Wstęp | Część I - Streszczenie | Część I - Pełny tekst | Część II - Streszczenie | Część II - Pełny tekst

Część II Sprawozdania z działalności RIO
i wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2003 roku

<< | >>

• 2.5.1. Dochody

• 2.5.2. Wydatki

• 2.5.3. Wyniki budżetów oraz zobowiązania powiatów

• 2.5.4. Podsumowanie

2.5. Wykonanie budżetów przez powiaty

Od 1 stycznia 2003 r. nastąpiło połączenie miasta na prawach powiatu Wałbrzych z powiatem wałbrzyskim. Na skutek dokonanego przekształcenia, liczba powiatów w roku 2003 nie uległa zmianie i wynosi 314.

Rok 2003 był rokiem zmniejszenia zakresu zadań realizowanych przez powiaty. Z dniem 1 stycznia 2003 r. zrezygnowano z przekazanego powiatom finansowania zespolonych z administracją rządową powiatowych komend Policji, a od 28 kwietnia 2003 r. wyłączono z zespolonej administracji powiatowej inspekcję weterynaryjną.

Powiaty w roku 2003 korzystały z tych samych źródeł finansowania co w roku 2002. Źródła finansowania powiatów wynikają z przepisu art. 56 ustawy o samorządzie powiatowym oraz art. art. 8-10 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999-2003. Rodzaj i charakter dochodów budżetowych powiatów nie uległ modyfikacjom w stosunku do roku 2002.

2.5.1. Dochody

Wykonanie planu dochodów

W roku 2003, powiaty zrealizowały dochody ogółem w wysokości 11 111 621 tys. zł, tj. na poziomie 99,2% planu i 9,3% poniżej dochodów zrealizowanych w roku poprzednim. W warunkach porównywalnych (bez dotacji dla Policji) dochody w roku 2002 wyniosły 10 619 511 tys. zł, a w roku 2003 wyniosły 11 111 621 tys. zł. Oznacza to nominalny wzrost dochodów w porównaniu do roku 2002 o 4,6% (realnie o 3,8%). W dalszym ciągu utrzymuje się zasadnicze uzależnienie dochodów powiatów od dopływu środków z budżetu państwa.

W układzie województw wykonanie dochodów ogółem mieściło się w przedziale od 98,7% do 99,7% (tabela 2.5.1.), a więc na zbliżonym poziomie. Najniższe wykonanie dochodów ogółem odnotowano w powiatach województw dolnośląskiego, podkarpackiego, warmińsko-mazurskiego i mazowieckiego, najwyższe w powiatach województw kujawsko-pomorskiego, lubuskiego, łódzkiego i opolskiego.

W zakresie dochodów własnych odnotowano znaczny spadek wykonania, w porównaniu do roku 2002 - o 4,7 punktu procentowego. Najniższe wykonanie dochodów w roku 2003 wystąpiło w dochodach z majątku i wynosiło 92,1%. Dotacje celowe w roku 2003 powiaty zrealizowały w 98,9%, a dochody z subwencji ogólnej w 100%.

Dynamika i struktura dochodów

Dochody ogółem powiatów za rok 2003, w porównaniu do roku 2002, uległy zmniejszeniu w skali całego kraju o 9,3%. Dane o dochodach powiatów w 2003 r., zarówno w ujęciu nominalnym jak i realnym przedstawia tabela 2.5.2. Nominalnie, powiaty uzyskały dochody wynoszące zaledwie 90,7% dochodów roku poprzedniego, a realna ich wielkość ukształtowała się na poziomie 89,9%. Dane te wskazują na systematyczny spadek dochodów powiatów.

Dochody budżetowe powiatów w latach 2002 i 2003

W układzie województw dynamika dochodów ogółem w ujęciu nominalnym kształtuje się w przedziale od 86,5% do 96,1%. Realnie, dynamika ta wynosiła odpowiednio od 85,7% do 95,3%. Najwyższa dynamika dochodów (nominalna i realna) wystąpiła w powiatach województwa dolnośląskiego, a najniższa - województwa pomorskiego. Aż w 10 woje­wództwach powiaty nie osiągnęły realnie nawet 90% dochodów roku ubiegłego. Na tle dynamiki dochodów ogółem, tendencję wzrostową zanotowano jedynie w subwencji - o 8,8%. Obniżeniu uległy natomiast dochody własne - o 2,2% oraz dotacje celowe - o 30,8%. Należy jednak zauważyć, że w warunkach porównywalnych dotacje celowe (bez dotacji na Policję) w roku 2003 wzrosły w porównaniu do roku ubiegłego o 0,5% i wynosiły 3 619 004 tys. zł (w roku 2002 - 3 600 332 tys. zł).

