego.

Największe rozbieżności między zaplanowanymi a wykonanymi dochodami występowały w udziałach w podatku dochodowym od osób prawnych, które zrealizowane zostały w skali kraju na poziomie 131,9%. W 2004 r. to źródło dochodów wystąpiło w powiatach po raz pierwszy, stąd trudności w prawidłowym oszacowaniu wielkości wpływów, a tym samym prawidłowym ich zaplanowaniu. Najniżej bo w 85,8% zrealizowano dochody z tytułu dotacji celowych, przeznaczone w szczególności na zadania własne w zakresie inwestycji.

W zakresie dochodów własnych odnotowano wzrost wykonania w porównaniu do 2003 r. - o 5,4 punktu procentowego.

Dynamika i struktura dochodów

Zmiany systemu finansowania jst uwidaczniają się w zmianie struktury dochodów w porów­naniu do 2003 r. (tabela 2.5.3). Warto zauważyć, że w 2004 r. udział dochodów własnych w porównaniu do 2003 r. wzrósł ponad dwukrotnie, podobnie jak ich wielkość, co daje powiatom większą swobodę w podejmowaniu decyzji związanych z realizacją poszczególnych zadań.

Dochody budżetowe powiatów w latach 2003 i 2004

Wynikało to przede wszystkim ze zwiększonego udziału powiatów w dochodach budżetu państwa, tj. głównie z tytułu wpływów podatku dochodowego od osób fizycznych, którego wysokość wzrosła z 1,3% do 10,3% oraz z nowego źródła dochodów własnych powiatów tj. udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych, który wyniósł 1,4%.

Znaczący wzrost dochodów własnych powiatów wynikał ze zmian w zakresie finansowania powiatów oraz zadań przez nie wykonywanych. Znaczną część (około 45%) stanowią dochody pochodzące z udziałów powiatów w podatku dochodowym od osób fizycznych oraz od osób prawnych. Wielkość dochodów pochodzących z tego źródła w poszczególnych powiatach w znacznym stopniu uzależniona jest od ogólnej sytuacji gospodarczo-ekonomicznej kraju, co powoduje, że nie zawsze decyzje podejmowane na szczeblu samorządowym mają przełożenie na zwiększenie dochodów. Wynikiem tego jest zwiększony udział dochodów własnych w strukturze dochodów ogółem, a zmniejszony z tytułu dotacji celowych (tabela 2.5.3 i tabela 2.5.7). W powiatach wszystkich województw dotacje celowe uległy zmniejszeniu i stanowiły od 77,5% w województwie wielkopolskim do 92,1% w województwie lubuskim dotacji. Ogółem dotacje celowe w 2004 r. w stosunku do 2003 r. zmniejszyły się o 16,4%, a ich udział w dochodach ogółem zmniejszył się z 32,6% w 2003 r. do 24,3% w 2004 r. W strukturze dochodów powiatów zmniejszył się również udział subwencji ogólnej: z 56,1% w 2003 r. do 50,8% w 2004 r. Zmniejszenie w 2004 r. udziału subwencji ogólnej w dochodach budżetowych powiatów ogółem nie jest związane z jej mniejszą realizacją w stosunku do 2003 r. ale ze wzrostem dochodów ogółem W większości województw powiaty osiągnęły w 2004 r. dochody z tytułu subwencji ogólnej na poziomie wyższym niż w 2003 r. o kilka punktów procentowych (od 0,3 do 8,0). Jedynie w czterech województwach powiaty odnotowały dynamikę dochodów z tytułu subwencji ogólnej od 92,1% do 99,5%. Wykonanie dochodów z części oświatowej subwencji ogólnej w 2004 r. wzrosło w stosunku do 2003 r. o 6,3%.

W ciągu kilku ostatnich lat daje się zauważyć wzrastające korzystanie przez jst ze środków zagranicznych. W 2004 r. również powiaty pozyskiwały środki ze źródeł zagranicznych, zarówno środków unijnych pochodzących z funduszy strukturalnych, programu SAPARD, PHARE, PAOW, jak również z innych zagranicznych, wykorzystując je m. in. na realizację zadań własnych.

