4.3. Kontrola realizacji dochodów z tytułu opłaty planistycznej

Część II Sprawozdania z działalności RIO
i wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2002 roku

W 2002 roku regionalne izby obrachunkowe przeprowadziły kontrole koordynowane dotyczące przestrzegania przez gminy przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku o zagospodarowaniu przestrzennym[72] w zakresie:

- określenia w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego stawki procentowej służącej naliczeniu opłaty, o której mowa w art. 36 ust. 3 ww. ustawy, tj. jednorazowej opłaty, zwanej dalej opłatą planistyczną, którą należy pobrać w przypadku zbycia przez właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości, której wartość wzrosła w związku z uchwaleniem lub zmianą miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a także ustalania i pobierania tej opłaty w prawidłowej wysokości,

- terminowego wykonywania obowiązku wypłaty odszkodowań, wykupu nieruchomości lub jej części lub zamiany nieruchomości na inną, o których mowa w art. 36 ust. 1 i 2 ww. ustawy, tj. w przypadku, gdy w związku z uchwaleniem lub zmianą miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, korzystanie z nieruchomości lub z jej części, w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem, stało się niemożliwe bądź istotnie ograniczone, bądź też jeżeli wartość nieruchomości uległa obniżeniu, a właściciel lub użytkownik wieczysty zbywa tę nieruchomość i nie skorzystał wcześniej z przysługujących mu praw do odszkodowania, wykupu przez gminę nieruchomości lub jej części albo zamiany nieruchomości na inną.

Kontrole dotyczyły lat 2000 i 2001 i objęły 119 jednostek samorządu terytorialnego, w tym:

Dochody z opłaty planistycznej uzyskały 23 gminy (19,4%) w ogólnej wysokości 4 068 645 zł, z tego:

Koszty związane z wyceną nieruchomości poniosło 29 jednostek (24,4%) w łącznej wysokości 215 238 zł, z tego:

Przeprowadzone kontrole wykazały, że w 14 gminach (11,8%) nie określono w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego stawki procentowej służącej do naliczenia opłaty z tytułu wzrostu wartości nieruchomości będącej skutkiem zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (art. 10 ust. 3 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym), zaś w 66 jednostkach (55,5%) wystąpiły przypadki określenia zerowej stawki procentowej służącej do naliczenia tej opłaty.

Z art. 36 ust. 3 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym wynika, że jeżeli wartość nieruchomości wzrosła, a właściciel lub użytkownik wieczysty zbywa tę nieruchomość - wójt pobiera procentowo określoną opłatę od wzrostu tej wartości. Ustanowienie stawki „0” od wzrostu wartości nieruchomości stanowi w istocie zwolnienie z tej opłaty, czego nie przewidują przepisy ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym.

W 12 gminach (10%) stwierdzono przypadki niewydania przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) decyzji ustalającej opłatę planistyczną, po otrzymaniu wypisu z umowy sprzedaży nieruchomości, której wartość wzrosła w związku z uchwaleniem miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a w 8 gminach (6,7%) przypadki niewydania takiej decyzji bezzwłocznie po otrzymaniu tego wypisu (art. 36 ust. 3 i 9 ustawy).

Kontrola w Gminie R. wykazała, że żadna z 4 wydanych decyzji w sprawie ustalenia jednorazowej opłaty z tytułu wzrostu wartości nieruchomości, nie została wydana bezzwłocznie po otrzymaniu wypisu z aktu notarialnego. Decyzje te wydane zostały w terminie od 119 do 515 dni od daty otrzymania tego wypisu.

W przypadku 4 gmin (3,4%) o wydanych decyzjach nie informowano rady gminy, do czego zobowiązuje art. 36 ust. 11 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. Ponadto w 24 gminach (20,1%) nie ustalono, czy wartość nieruchomości wzrosła w związku z uchwaleniem lub zmianą miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (art. 36 ust. 14).