Spośród dochodów własnych powiatów, w porównaniu do roku 2002 wzrostowi uległy wyłącznie udziały w podatku dochodowym - o 4,9%. Obniżeniu uległy dochody z majątku o 0,8% i pozostałe dochody (o 3,5%), które stanowią wpływy z usług świadczonych przez jednostki organizacyjne, dochody z odsetek, wpływy z opłaty komunikacyjnej i innych opłat.

W układzie województw dynamika dochodów własnych ogółem uległa znacznemu zróżnicowaniu. Największy spadek w porównaniu do roku 2002 odnotowano w województwach: opolskim - o 11,4% i wielkopolskim - o 10,8%. Zaledwie w 6 województwach odnotowano wzrost dochodów własnych powiatów. Są to województwa: podkarpackie - o 16%, świętokrzyskie - o 11,8%, podlaskie - o 8,5%, mazowieckie - o 2,9%, małopolskie - o 1,5% i zachodniopomorskie - o 0,8%. W przypadku dochodów z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych powiaty wszystkich województw osiągnęły wzrost w porównaniu z rokiem 2002, z czego najwyższy w województwach świętokrzyskim - o 13,3% i dolnośląskim - o 9,1%.

W pozostałych grupach dochodów powiatów, obejmujących dotacje celowe i subwencję ogólną, odnotowano wyraźną zmianę relacji w stosunku do roku 2002 w zakresie dotacji celowych. Dotacje te stanowią w 2003 r. 69,2% kwoty uzyskanej przez powiaty w 2002 r. Niewątpliwie wpływ na tę sytuację miało obniżenie dotacji na zadania z zakresu administracji rządowej do 46,2% dochodów z tego tytułu osiągniętych w roku poprzednim.

Rok 2003 to następny rok zmiany struktury dochodów budżetowych powiatów, polegającej na zwiększeniu udziału dochodów własnych i subwencji (tabela 2.5.3.). W porównaniu z rokiem 2002 udział dochodów własnych wzrósł z 10,5% do 11,3% na co wpłynął wzrost dochodów pozostałych oraz nieznaczny wzrost udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych (z 1,1% do 1,3%) oraz dochodów z majątku (z 1,5% do 1,6%). Dane te wskazują, że podobnie jak w roku 2002, o zwiększeniu udziału dochodów własnych w dochodach ogółem zadecydowała przede wszystkim wielkość zrealizowanych dochodów pozostałych. W skali kraju udział dochodów własnych w dochodach ogółem kształtował się w poszczególnych powiatach w przedziale od 4,3% do 26,2%, przy czym w przypadku połowy liczby powiatów udział ten nie przekroczył 10,8%. W porównaniu do roku 2002, w kategorii dochodów własnych, wzrósł udział dochodów z majątku o 0,2 punktu procentowego oraz udziałów w podatku dochodowym od osób fizycznych o 0,8 punktu procentowego natomiast obniżeniu uległ udział dochodów pozostałych - o 1,0 punktu procentowego (do poziomu 73,9%).

W roku 2003, w porównaniu do roku 2002, zmalał udział dotacji celowych w dochodach ogółem z 42,7% do 32,6%. Zasadniczej zmianie uległa struktura dotacji celowych. Zmniejszył się udział dotacji na zadania z zakresu administracji rządowej (z 57,8% do 38,6%), a zwiększył - na zadania własne (z 39,0% do 57,1%). W roku 2003 dotacje na zadania własne stanowiły dominującą część dotacji celowych powiatów (57,1%). Z poszczególnych rodzajów dotacji na uwagę zasługują dotacje na inwestycje (370 043 tys. zł, tj. 10,2% dotacji ogółem), które stanowiły 2,4% dotacji z budżetu państwa i 72,6% dotacji z funduszy celowych.