Dochody w przeliczeniu na jednego mieszkańca

Dochody w przeliczeniu na jednego mieszkańca, podobnie jak dochody ogółem, wzrosły w stosunku do 2003 r. (tabela 2.5.4). W skali kraju w powiatach dochody te wzrosły o 53 zł i wyniosły 492 zł. Wynikało to przede wszystkim ze zwiększonych w 2004 r. dochodów własnych, które w skali kraju wzrosły o 73 zł i wynosiły 123 zł. Największy wzrost dochodów w tej grupie wykazały dochody z tytułu udziałów w dochodach budżetu państwa. W 2003 r. dochody z tego tytułu w powiatach w przeliczeniu na jednego mieszkańca wynosiły 6 zł, natomiast w 2004 r. osiągnęły 55 zł.

W ostatnich latach wyraźnie daje się zauważyć systematyczny spadek dochodów powiatów z tytułu dotacji celowych (tabela 2.5.2). W 2004 r. było to związane ze zmianą charakteru niektórych zadań, które były zadaniami zleconymi a w 2004 r. stały się zadaniami własnymi powiatów. Ponadto część zadań własnych przestała być finansowana lub dofinansowywana ze środków budżetu państwa przekazywanych do powiatów w formie dotacji celowych. Dlatego też w 2004 r. dotacje celowe w przeliczeniu na jednego mieszkańca w stosunku do 2003 r. zmalały o 24 zł i wyniosły 119 zł. Zmniejszenie dochodów z tytułu dotacji wystąpiło w powiatach wszystkich województw (tabela 2.5.4).

                  Dochody budżetowe powiatów w przeliczeniu na jednego mieszkańca (w zł)

        Należy jednak zwrócić uwagę, że zmniejszenie kwoty dotacji dotyczyło przede wszystkim zadań bieżących. W powiatach w skali kraju dotacje celowe na inwestycje w przeliczeniu na jednego mieszkańca utrzymały się na poziomie roku poprzedniego i wyniosły 15 zł. W województwach: dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, małopolskim, mazowieckim, podkarpackim, świętokrzyskim i wielkopolskim dotacje na zadania inwestycyjne zmalały w stosunku do 2003 r., zwiększyły się natomiast w województwach: lubelskim, lubuskim, łódzkim, podlaskim, śląskim, warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim. Nie uległy zmianie jedynie w dwóch województwach opolskim i pomorskim.

2.5.2.  Wydatki

Wykonanie planu wydatków

W 2004 r. powiaty zrealizowały wydatki budżetowe w kwocie 12 444 702 tys. zł co stanowi 97,2% planowanych na ten rok wydatków (97,7% w 2003 r.). W powiatach poszczególnych województw realizacja wydatków ogółem wahała się od 96,0% do 98,0% planu (tabela 2.5.1). Wydatki majątkowe zostały zrealizowane w 2004 r. na poziomie 89,3%, wydatki inwestycyjne - 89,6% planu, a wydatki bieżące - 98,1% planu.

Najwyższy wskaźnik wykonania odnotowano w wydatkach dotyczących wynagrodzeń i pochodnych od wynagrodzeń - 99,3%, a najniższy w wydatkach z tytułu poręczeń i gwarancji - 43,7%. Pomimo niskiego wykonania tego rodzaju wydatków wskazuje to jednak na trudności z dokonywaniem terminowych spłat kredytów i pożyczek przez podmioty, którym powiaty udzielały poręczeń. Dotyczyło to w większości samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, których trudna sytuacja finansowa ogranicza w pewien sposób możliwości wykonywania przez powiaty ustawowych zadań.

Dynamika i struktura wydatków

Wydatki ogółem w 2004 r. stanowiły 108,7% wydatków budżetowych zrealizowanych w 2003 r., co stanowi realny wzrost wydatków o 5,2%. Największą dynamikę odnotowano w wydatkach majątkowych - 125,2%, w tym w wydatkach inwestycyjnych - 124,9%, natomiast w wydatkach bieżących 107,1% (tabela 2.5.2). Dynamika wydatków powiatów poszczególnych województw była zróżnicowana. Wzrostu wydatków majątkowych nie odnotowano w powiatach województw dolnośląskiego i małopolskiego gdzie odnotowano natomiast wzrost wydatków bieżących. W powiatach większości województw (11) dynamika wydatków majątkowych kształtowała się od 102,4% do 154,1%.

