2.2.1. Dochody

Wykonanie planu dochodów

Dynamika i struktura dochodów

Dochody gmin w przeliczeniu na jednego mieszkańca

Skutki obniżenia górnych stawek podatków oraz udzielonych ulg, odroczeń, umorzeń i zwolnień

2.2.2. Wydatki

Wykonanie planu wydatków

Dynamika i struktura wydatków

Wydatki na zadania własne, zlecone i realizowane na podstawie porozumień

Wydatki w działach klasyfikacji budżetowej

Wydatki gmin w przeliczeniu na jednego mieszkańca

2.2.3.  Wyniki budżetów oraz zobowiązania gmin

2.2.4.  Podsumowanie

Zmiany przepisów prawnych mające wpływ na gospodarkę finansową gmin omówione zostały we Wprowadzeniu do części II Sprawozdania ... .

W 2001 r. nie nastąpiły istotne zmiany przepisów prawa zmieniające źródła dochodów gmin. W budżetach gmin w 2001 r. pojawiło się wprawdzie nowe źródło dochodów - podatek od czynności cywilnoprawnych - nie mniej jednak nie wpłynęło ono na wzrost dochodów własnych gmin, ponieważ przedmiotem opodatkowania tym podatkiem są czynności cywilnoprawne, które w latach poprzednich objęte były opłatą skarbową. W stosunku do roku 2000 nie uległ zmianie zakres i przedmiot opodatkowania w pozostałych podatkach stanowiących dochód gminy. Zmianie uległy średnie ceny skupu żyta oraz sprzedaży drewna, stanowiące podstawę określenia stawek podatku rolnego i leśnego. Cena skupu żyta za pierwsze trzy kwartały wzrosła o 3,8%, natomiast cena sprzedaży drewna uległa obniżeniu o 1,4%.

W układzie terytorialnym w poszczególnych typach gmin realizacja planowanych dochodów przebiegała na podobnym poziomie (tabela 2.2.1.). Największy wskaźnik wykonania planu dochodów budżetowych odnotowano w gminach miejskich 98%, zaś najniższy w gminach miejsko-wiejskich 97,5%. Znacznie większe zróżnicowanie stopnia wykonania planu wystąpiło w przekroju terytorialnym, wahając się od 93,5% w gminach miejskich województwa świętokrzyskiego do 101,9% w gminach miejskich województwa pomorskiego.

Nominalne dochody budżetowe gmin były wyższe o 7,8% od zrealizowanych w 2000 roku. Po uwzględnieniu wskaźnika inflacji realny wzrost wyniósł 2,3%. Jedynie miasto Warszawa osiągnęło o 1% niższe realne dochody. W poszczególnych typach gmin dynamika wzrostu dochodów była na poziomie od 2% do 3,7%.Wystąpiło duże zróżnicowanie osiągniętych dochodów budżetowych w układzie województw (tabela 2.2.2.). Najwyższy realny ich wzrost zanotowano w województwie śląskim - 8,1%, natomiast gminy województwa dolnośląskiego zrealizowały dochody budżetowe o 1,5% niższe niż w 2000 roku.

Struktura uzyskanych przez gminy w 2001 r. dochodów budżetowych ukształtowała się następująco: 52,1% - dochody własne, 36,2% - subwencja ogólna, 11,7% - dotacje celowe (tabela 2.2.3.). W porównaniu z rokiem 2000 realne dochody własne we wszystkich typach gmin wzrosły w przedziale 1,2%-3,1%, otrzymana subwencja była wyższa o 8,7% - 13,6%, natomiast dotacje celowe były niższe o 9,8% - 10,9%. Jedynie w gminach wiejskich otrzymane dotacje były o 21,1% niższe niż w roku poprzednim. Struktura dochodów była zróżnicowana w skali kraju. Najwyższy udział dochodów własnych osiągnęły gminy województwa mazowieckiego - 66,8%, a najniższy 37,1% województwa podlaskiego.