Udział subwencji ogólnej w strukturze dochodów ogółem w roku 2003 wzrósł (o 9,3%) do poziomu 56,1%. Tak duża zmiana była skutkiem wzrostu każdej z części subwencji ogólnej, w tym przede wszystkim części oświatowej o 8,0% (do poziomu 43,5%). Udział części drogowej zwiększył się o 1,0% (do poziomu 9,5%), a części wyrównawczej o 0,4% (do poziomu 3,2%). W porównaniu do roku 2002, ogólna kwota subwencji w roku 2003 uległa zwiększeniu o 502 013 tys. zł, co stanowi 8,8%.

Dochody w przeliczeniu na jednego mieszkańca

Dochody budżetowe powiatów ogółem w przeliczeniu na jednego mieszkańca w roku 2003 w porównaniu do roku 2002 uległy zmniejszeniu. W skali kraju dochody te obniżyły się o 40 zł do kwoty 439 zł (tabela 2.5.4.). Z istniejących 314 powiatów 182 powiaty osiągnęły dochody wyższe od średniej. Dla porównania, z wyłączeniem dotacji na Policję, dochody te w roku 2002 wynosiły 415 zł.

Podobnie jak w roku 2002 największy spadek dochodów w przeliczeniu na jednego mieszkańca wystąpił w przypadku dotacji celowych. Dochody z dotacji celowych w roku 2003 wynosiły 143 zł na jednego mieszkańca, podczas gdy w roku 2002 wynosiły 205 zł na jednego mieszkańca (bez dotacji na Policję 141 zł). Podwyższeniu uległy dochody z subwencji ogólnej z 224 zł w roku 2002 do 246 zł w roku 2003 i ta grupa dochodów w przeliczeniu na jednego mieszkańca była najwyższa. Na podwyższenie ogółem dochodów z subwencji ogólnej niewątpliwie wpłynęło podwyższenie części oświatowej - ze 170 zł na jednego mieszkańca w roku 2002 do 191 zł w roku 2003. Na niezmienionym poziomie w roku 2003, w porównaniu do roku 2002 pozostały dochody własne (50 zł na jednego mieszkańca) przy nieznacznym wzroście - o 1 zł na jednego mieszkańca - dochodów z tytułu udziałów w podatku dochodowym od osób fizycznych.

Na uwagę zasługuje duża rozpiętość dochodów w przeliczeniu na jednego mieszkańca w poszczególnych powiatach. Osiągnięte dochody ogółem kształtowały się od 198 zł do 933 zł, dochody własne od 21 zł do 120 zł, subwencja ogólna od 103 zł do 432 zł, w tym część oświatowa od 41 zł do 375 zł, dotacje celowe od 28 zł do 581 zł, w tym na inwestycje od 0 zł do 383 zł.

Na przestrzeni ostatnich lat daje się zauważyć systematyczny spadek dochodów z dotacji celowych, na co niewątpliwie miały wpływ np. w 2002 r. wyłączenie z zespolonej administracji powiatowej inspekcji sanitarnej, a w 2003 r. wyłączenie z zadań powiatów finansowania powiatowych komend Policji oraz inspekcji weterynaryjnej.

Dochody budżetowe powiatów w przeliczeniu na jednego mieszkańca w latach 2002 i 2003

W układzie województw (tabela 2.5.4.), najwyższe dochody ogółem w przeliczeniu na jednego mieszkańca osiągnęły powiaty województw zachodniopomorskiego (528 zł) i warmińsko-mazurskiego (527 zł). Największy spadek dochodów ogółem w roku 2003 w przeliczeniu na jednego mieszkańca, w porównaniu do roku 2002 odnotowano w powiatach województw pomorskiego (o 66 zł) i lubuskiego (o 57 zł). W poszczególnych grupach dochodów występuje duże zróżnicowanie uzyskanych wyników. Najwyższe dochody własne uzyskały powiaty województw pomorskiego i zachodniopomorskiego (58 zł na jednego mieszkańca). Dochody własne województwa wielkopolskiego w roku 2003 spadły w porównaniu z rokiem 2002 o 6 zł na jednego mieszkańca, natomiast województwa podkarpackiego osiągnęły wzrost o 7 zł na jednego mieszkańca.