Dynamika i struktura wydatków budżetowych powiatów w 2004 r.

Wykonanie wydatków bieżących w 2004 r. stanowiło 107,1% wydatków roku poprzedniego. W 2004 r. we wszystkich grupach wydatków bieżących odnotowano wzrost w porównaniu do roku 2003. Najwyższą dynamikę wykazały wydatki na obsługę długu, które stanowiły 131,2% wydatków poniesionych na ten cel przez powiaty w poprzednim roku. Oznacza to, że powiaty częściej korzystały ze zwrotnych środków jako źródła sfinansowania wydatków, co automatycznie wiąże się ze wzrostem kosztów związanych z ich obsługą (np. odsetki czy prowizje bankowe). Drugą grupą wydatków bieżących, wykazującą wysoką dynamikę są dotacje, które w 2004 r. stanowiły 117,0% wydatków 2003 r. W ostatnich latach dynamika wydatków bieżących wykazuje tendencję wzrostową wydatków z tytułu poręczeń i gwarancji - 112,4% wydatków 2003 r.

Struktura wydatków w ciągu ostatnich kilku lat nie ulega większym zmianom. Podobnie jak w latach poprzednich największy udział w strukturze wydatków stanowiły wydatki bieżące, choć ich udział w wydatkach ogółem zmalał o 1,4%, na korzyść wydatków majątkowych (tabela 2.5.8).

W wydatkach bieżących największy udział stanowiły wydatki na wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń - 63,8% oraz pozostałe wydatki bieżące - 29,6% (m. in. wydatki na świadczenia społeczne, zakup materiałów, wyposażenia, usług, koszty podróży służbowych, stypendia dla uczniów i studentów). Najmniejszy udział natomiast stanowiły wydatki na obsługę długu oraz wydatki z tytułu poręczeń i gwarancji i to pomimo ich znacznego wzrostu w 2004 r. w porównaniu do 2003 r. 

      Udział wydatków majątkowych i wydatków bieżących w ogólnej kwocie wydatków budżetowych powiatów w latach  2003 i 2004

Najwyższy udział w wydatkach powiatów ogółem w ujęciu działów klasyfikacji budżetowej stanowią wydatki na oświatę i edukacyjną opiekę wychowawczą (44,3%). Udział ten nie uległ większym zmianom w stosunku do 2003 r. Wydatki przeznaczone na zadania z zakresu szeroko rozumianej pomocy społecznej (dział 852 i 853) stanowiły w 2004 r. kolejną znaczącą pozycję wydatków powiatów i wynosiły 19,2% wydatków ogółem. Udział tych wydatków uległ zmniejszeniu w stosunku do poprzedniego roku, gdyż wydatki poniesione w 2003 r. tylko w dziale 852 - Pomoc społeczna stanowiły 20,1% wydatków ogółem.

Analizując wydatki inwestycyjne należy zauważyć, że w ostatnich latach powiaty dokonując wydatków w tym zakresie, przede wszystkim przeznaczają środki na budowę i modernizację dróg. Znajduje to odzwierciedlenie w stale rosnącym udziale wydatków inwestycyjnych działu 600 - Transport i łączność w wydatkach inwestycyjnych ogółem, który w stosunku do 2003 r. wzrósł o 4,7 punktu procentowego. Znacznemu zmniejszeniu uległ natomiast udział wydatków inwestycyjnych z zakresu ochrony zdrowia z 26,4% w 2003 r. do 18,1% w 2004 r. W 2004 r., podobnie jak w roku poprzednim, w wydatkach inwestycyjnych dominowały wydatki poniesione w działach 600 - Transport i łączność, 851 - Ochrona zdrowia i 801 - Oświata i wychowanie, których udział ogółem stanowił 75,9% (w 2003 r. - 81,1%) całości wydatków inwestycyjnych.