Wśród gmin miejskich 164 jednostki zrealizowały dochody własne wyższe od średnich w kraju, natomiast 97 gmin osiągnęło dochody własne wyższe od średnich w danym typie jednostek. W gminach miejsko-wiejskich ilości te wyniosły odpowiednio 150 i 192 jednostki. Tylko 185 gmin wiejskich wykonało dochody własne wyższe od średnich w kraju (52,1%), a 560 jednostek - wyższe od średnich w tym typie gmin (39,9%). Głównym źródłem dochodów własnych gmin były wpływy z podatków i opłat oraz udziały w podatku dochodowym. Stanowiły one odpowiednio 22,2% oraz 14,7% zrealizowanych dochodów ogółem. Udział podatku dochodowego w dochodach zrealizowanych przez gminy był bardzo zróżnicowany w poszczególnych województwach. Najwyższy (21,6%) zanotowano w województwie mazowieckim, a najniższy (8,3%) w województwie podlaskim.

Dochody gmin z tytułu dotacji celowych kształtowały się na zbliżonym poziomie dla wszystkich typów gmin. Analiza tego źródła dochodów w układzie terytorialnym pozwala zauważyć, że najwyższy udział dotacji celowych w zrealizowanych dochodach - 15,3%, wystąpił w województwie podlaskim, natomiast w województwie śląskim dotacje celowe stanowiły tylko 8% wszystkich dochodów gmin.

Udział otrzymanych dotacji celowych w dochodach ogółem w poszczególnych typach gmin był dość mocno zróżnicowany. Różnice między wartościami minimalnymi i maksymalnymi wyniosły 40%-55%. Pomimo tak znacznego zróżnicowania w każdym typie gmin około połowa z nich osiągnęła dochody z tytułu dotacji celowych wyższe od średnich w danym typie. Wśród otrzymanych dotacji celowych najwyższy udział miały dotacje celowe na zadania zlecone (7,1% dochodów ogółem), dotacje na zadania własne (2,8%), a dotacje celowe przekazane gminom na podstawie porozumień z organami administracji rządowej i z jst oraz przekazane z funduszy celowych od 0,2% do 1%. Otrzymane przez gminy dotacje na własne zadania inwestycyjne stanowiły w roku 2001 zaledwie 1,2% wszystkich dochodów.

Udział subwencji ogólnej w dochodach gmin był wyraźnie zróżnicowany w poszczególnych typach gmin oraz w układzie terytorialnym. W gminach województwa podkarpackiego subwencja ogólna stanowiła średnio 49,6% dochodów ogółem gmin, podczas gdy w gminach województwa mazowieckiego odsetek ten wyniósł 22,4%.

Udział subwencji ogólnej w dochodach ogółem wg typów gmin

We wszystkich typach gmin poza Warszawą nastąpił realny wzrost dochodów w przeliczeniu na jednego mieszkańca średnio o 2,3%. Najwyższe dochody na mieszkańca osiągnęły gminy województwa mazowieckiego 1 939 zł, natomiast najniższe wystąpiły w województwie świętokrzyskim 1 167 zł (tabela 2.2.4). Tylko 20% wszystkich gmin zrealizowało dochody na jednego mieszkańca wyższe od średnich w kraju.

Dochody ogółem w przeliczeniu na jednego mieszkańca według typów gmin w 2001 roku

W roku 2001 nastąpił niewielki wzrost dochodów własnych na mieszkańca we wszystkich typach gmin. Realny wzrost wahał się na poziomie 1,6% - 3,3%. Tylko miasto Warszawa zanotowało niższe dochody własne na mieszkańca o 1,5% w stosunku do roku 2000. Najwyższe dochody własne zrealizowały gminy województwa mazowieckiego - 1 296 zł i były one wyższe o 82% od średnich w kraju. Najniższe wystąpiły w województwie lubelskim - 432 zł i były o 39% niższe od średnich w kraju (tabela 2.2.4.).

Poziom i dynamika dochodów własnych gmin w przeliczeniu na jednego mieszkańca w latach 2000 i 2001 (w zł)

Udziały gmin we wpływach z podatku dochodowego w przeliczeniu na mieszkańca tylko w województwach mazowieckim i śląskim były wyższe od średnich w kraju, natomiast województwa: lubelskie i podlaskie mają dochody z tego tytułu o około 59% niższe od średnich w kraju (tabela 2.2.4.). Różnice między poziomem maksymalnym i minimalnym wpływów z podatków i opłat oraz udziałów w dochodach budżetu państwa w przeliczeniu na mieszkańca we wszystkich typach gmin były wysokie. Dla gmin miejskich wyniosły odpowiednio 1 645 zł i 1 044 zł, w gminach miejsko-wiejskich wyniosły odpowiednio 2 065 zł i 784 zł, natomiast dla gmin wiejskich 2 482 zł i 783 zł.