Z tytułu subwencji ogólnej, czwarty rok z rzędu najwyższe dochody per capita osiągnęły powiaty województwa warmińsko-mazurskiego (301 zł), a z tytułu dotacji celowych powiaty województwa zachodniopomorskiego (194 zł w 2003 r. i 257 zł w 2002 r.).

Dochody budżetowe powiatów w przeliczeniu na jednego mieszkańca (w zł)

Podobnie jak w latach poprzednich, również w roku 2003 poziom dochodów budżetowych powiatów w przeliczeniu na jednego mieszkańca był bardzo zróżnicowany. W przypadku dochodów ogółem różnica między kwotą minimalną a maksymalną przekracza 730 zł. W dalszym ciągu utrzymuje się duża rozpiętość w poziomie zamożności powiatów i ich mieszkańców. W przypadku dochodów własnych ogółem różnica między dochodami minimalnymi i maksymalnymi przypadającymi na jednego mieszkańca wynosi 99 zł. Dochody maksymalne wynoszą 120 zł na jednego mieszkańca, minimalne 21 zł przy przeciętnych dochodach własnych wynoszących 50 zł.

Znacznie większe zróżnicowanie ma miejsce w przypadku dotacji celowych, gdzie minimalna kwota przypadająca na jednego mieszkańca wynosi 28 zł, a maksymalna 581 zł. Zjawisko to jest wynikiem specyfiki konkretnych powiatów, ich sytuacji finansowej, liczby ludności i specyficznych zapotrzebowań. Podobnie jak w latach ubiegłych ma miejsce bardzo duża rozpiętość dotacji celowych na inwestycje: od 0 zł do 383 zł.

W przypadku subwencji ogólnej w roku 2003 rozpiętość między minimalną i maksymalną kwotą przypadającą na jednego mieszkańca wynosi 330 zł, przy maksymalnej kwocie na jednego mieszkańca - 432 zł, minimalnej - 103 zł i średniej krajowej wynoszącej 246 zł.

2.5.2. Wydatki

Wykonanie planu wydatków

W roku 2003 powiaty zrealizowały wydatki ogółem na poziomie 97,7% planu (98,2% w 2002 r.). W skali kraju wykonanie planu wydatków powiatów w poszczególnych województwach wahało się od 96,0% do 98,9% (tabela 2.5.1.). Na niższym poziomie (średnio 91,5%) zrealizowano wydatki majątkowe, a wydatki inwestycyjne utrzymały się na poziomie roku poprzedniego (91,6%).

Realizacja planu wydatków bieżących wyniosła 98,4% i pozostała na poziomie 2002 r. Podobnie jak w roku poprzednim wskaźnik wykonania wydatków na wynagrodzenia i pochodne osiągnął najwyższy poziom wśród wskaźników wykonania wydatków (99,5%). Najniższy wskaźnik wykonania wydatków wystąpił w wydatkach z tytułu udzielania poręczeń i gwarancji - 45,7%. Natomiast wydatki na obsługę długu zrealizowano w 88,1%.

Dynamika i struktura wydatków

W roku 2003 wydatki powiatów zrealizowane w ogólnej kwocie 11 449 737 tys. zł były niższe od wydatków 2002 r. o 9,5%. Uwzględniając wskaźnik inflacji, realny spadek wielkości wydatków wynosił 10,3%. Zmniejszenie dotyczyło w szczególności wydatków bieżących, w tym wynagrodzeń i pochodnych i było spowodowane wyłączeniem z budżetów powiatów środków na utrzymanie Policji i inspekcji weterynaryjnej. W warunkach porównywalnych (bez dotacji dla Policji) wydatki budżetowe powiatów w 2003 r. w porównaniu do 2002 r. (11 019 464 tys. zł) wzrosły nominalnie o 3,9% (realnie 3,1%).

Dynamika i struktura wydatków budżetowych powiatów w 2003 r.

Wykonanie wydatków bieżących w stosunku do roku poprzedniego wyniosło 89,8%, w tym wynagrodzeń i pochodnych - 88,4%. Przy znacznym spadku wydatków ogółem wydatki majątkowe w roku 2003 w stosunku do roku 2002 zmniejszyły się o 1,4%.