Strukturę wydatków budżetowych powiatów według działów klasyfikacji budżetowej przedstawia poniższe zestawienie. Wyszczególniono w niej działy, które mają największy udział w wydatkach ogółem, natomiast wydatki pozostałych działów pokazano łącznie w pozycji „Pozostałe działy”.

   Wydatki budżetowe powiatów w wybranych działach klasyfikacji budżetowej w 2004 r.

* Ze względu na zmiany w klasyfikacji budżetowej dane dotyczące działów 801, 854, 852, 853 nie są porównywalne z rokiem poprzednim, porównania należy dokonywać rozpatrując łącznie: 801i 854 oraz 852 i 853.

Należy zwrócić uwagę, że w 2004 r. przy realizacji zadań własnych powiaty, wykorzystywały środki pochodzące ze źródeł unijnych i innych zagranicznych. Szczególnie mocno zaznaczyło się wykorzystane tych środków przy realizacji zadań inwestycyjnych. Należy przypuszczać, że w latach następnych zarówno jst, jak i powiaty będą korzystały z tych środków realizując szeroko zakrojony plan inwestycji.

Wydatki w przeliczeniu na jednego mieszkańca

Istotnym wskaźnikiem obrazującym sytuację powiatów są wydatki w przeliczeniu na jednego mieszkańca (tabela 2.5.5). W 2004 r. w skali kraju odnotowano ich wzrost w stosunku do roku poprzedniego o kwotę 39 zł do kwoty 491 zł. W skali kraju wydatki ogółem w przeliczeniu na jednego mieszkańca są prawie równe dochodom ogółem per capita (różnią się jedynie o 1 zł). W powiatach poszczególnych województw wydatki ogółem w przeliczeniu na jednego mieszkańca wahały się od 417 zł do 596 zł.

Wzrost wydatków w przeliczeniu na jednego mieszkańca wystąpił zarówno w wydatkach majątkowych (o 10 zł), jak i bieżących (o 29 zł). Odnotowano także wzrost wydatków na wynagrodzenia i pochodne w przeliczeniu na jednego mieszkańca o 24 zł do kwoty 282 zł. Wydatki per capita uległy zmniejszeniu, jedynie w województwie dolnośląskim - w zakresie wydatków inwestycyjnych (o 1 zł) oraz w województwie małopolskim - w zakresie wydatków majątkowych, w tym wydatków inwestycyjnych (o 4 zł).

      Wydatki ogółem i wydatki majątkowe powiatów w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2004 r. (w zł)

2.5.3.  Wyniki budżetów oraz zobowiązania

Wyniki budżetów

W 2004 r. większość powiatów osiągnęła na koniec roku budżetowego dodatni wynik budżetu (tabela 2.5.1). W porównaniu do roku poprzedniego liczba powiatów osiągających nadwyżkę budżetową zwiększyła się o 101. W związku z tym wszystkie powiaty zamknęły budżety per saldo dodatnim wynikiem finansowym na kwotę 26 665 tys. zł.

     Wyniki budżetów powiatów w latach 2003 i 2004

Na taki wynik budżetu na koniec 2004 r. złożyło się zamknięcie roku nadwyżką budżetową w 170 powiatach w łącznej wysokości 242 307 tys. zł oraz deficytem budżetu w 144 powiatach w łącznej wysokości 215 642 tys. zł. Udział budżetów deficytowych w ogólnej liczbie budżetów powiatów zmniejszył się do 45,8%, podczas gdy w roku ubiegłym wynosił 78,0%.

Przychody

W 2004 r. przychody powiatów uległy zwiększeniu w stosunku do 2003 r. o kwotę 84 457 tys. zł, osiągając poziom 797 695 tys. zł. Wyższe wykonanie przychodów ogółem spowodowane było przede wszystkim wyższą kwotą zaciągniętych kredytów i pożyczek, które stanowiły 74,1% ogółu przychodów (wzrost udziału o 9,2 punktu procentowego w stosunku do 2003 r.).