Czynności kontrolne przeprowadzone w Gminie J. wykazały, że Rada Gminy ustaliła stawkę procentową opłaty planistycznej z tytułu wzrostu wartości nieruchomości związanej ze zmianą planu zagospodarowania przestrzennego w wysokości 20% wzrostu wartości tej nieruchomości. W okresie od 1 stycznia 2000 roku do 31 grudnia 2001 roku notariusze przesłali Burmistrzowi 20 wypisów z umów sprzedaży nieruchomości, których wartość prawdopodobnie wzrosła w związku ze zmianą miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Pomimo tego nie podjęto żadnych czynności mających na celu ustalenie i pobranie opłaty planistycznej.

W większości kontrolowanych jednostek, w których wydano decyzje ustalające opłatę planistyczną, wysokość opłaty z tytułu wzrostu wartości nieruchomości naliczano w prawidłowej wysokości, za wyjątkiem 1 gminy, w której stwierdzono ustalenie wysokości tej opłaty według stanu i poziomu cen obowiązujących przed dniem jej zbycia (art. 36 ust. 4), zaś w 2 przypadkach nie pomniejszono opłaty o zwaloryzowaną wartość nakładów poniesionych przez właściciela, pomiędzy datą uchwalenia lub zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a dniem zbycia nieruchomości - w sytuacji kiedy nakłady te miały wpływ na wzrost wartości nieruchomości (art. 36 ust. 5). W 21 gminach stwierdzono nieterminowe wnoszenie opłat, z czego w 11 jednostkach nie naliczono i nie pobrano odsetek za zwłokę z tytułu braku uiszczenia należności w ustalonym terminie płatności.

W wyniku przeprowadzonych kontroli stwierdzono, że tylko w 4 gminach (3,4%) ponoszono wydatki na wykup nieruchomości lub jej części albo zamianę nieruchomości na inną, w sytuacji przewidzianej w art. 35 ust. 1 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, tj. w związku z niemożnością bądź istotnym ograniczeniem korzystania z nieruchomości w dotychczasowy sposób lub w sposób zgodny z dotychczasowym jej przeznaczeniem, na skutek uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego bądź uchwalenia zmian w tym planie. Łącznie wydatkowano na ten cel 540 843 zł, z tego w 2000 r. - 128 956 zł, a w 2001 r. - 411 887 zł.

W przyjętej do kontroli próbie w 1 przypadku stwierdzono dokonanie przez gminę wykupu nieruchomości z naruszeniem art. 36 ust. 12 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, tj. po upływie 6 miesięcy od dnia złożenia wniosku w przedmiotowej sprawie i bez należnych odsetek za zwłokę. W pozostałych przypadkach obowiązek wynikający z roszczeń osób uprawnionych wykonywany był przez gminy prawidłowo.

1. Wyniki przeprowadzonych kontroli wskazują na to, że gminy nie korzystają z możliwości pozyskiwania dochodów z tytułu opłaty planistycznej. W przypadku 67% kontrolowanych gmin zrezygnowano z dochodów z tytułu opłat planistycznych, poprzez nieokreślenie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego stawki procentowej służącej do naliczenia opłaty z tytułu wzrostu wartości nieruchomości bądź też określenia tej stawki w wysokości 0%. W ponad 30% skontrolowanych jednostek występowały przypadki nie dochodzenia przysługujących gminie należności z tego tytułu, poprzez nie podjęcie czynności mających na celu ustalenie i pobranie opłaty.

2. Na przykładzie kontrolowanych gmin, które ustaliły i pobrały opłatę planistyczną, można stwierdzić, że są to znaczne dochody, uzyskiwane przy stosunkowo niewielkich kosztach ponoszonych przez jednostkę. Przykładowo w 2001 r. dochody z opłaty planistycznej osiągnęło 19 jednostek w łącznej wysokości 2 779 250 zł, zaś poniesione przez te podmioty koszty związane z wyceną nieruchomości wyniosły 94.478 zł, czyli około 3,4% uzyskanych dochodów z tytułu opłaty planistycznej.

[ Początek strony ]

[72] Tekst jednolity z 1999 r., Dz. U. Nr 15, poz. 139 z późn. zm.