Dodatnią dynamikę odnotowano w trzech rodzajach wydatków bieżących, z czego największy wzrost osiągnęły wydatki z tytułu udzielenia poręczeń i gwarancji, które w stosunku do 2002 roku wyniosły 176,9%. Zwiększeniu uległy także wydatki na obsługę długu (wskaźnik dynamiki wyniósł 124,9%) oraz nieznacznie wydatki z tytułu udzielonych dotacji (109,6%). Wysoki stopień wzrostu wydatków z tytułu udzielenia poręczeń i gwarancji wiąże się z trudną sytuacją finansową podmiotów, którym powiaty udzieliły tego rodzaju wsparcia.

Struktura wydatków budżetowych powiatów w roku 2003 nie zmieniła się znacząco w porównaniu do roku poprzedniego (tabela 2.5.3.). Nadal najwyższy udział (91,2%) w ogólnej kwocie wydatków stanowiły wydatki bieżące. Wydatki majątkowe w strukturze wydatków ogółem kształtowały się na poziomie - 8,8%.

Wydatki z tytułu poręczeń i gwarancji, mimo iż wykazywały dynamiczny wzrost, to w ogólnej kwocie wydatków stanowiły tylko 0,2%. Również wydatki na obsługę długu, które wykazywały tendencję wzrostową, nie były znaczące w strukturze wydatków powiatów. Ich udział w ogólnej kwocie wydatków kształtował się na poziomie 0,5%. Udział dotacji przekazanych własnym jednostkom powiatowym oraz podmiotom niezaliczanym do sektora finansów publicznych i niedziałającym w celu osiągnięcia zysku jak również innym jednostkom samorządu terytorialnego, którym przekazano realizację zadań powiatu w 2003 r. stanowił 4,7% wydatków ogółem.

Struktura wydatków majątkowych w 2003 r. pozostała na poziomie roku 2002. Wydatki majątkowe składały się w 99,4% z wydatków inwestycyjnych.

W wydatkach bieżących dominowały wydatki na wynagrodzenia i pochodne (62,6%) oraz pozostałe wydatki (31,4%), do których zalicza się np. wydatki na zakup materiałów, usług i wyposażenia, koszty podroży służbowych oraz różnego rodzaju świadczenia i opłaty związane z bieżącym funkcjonowaniem powiatowych jednostek organizacyjnych.

Udział wydatków majątkowych i bieżących w ogólnej kwocie wydatków budżetowych powiatów w latach 2002 i 2003

Analiza struktury wydatków budżetowych powiatów według działów klasyfikacji budżetowej obejmuje 7 działów, których udział w wydatkach ogółem był najwyższy.

Wydatki budżetowe powiatów w wybranych działach klasyfikacji budżetowej w 2003 r.

W 2003 r. na realizację zadań oświatowych oraz na edukacyjną opiekę wychowawczą (dział 801 i 854) powiaty przeznaczyły 44,6% swoich wydatków, a udział ten wzrósł w stosunku do roku 2002 o 6,7%.

Kolejną pozycję wydatków wg działów klasyfikacji budżetowej stanowiły wydatki związane z realizacją zadań w zakresie opieki społecznej (dział 852) i wynosiły 20,1% wydatków ogółem. Znaczne obniżenie wydatków działu 754 - Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa (z 18% w roku 2002 do 5,8% w roku 2003 ogólnej kwoty wydatków) spowodowane było wyłączeniem finansowania Policji z budżetów powiatów.

Analizując wysokość wydatków inwestycyjnych w poszczególnych działach, można stwierdzić, że najwyższe wydatki inwestycyjne odnotowano w działach Transport i łączność, Ochrona zdrowia oraz Oświata i wychowanie. Wydatki inwestycyjne w trzech wymienio­nych działach stanowią łącznie 81,1% całości wydatków inwestycyjnych powiatów, w tym najwyższe w dziale Transport i łączność - 40,4%.