                Przychody powiatów w latach 2003 i 2004

Kwota zaciągniętych kredytów i pożyczek w porównaniu do 2003 r. wzrosła o 131 318 tys. zł. O 1,8 punktu procentowego zwiększyły się również przychody z papierów wartościowych. Udział ich w ogólnej kwocie wyniósł 2,3%. W ostatnich latach daje się zauważyć tendencja spadkowa w wielkości przychodów z emisji obligacji komunalnych. W 2003 r., wielkość ich wyniosła 54 561 tys. zł, co stanowiło 7,7% przychodów ogółem, podczas gdy w 2004 r. wyniosły 49 200 tys. zł. tj. 6,2% przychodów ogółem.

Mniejsze znaczenie nadwyżki z lat ubiegłych jako źródła przychodów w 2004 r. spowodowane było mniejszą liczbą budżetów nadwyżkowych w 2003 r. Pomimo tego, że jest to stała tendencja spadkowa można przypuszczać, że nadwyżka z lat ubiegłych w roku 2005 będzie stanowiła większe źródło przychodów budżetu, ze względu na znacznie większą liczbę budżetów nadwyżkowych w 2004 r.

Rozchody

W 2004 r. odnotowano wzrost rozchodów powiatów o 167 369 tys. zł tj. o 65,2% w stosunku do 2003 r. Przyczynił się do tego wzrost każdego z elementów rozchodów, a przede wszystkim wzrost z tytułu spłaty kredytów i pożyczek.

         Rozchody powiatów w latach 2003 i 2004

Należy zauważyć, że pomimo wzrostu rozchodów związanych z zaciągniętymi w latach wcześniejszych kredytami i pożyczkami o 102 168 tys. zł, ich udział w strukturze rozchodów zmniejszył się o 9,3 punktu procentowego. Udział pozostałych rozchodów w 2004 r. uległ zwiększeniu w stosunku do 2003 r., za wyjątkiem udziału rozchodów związanych z wykupem papierów wartościowych, który pozostał się na tym samym poziomie, pomimo wzrostu o kwotę 1 200 tys. zł.

Dużo większe znaczenie w 2004 r. miały rozchody z tytułu udzielonych pożyczek i lokat w bankach. Ich udział procentowy w rozchodach powiatów uległ zwiększeniu o 4 punkty procentowe w przypadku pożyczek udzielonych i o 3,5 punktu procentowego w przypadku lokat w bankach. W 2004 r. pożyczki udzielone przez powiaty stanowią 244,7% pożyczek udzielonych w 2003 r., a lokaty w bankach aż 848,3% lokat w 2003 r.

Zobowiązania

W wyniku analizy danych w zakresie zobowiązań powiatów według tytułów dłużnych daje się zauważyć stale rosnące zadłużenie powiatów, które w 2004 r. osiągnęło kwotę 1 480 003 tys. zł (tabela 2.5.9.), co stanowi wzrost o 20,8% w stosunku do 2003 r. Wprawdzie dochody powiatów uległy zwiększeniu, ale w znacznie mniejszym stopniu niż zadłużenie. Zatem wskaźnik relacji zobowiązań do dochodów uległ podwyższeniu i osiągnął poziom 11,9% (w 2003 r. - 11,0%). W układzie województw wartości skrajne uzyskały powiaty województw: kujawsko-pomorskiego (6,9%) i warmińsko-mazurskiego (22,4%).

Należy zwrócić uwagę, że w 10 powiatach kwota długu przekroczyła 40% dochodów i zbliżyła się niebezpiecznie do granicy określonej w art. 114 ustawy o finansach publicznych. Powiaty, pomimo zmiany systemu finansowania nadal odczuwają znaczne trudności w wykonywaniu ustawowych zadań. Brak odpowiednio zabezpieczonych środków na te zadania zmusza powiaty do częstego zaciągania zobowiązań. Na uwagę zasługuje fakt, że pomimo wzrostu dochodów własnych powiatów i wzrostu dochodów ogółem ustawowa granica (60%) zaciągania zobowiązań może być szybko osiągnięta lub przekroczona z uwagi na realizację przez powiaty dodatkowych zadań, które stały się zadaniami własnymi finansowanymi ze środków własnych powiatu.