Średnie wpływy gmin z tytułu dotacji celowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniosły w 2001 r. 161 zł i były niższe od osiągniętych w roku poprzednim o 14 zł, natomiast dotacje na inwestycje pozostały na nie zmienionym poziomie.

Poziom i dynamika dotacji celowych gmin w przeliczeniu na jednego mieszkańca w latach 2000 i 2001

Dotacje celowe ogółem w przeliczeniu na jednego mieszkańca otrzymane przez gminy w 2001 r. były realnie o 13,5% niższe, a dotacje na inwestycje o 5,5% niższe niż w roku poprzednim. Najwyższe dochody z tytułu dotacji osiągnęły gminy województwa mazowieckiego - 210 zł i były one o 30% wyższe od średnich w kraju, natomiast najniższe uzyskały gminy województwa śląskiego - 104 zł i były one o 35% niższe od średnich w kraju. Z dotacji celowych na inwestycje najwięcej na mieszkańca przypada w województwie podlaskim - 54 zł, a najmniej - 11 zł w gminach województwa łódzkiego.

Dochody gmin z tytułu subwencji ogólnej w przeliczeniu na jednego mieszkańca były w 2001 r. średnio o 68 zł wyższe od ubiegłorocznych. Realnie wzrosły o 10,4%.

Poziom i dynamika subwencji ogólnej gmin w przeliczeniu na jednego mieszkańca w latach 2000 i 2001 (w zł)

Gminy korzystają z ustawowych uprawnień do podejmowania uchwał w sprawie obniżenia górnych stawek podatkowych. W 2001 r. gminy wiejskie osiągnęły z tego powodu niższe o 8,4% dochody własne. W gminach miejsko-wiejskich odsetek ten wyniósł 6,3%. Wydając decyzje w sprawie odroczeń, umorzeń, zwolnień oraz zaniechania poboru podatków gminy zrezygnowały z 2,4% dochodów własnych. Najwięcej straciły gminy miejsko-wiejskie 3,3% dochodów.

Zróżnicowanie, jakie występuje w zależności od typu gminy, utrzymuje się na podobnym poziomie jak w roku ubiegłym, co świadczy o tym, że gminy bardzo ostrożnie podchodzą do obniżania górnych stawek podatkowych oraz udzielania ulg, odroczeń, umorzeń, itp. Należy jednakże zauważyć, że w gminach wiejskich nastąpił w 2001 r. znaczący wzrost (o 1,9 punktu procentowego) relacji skutków obniżenia maksymalnych stawek podatków i udzielonych ulg do dochodów własnych. Na powyższą relację miały wpływ głównie obniżenia górnych stawek w podatku rolnym oraz w podatku od nieruchomości.

Zaplanowane w kwocie 41 310 693 tys. zł wydatki budżetowe gmin zrealizowane zostały w wysokości 38 567 971 tys. zł, co stanowi 93,4%. We wszystkich typach gmin, za wyjątkiem gmin miasta Warszawy, realizacja planu wydatków była na podobnym poziomie. W gminach miasta Warszawy wykonano zaledwie 89,0% planowanych wydatków. Zaistniała więc sytuacja analogiczna do 2000 roku. W gminach poszczególnych województw stopień realizacji planu wydatków był zróżnicowany: od 90,8% w gminach województwa mazowieckiego do 96% w gminach województwa pomorskiego (tabela 2.2.1.).

Realizacja planu wydatków bieżących na poziomie 95,7% była o 0,5 punktu procentowego niższa w porównaniu z rokiem ubiegłym. Spadek stopnia wykonania planu nastąpił w zakresie każdego z rodzajów wydatków bieżących.

Tempo wzrostu wydatków w 2001 r. wyniosło 6,5% i było niższe niż w roku ubiegłym o 3,8 punktu. Realnie wydatki gmin wzrosły tylko o 1%, zaś w gminach miejskich były nawet niższe o 0,2 punktu procentowego od zrealizowanych w roku ubiegłym.