Wydatki w przeliczeniu na jednego mieszkańca

Wydatki ogółem w przeliczeniu na jednego mieszkańca w roku 2003 wyniosły 452 zł i były niższe o 42 zł niż w roku ubiegłym (tabela 2.5.5.). W warunkach porównywalnych (bez Policji) wydatki na jednego mieszkańca w roku 2002 wynosiły 431 zł. Zmniejszeniu średniej wielkości wydatków w przeliczeniu na jednego mieszkańca towarzyszył spadek liczby powiatów, których wydatki przekroczyły średnią. Wydatki bieżące per capita zmalały również o 42 zł. W roku 2003 wyniosły 412 zł, podczas gdy w roku poprzednim 454 zł. Średnio wydatki bieżące powiatów poszczególnych województw w przeliczeniu na jednego mieszkańca wahały się od 350 zł do 508 zł. W połowie powiatów wydatki te były mniejsze niż 427 zł. Minimalna wysokość wydatków bieżących powiatów wyniosła 169 zł, natomiast maksymalna 805 zł. W strukturze wydatków bieżących wynagrodzenia i pochodne w przeliczeniu na jednego mieszkańca zmalały o 31 zł i średnio wynosiły 258 zł. Dotacje udzielone z budżetów powiatów na jednego mieszkańca minimalnie wzrosły w stosunku do roku 2002 i wynosiły 21 zł. Liczba powiatów znajdujących się powyżej średniej zmniejszyła się ze 189 w roku 2002 do 175 w roku 2003.

Udział wydatków majątkowych i bieżących w ogólnej kwocie wydatków budżetowych powiatów w latach 2002 i 2003

Wydatki ogółem i wydatki majątkowe powiatów w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2003 r. (w zł)

Wydatki inwestycyjne w porównaniu do roku 2002 nie uległy zmianie i w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniosły 40 zł. Średnio wydatki inwestycyjne powiatów poszczególnych województw w przeliczeniu na jednego mieszkańca wahały się od 19 zł do 58 zł. Połowa powiatów wykonała wydatki inwestycyjne w kwocie większej niż 31 zł. Minimalne wydatki inwestycyjne powiatów w przeliczeniu na jednego mieszkańca osiągnęły poziom jednej złotówki, a maksymalne wyniosły 415 zł. Nastąpił niewielki wzrost (o 41 zł) wydatków maksymalnych w stosunku do roku poprzedniego. W porównaniu do roku 2002 zmniejszeniu uległa liczba powiatów, których wydatki majątkowe przekroczyły średnią krajową na jednego mieszkańca (o 1,9 punktu procentowego).

2.5.3. Wyniki budżetów oraz zobowiązania powiatów

Wyniki budżetów

W roku 2003 nastąpił wzrost liczby powiatów, które zrealizowały budżety z deficytem. Wszystkie powiaty zamknęły budżety per saldo ujemnym wynikiem finansowym na kwotę 338 115 tys. zł.

Wyniki budżetów powiatów w latach 2002 i 2003

Na taki wynik budżetu w 2003 r. złożyło się zamknięcie roku nadwyżką budżetową w 69 powiatach w łącznej wysokości 29 774 tys. zł oraz deficytem w 245 powiatach w łącznej wysokości 367 889 tys. zł. Udział budżetów deficytowych w ogólnej liczbie budżetów powiatów wyniósł 78,0%.

Przychody powiatów

W 2003 r. powiaty zrealizowały przychody na kwotę 713 238 tys. zł, tj. na poziomie 96,2% roku poprzedniego. Niższe niż w roku 2002 wykonanie przychodów ogółem (o kwotę 28 144 tys. zł), spowodowane zostało mniejszym niż rok wcześniej ogólnym deficytem budżetu powiatów.

W strukturze przychodów powiatów, podobnie jak w latach wcześniejszych, dominowały kredyty i pożyczki stanowiące 64,5% przychodów, których kwota w porównaniu do roku poprzedniego wzrosła o 11 278 tys. zł. Zmniejszyły się przychody z papierów wartościowych - ich udział w ogólnej kwocie przychodów wyniósł 0,5% i był niższy w stosunku do roku 2002 o 1,6 punktu procentowego. Podobna tendencja wystąpiła w przypadku przychodów z emisji obligacji komunalnych. Ich znaczenie jako źródła przychodów uległo znacznemu zmniejszeniu. W 2002 r. stanowiły one 13,6% przychodów ogółem natomiast w 2003 r. 7,7%.