Największy wzrost zobowiązań odnotowano z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek (z kwoty 925 098 tys. zł w 2003 r. do 1 171 463 tys. zł w 2004 r.). Zobowiązania te wykazują, stałą tendencję wzrostową i są to w większości zobowiązania długoterminowe, które stanowią aż 1 066 815 tys. zł, tj. 72,1% ogólnej sumy zobowiązań.

Zobowiązania z tytułu kredytów i pożyczek stanowiły w 2003 r. 8,3% dochodów, podczas gdy w 2004 r. stanowiły one już 9,4%. Zwiększyły się zobowiązania z tytułu wykupu papierów wartościowych o 55 200 tys. zł, tj. o 23,0%, co związane było z wykorzystywaniem przez powiaty innych możliwości pozyskiwania środków z zewnątrz niż kredyty i pożyczki.

W strukturze zobowiązań daje się zaobserwować spadek poziomu zobowiązań wymagalnych o 45 278 tys. zł, w tym z tytułu dostaw i usług o kwotę 8 285 tys. zł. Pozytywnym zjawiskiem jest znaczne zmniejszenie pozostałych zobowiązań wymagalnych, głównie wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz Narodowego Funduszu Zdrowia.

           Zobowiązania powiatów według tytułów dłużnych w latach 2003 i 2004

W 2004 r. powiaty udzielały poręczeń i gwarancji na kwotę 61 865 tys. zł, co oznacza spadek w stosunku do 2003 r. o 15,1%. Na koniec 2004 r. łączna wartość nominalna niewymagalnych zobowiązań z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji wynosiła 255 924 tys. zł, w tym z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych wobec jednostek sektora finansów publicznych - 209 736 tys. zł, co stanowiło 82,0% ogólnej kwoty zobowiązań z tego tytułu. Ponadto 75,1% powstałych z tego tytułu zobowiązań w łącznej kwocie 192 238 tys. zł dotyczy poręczeń i gwarancji udzielonych wobec jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków, ich jednostek organizacyjnych, funduszy celowych, instytucji kultury, a przede wszystkim nadzorowanych przez powiaty samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej.

Należy zauważyć, że w 2004 r. dokonano spłat za dłużników z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji w łącznej kwocie 19 190 tys. zł, co stanowi 53,7% niewymagalnych zobowiązań z tego tytułu przypadających do spłaty w roku budżetowym. Wierzytelności z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji na koniec 2004 r. stanowią kwotę 33 438 tys. zł.

2.5.4.  Podsumowanie

1.       Dochody powiatów w 2004 r. wyniosły 12 471 367 tys. zł i stanowiły 100,6% planu. W porównaniu do roku poprzedniego nominalny wzrost dochodów wyniósł 12,2% (realny 8,7%). Najwyższy wzrost dochodów osiągnęły powiaty województwa lubuskiego 20,1%, najniższy powiaty województwa małopolskiego 9,0%.

2.       W 2004 r. nastąpiła zmiana struktury dochodów powiatów. Zwiększył się udział dochodów własnych w dochodach ogółem z 11,3% w 2003 r. do 24,9% w 2004 r. wynikający przede wszystkim ze zmian w finansowaniu powiatów - zwiększonego udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych oraz wprowadzenia nowego źródła dochodów - udziału w podatku dochodowym od osób prawnych. W dochodach ogółem zmniejszył się udział subwencji ogólnej z 56,1% w 2003 r. do 50,8% w 2004 r. oraz dotacji celowych z 32,6% do 24,3%. W dotacjach celowych w 2004 r. 50,1% stanowiły dotacje na zadania własne a dotacje na zadania z zakresu administracji rządowej 42,4%.

3.       Dochody ogółem w przeliczeniu na jednego mieszkańca w porównaniu do 2003 r. wzrosły o 53 zł i wynosiły 492 zł. Najwyższy wzrost wykazały dochody własne z 50 zł w 2003 r. do 123 zł w 2004 r., w tym z tytułu udziałów w podatku dochodowym z 6 zł w 2003 r. do 55 zł w 2004 r. Obniżeniu uległy dochody z dotacji celowych ze 143 zł w 2003 r. do 119 w 2004 r.