Nominalnie w gminach wszystkich województw nastąpił wzrost wydatków budżetowych. Realnie w gminach województw: dolnośląskiego, zachodniopomorskiego i lubuskiego nastąpił spadek wykonanych wydatków - odpowiednio o 3,8%, 3,4%, 0,6% (tabela 2.2.2.).

We wszystkich typach gmin nastąpił wzrost udziału wydatków bieżących w strukturze wydatków ogółem. Najwyższy wskaźnik odnotowano w gminach miejskich 83,2% (tabela 2.2.3.).

Nieco ponad połowa wydatków bieżących gmin przeznaczona była na wypłatę wynagrodzeń i ich pochodnych (57,4% w gminach wiejskich, 53,0% w gminach miejsko-wiejskich, 48,9% w gminach miejskich, 31,3% w gminach miasta Warszawy). Kwoty wydatków na wynagrodzenia i pochodne wzrosły o 5,9% w stosunku do poprzedniego roku (realnie o 0,3%).

Wyższą dynamikę osiągnęły wydatki gmin w formie dotacji z budżetu przekazywanych własnym jednostkom organizacyjnym i podmiotom realizującym zadania gmin. Wzrosły one o 31,6%. Największy wzrost zanotowano w gminach miasta Warszawy o 55,1%, w gminach wiejskich wydatkowano na dotacje o 45,3% więcej niż w roku ubiegłym, w gminach miejsko-wiejskich o 18,9%, a w gminach miejskich o 15,5%. Dotacje stanowiły 8,4% wydatków bieżących gmin (6,9% w 2000 r.).

Wydatki gmin związane z obsługą długu wzrosły o 56,2% w stosunku do poprzedniego roku i stanowiły 1,4% wydatków bieżących gmin. Wiąże się to m. in. z kosztami obsługi pożyczek i kredytów zaciągniętych na realizację wydatków znowelizowanej Karty Nauczyciela. Wydatki gmin z tytułu udzielenia poręczeń i gwarancji wyniosły 5 055 tys. zł i w skali kraju były znikome (0,01% wydatków ogółem gmin).

Mimo wzrostu o 6,5% wydatków budżetowych ogółem wydatki majątkowe zmalały o 1% w stosunku do poprzedniego roku - realnie zmalały o 6,5% (tabela 2.2.2.).

W wydatkach majątkowych przeważającą część stanowią wydatki inwestycyjne (98,6%). Gminy planowały w 2001 r. o 16,8% większe niż wykonane w roku poprzednim wydatki inwestycyjne. Niska realizacja planu w tym zakresie (84,6%) przyczyniła się do spadku wielkości wydatków inwestycyjnych poniesionych w 2001 r. w stosunku do poprzedniego roku o 1,2% (realnie o 6,7%). Wydatki inwestycyjne zostały ograniczone w gminach miejskich (spadek o 6,6%), a także w gminach miasta Warszawy (o 3,8%). W gminach miejsko-wiejskich i wiejskich nominalnie nastąpił niewielki wzrost tych wydatków (odpowiednio o 2,5% i 1,3%), ale realnie wydatki te również zmalały (odpowiednio o 3% i 4,2%). Największy spadek nastąpił w gminach województwa zachodniopomorskiego - o 19,6% (w gminach miejskich o 40,1%) oraz dolnośląskiego - o 15,3% (w gminach miejskich o 32,2%).

W ostatnich latach systematycznie malał udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem gmin. W 2001 r. tendencja spadkowa została utrzymana - udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem zmalał z 20,6% w 2000 r. do 19,1% w 2001 r. (o 1,5 punktu procentowego). Największy spadek nastąpił w gminach województwa zachodniopomorskiego (o 4,1 punktu) oraz w gminach województwa dolnośląskiego (o 3,7 punktu procentowego) (tabela 2.2.3.).

Istnieją gminy (6), które w 2001 r. przeznaczyły ze swojego budżetu więcej środków na realizację zadań inwestycyjnych niż bieżących (maksimum 63,3% wydatków ogółem). Malejący udział wydatków inwestycyjnych niewątpliwie wskazuje na pogarszającą się sytuację finansową gmin.

Wydatki na realizację zadań z zakresu administracji rządowej zleconych gminom wyniosły 2 635 262 tys. zł i stanowiły 6,8% wydatków gmin.