Przychody powiatów w latach 2002 i 2003

Znaczne zmniejszenie się nadwyżki z lat ubiegłych jako źródła przychodów jest spowodowane coraz mniejszą liczbą budżetów nadwyżkowych. Utrwalenie się tej tendencji może spowodować, że nadwyżka z lat ubiegłych jako źródło przychodów ulegnie marginalizacji.

Na uwagę zasługuje wzrost przychodów z innych źródeł, w tym wolnych środków. W 2003 r. nastąpił zarówno kwotowy (o 44 786 tys. zł) jak i procentowy wzrost ich udziału w przychodach ogółem (z 9,8% w roku 2002 do 16,4% w roku 2003).

Rozchody powiatów

W 2003 r. odnotowano wzrost rozchodów powiatów o 90 147 tys. zł, tj. o 54,1% kwoty rozchodów roku 2002. Przyczynił się do tego znaczny wzrost rozchodów z tytułu spłaty kredytów i pożyczek oraz wykupu obligacji samorządowych (o 101 903 tys. zł). Jednocześnie znacznie zmniejszyła się kwota udzielonych w 2003 r. pożyczek (o 9 909 tys. zł). Udział tego rodzaju rozchodów w kwocie ogólnej uległ zmniejszeniu o 10,4 punktu procentowego.

Rozchody powiatów w latach 2002 i 2003

Lokaty w bankach oraz wykup papierów wartościowych miały niewielkie znaczenie w 2003 r., a ich udział procentowy w rozchodach powiatów wyniósł 1,6%. Kwota rozchodów przeznaczana na lokaty w bankach wykazuje stałą tendencję spadkową. O ile bowiem w 2001 r. przeznaczono na ten cel 4 278 tys. zł, w 2002 r. 3 658 tys. zł, to w 2003 r. zaledwie 2 200 tys. zł.

Zobowiązania powiatów

W wyniku analizy danych w zakresie zobowiązań powiatów według tytułów dłużnych (tabela 2.5.7.) daje się zauważyć ich stale rosnące zadłużenie, które w 2003 r. osiągnęło kwotę 1 225 226 tys. zł, co stanowi wzrost o 37,6% w stosunku do 2002 r. Dochody powiatów nie uległy zwiększeniu, zatem wskaźnik relacji zobowiązań do dochodów uległ podwyższeniu i osiągnął poziom 11,0%. W układzie województw wartości skrajne uzyskały powiaty województw: opolskiego (5,2%) i warmińsko-mazurskiego (19,9%).

Należy jednak zwrócić uwagę, że w 10 powiatach kwota długu przekroczyła 40% i zbliżyła się niebezpiecznie do granicy określonej w art. 114 ustawy o finansach publicznych, a w jednym znacznie ją nawet przekroczyła (w powiecie gorzowskim dług stanowił 70,2% zrealizowanych w 2003 r. dochodów). Największe zobowiązania w tym powiecie wystąpiły z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych oraz zaciągniętych długoterminowych kredytów i pożyczek. Ponadto, na koniec roku wystąpiły zobowiązania wymagalne, które stanowiły 12,2% zrealizowanych dochodów. W kwocie zobowiązań wymagalnych mieszczą się zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne osób bezrobotnych opłacane z budżetu państwa. Wymagalne zobowiązania, które spowodowały przekroczenie przez powiat gorzowski limitu zadłużenia, określonego w art. 114 ustawy o finansach publicznych, zostały zapłacone w I kwartale 2004 r. po otrzymaniu dotacji z budżetu państwa. Na koniec I kwartału 2004 r. zobowiązania powiatu gorzowskiego stanowiły 56,3% dochodów. Powiaty mają coraz większe trudności w wykonywaniu ustawowych zadań. Brak odpowiednio zabezpieczonych środków na te zadania powoduje coraz częstsze korzystanie przez nie z przysługujących im ustawowych uprawnień do zaciągania zobowiązań. Jednakże, pomimo tego, że próg 60% jest identyczny tak dla powiatów jak i gmin, w powiatach zbliżanie się do niego może mieć dużo poważniejsze konsekwencje, gdyż dochody jednostek samorządowych tego szczebla oparte są głównie na środkach przekazywanych z budżetu państwa, których przeznaczenie jest ściśle określone. Wiąże się z tym brak możliwości przeznaczania ich na spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań. W skrajnych przypadkach może dochodzić do wykorzystywania całej kwoty dochodów własnych na rozchody z tytułu zaciągniętych zobowiązań oraz wydatki związane z obsługą zadłużenia.