4.       Wydatki powiatów w 2004 r. zrealizowano w kwocie 12 444 702 tys. zł tj. 97,2% planu. Nominalny wzrost wydatków wyniósł 8,7% (realny 5,2%). Najwyższy wzrost wydatków osiągnęły powiaty województwa lubuskiego 14,7% a najniższy - powiaty województwa warmińsko-mazurskiego 5,1%.

5.       Najwyższe wydatki powiaty poniosły na realizację zadań z zakresu: oświaty i wychowania (36,2% wydatków ogółem), pomocy społecznej (16,4%), administracji publicznej (12,1%), transportu i łączności (9,7%) oraz edukacyjnej opieki wychowawczej (8,1%). Wśród zadań inwestycyjnych najwięcej środków wydatkowano na: transport i łączność (45,1% ogółu wydatków inwestycyjnych), ochronę zdrowia (18,1%), oświatę i wychowanie (12,7%) oraz pomoc społeczną (7,6%).

6.       Wydatki w przeliczeniu na jednego mieszkańca wzrosły o 39 zł do kwoty 491 zł. Wzrost odnotowano zarówno w grupie wydatków bieżących o 29 zł do kwoty 441 zł jak i inwestycyjnych o 10 zł do kwoty 50 zł.

7.       Rok 2004 powiaty zamknęły per saldo nadwyżką budżetową wynoszącą 26 665 tys. zł. Pomimo zaplanowania deficytu przez powiaty wszystkich województw, większość powiatów tj. 54,1% osiągnęła na koniec 2004 r. dodatni wynik budżetu, na co wpływ miało wyższe niż zaplanowano wykonanie dochodów oraz niższe wykonanie wydatków, zarówno bieżących jak i inwestycyjnych. W układzie województw deficyt osiągnęły powiaty 7 województw: mazowieckiego, łódzkiego, podkarpackiego, lubuskiego, opolskiego i świętokrzyskiego, warmińsko-mazurskiego.

8.       Głównym źródłem przychodów budżetowych powiatów były kredyty i pożyczki (74,1%). Obligacje stanowiły 6,2% przychodów, nadwyżka z lat ubiegłych 3,7%, inne źródła 12,4%. W porównaniu do 2003 r. przychody wzrosły o kwotę 84 457 tys. zł, tj. 11,8%, w tym kredyty i pożyczki o 131 318 tys. zł tj. o 28,5%. Rozchody powiatów w stosunku do 2003 r. wzrosły o 65,2%, w tym z tytułu spłat kredytów i pożyczek o 102 164 tys. zł tj. o 47,1%.

9.       Zadłużenie powiatów, w porównaniu do 2003 r., wzrosło o 0,9 punktu procentowego, w tym z tytułu kredytów i pożyczek o 1,1 punktu procentowego oraz emisji papierów wartościowych o 0,2 punktu procentowego. Obniżeniu uległo zadłużenie z tytułu zobowiązań wymagalnych o 0,4 punktu procentowego. Tylko w 10 powiatach relacja długu publicznego do dochodów budżetowych przekroczyła 40%. Zadłużenie powiatów może wzrosnąć, z uwagi na sytuację finansową zakładów opieki zdrowotnej, dla których powiaty są organami założycielskimi. Trudności finansowe tych zakładów, w połączeniu z ustawowym obowiązkiem pokrycia przez organ założycielski ujemnego wyniku finansowego w przypadku ich likwidacji, mogą skutkować koniecznością dalszego zadłużania się powiatów.

[ Początek strony ]

<< | >>

• 1. Uchwalanie budżetu i jego zmiany •
• 2.1. Budżety jednostek samorządu terytorialnego •
• 2.2. Wykonanie budżetów przez gminy •
• 2.3. Wykonanie budżetu przez miasto stołeczne Warszawa •
• 2.4. Wykonanie budżetów przez miasta na prawach powiatu •
• 2.5. Wykonanie budżetów przez powiaty •
• 2.6. Wykonanie budżetów przez województwa samorządowe •
• 3.1. Związki międzygminne •
• 3.2. Związek powiatów •

Wstęp | Część I - streszczenie | Część I - pełny tekst | Część II - streszczenie | Część II - pełny tekst