W powiatach największy wzrost odnotowano w przypadku zobowiązań z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek (z kwoty 644 643 tys. zł w roku 2002 do 925 098 tys. zł w roku 2003). Zobowiązania te wykazują tendencję wzrostową. Należy przy tym zwrócić uwagę, że są to w większości zobowiązania długoterminowe, które w roku 2003 wynosiły 836 150 tys. zł, tj. 68,2% ogólnej sumy zobowiązań.

Zobowiązania powiatów według tytułów dłużnych w latach 2002 i 2003

Zobowiązania z tytułu kredytów i pożyczek stanowiły w 2002 r. 5,3% dochodów, podczas gdy w 2003 r. stanowiły już 8,3% dochodów. Zwiększeniu uległy zobowiązania z tytułu wykupu papierów wartościowych o 40 700 tys. zł, tj. o 20,4%, co związane jest z wykorzystywaniem przez powiaty innych niż kredyty i pożyczki możliwości pozyskiwania środków z zewnątrz.

W strukturze zobowiązań zwiększyły się zobowiązania wymagalne o kwotę 13 942 tys. zł, w tym z tytułu dostaw i usług o kwotę 3 486 tys. zł, z czego 59,2% stanowią zobowiązania wymagalne głównie wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz Narodowego Funduszu Zdrowia.

Z analizy zobowiązań powiatów z tytułu poręczeń i gwarancji wynika, iż w roku 2003 udzielono poręczeń i gwarancji na kwotę 72 862 tys. zł, co oznacza spadek w stosunku do roku 2002 o 52,6%. Na koniec 2003 r. łączna wartość nominalna niewymagalnych zobowiązań z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji zamknęła się kwotą 229 557 tys. zł, w tym z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych jednostkom sektora finansów publicznych - 181 710 tys. zł, co stanowiło 79,2% niewymagalnych zobowiązań. Z ogólnej kwoty udzielonych poręczeń 72,0% dotyczyło poręczeń i gwarancji udzielonych jednostkom samorządu terytorialnego lub ich związkom, funduszom celowym, instytucjom kultury, a także samodzielnym publicznym zakładom opieki zdrowotnej, dla których powiaty są organem założycielskim.

Warto również zwrócić uwagę, że w 2003 r. dokonano spłaty zobowiązań z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji w kwocie 15 168 tys. zł, co stanowi 57,1% niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji przypadających do spłaty w tym roku budżetowym. Wartość wierzytelności z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji na koniec 2003 r. stanowiła kwotę 12 984 tys. zł.

2.5.4. Podsumowanie

[ Początek strony ]

<< | >>

• 1. Uchwalanie budżetu i jego zmiany •
• 2.1. Wykonanie budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego •
• 2.2. Wykonanie budżetów przez gminy •
• 2.3. Wykonanie budżetu miasta stołecznego Warszawy •
• 2.4. Wykonanie budżetów przez miasta na prawach powiatu •
• 2.5. Wykonanie budżetów przez powiaty •
• 2.6. Wykonanie budżetów przez województwa samorządowe •
• 3. Związki międzygminne i związki powiatów •
• 4.1. Gospodarka finansowa i zamówienia publiczne jednostek samorządu terytorialnego w wynikach kontroli regionalnych izb obrachunkowych •
• 4.2 Kontrola wykorzystania dotacji celowych z budżetów jednostek samorządu terytorialnego przez podmioty niezaliczone do sektora finansów publicznych •
• 4.3. Funkcjonowanie wewnętrznej kontroli finansowej w jednostkach samorządu terytorialnego •

Wstęp | Część I - Streszczenie | Część I - Pełny tekst | Część II - Streszczenie | Część II - Pełny tekst