W 2001 r. otrzymane przez gminy środki w kwocie 184 355 tys. zł (w tym w większości w formie dotacji celowych) na usuwanie skutków klęsk żywiołowych pozwoliły sfinansować 52,7% wydatków na ten cel. Wydatki te wyniosły 239 971 tys. zł i stanowiły 0,6% wydatków budżetowych ogółem (gminy województw świętokrzyskiego i małopolskiego przeznaczyły na ten cel 3% wydatków budżetowych ogółem, gminy województwa dolnośląskiego 1,7%, podkarpackiego 1,1%). Największą kwotę pochłonęło usuwanie skutków klęsk żywiołowych w następujących działach: transport i łączność (42,7% tych wydatków), pomoc społeczna (16,1%) oraz gospodarka komunalna i ochrona środowiska (15,2%).

Największą część wydatków budżetowych ogółem gminy przeznaczają na realizację zadań związanych z oświatą i wychowaniem oraz edukacyjną opieką wychowawczą - 42,6%, na administrację publiczną - 12,1%, transport i łączność - 11,0% oraz opiekę społeczną - 10,7%.

W strukturze wydatków inwestycyjnych gmin ogółem największe środki angażowane były na zadania realizowane w transporcie i łączności (27,5% wydatków na inwestycje), na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska (24,7%), oświatę i wychowanie (23,3%), rolnictwo i łowiectwo (9,3%) oraz na gospodarkę mieszkaniową (4,2%).

Wydatki gmin w przeliczeniu na jednego mieszkańca

W 2001 r. wydatki budżetowe wszystkich gmin w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniosły średnio 1 418 zł i wzrosły w stosunku do poprzedniego roku o 86 zł (tabela 2.2.5.). Poza gminami miasta Warszawy (3 492 zł) w poszczególnych typach gmin przeciętnie wydatki te kształtowały się na poziomie: 1 307 zł w gminach miejskich, 1 285 zł w gminach miejsko-wiejskich, 1 290 zł w gminach wiejskich.

W układzie terytorialnym występuje duże zróżnicowanie wydatków budżetowych. Największe wydatki w przeliczeniu na jednego mieszkańca ponosiły gminy następujących województw: mazowieckiego 2 088 zł, dolnośląskiego 1 393 zł, zachodniopomorskiego 1 391 zł, pomorskiego 1 374 zł i lubuskiego 1 339 zł. Gminy pozostałych województw wydały od 1 177 zł lubelskie, do 1 312 zł wielkopolskie.

W porównaniu do 2000 r. zmalał o 1 punkt procentowy odsetek gmin, które zrealizowały wydatki w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyższe od średniej w kraju.

Odsetek gmin miejskich, miejsko-wiejskich, wiejskich, które na wydatki budżetowe ogółem w przeliczeniu na jednego mieszkańca przeznaczyły więcej środków niż przeciętnie w kraju wynosi odpowiednio: 29,3%, 18,6%, 19,6%.

Wydatki bieżące stanowiły podstawową część wydatków i osiągnęły wysokość 1 143 zł w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Wzrosły o 88 zł w stosunku do 2000 roku. Wydatki na wynagrodzenia i pochodne wzrosły o 32 zł i wyniosły 582 zł. Największy wzrost zanotowano w gminach miasta Warszawy o 62 zł, w gminach miejskich o 41 zł.

Wydatki gmin w przeliczeniu na jednego mieszkańca związane z realizacją zadań inwestycyjnych wyniosły średnio 271 zł i zmalały w stosunku do poprzedniego roku o 3 zł. Wydatki gmin miasta Warszawy były 3,7-krotnie większe od średniej i wyniosły 1 000 zł (spadek o 37 zł w stosunku do 2000 r.), natomiast gminy miejskie wydały średnio 208 zł (spadek o 14 zł), gminy miejsko-wiejskie 221 zł (wzrost o 4 zł), a gminy wiejskie 239 zł (wzrost o 3 zł).

Odsetek gmin miejskich, miejsko-wiejskich, wiejskich, które na wydatki inwestycyjne w przeliczeniu na jednego mieszkańca przeznaczyły więcej środków niż przeciętnie w kraju wynosi odpowiednio: 25,2%, 27,4%, 27,8%.

Największe wydatki inwestycyjne w przeliczeniu na jednego mieszkańca zrealizowały gminy województw: mazowieckiego - 529 zł, dolnośląskiego - 260 zł i pomorskiego - 256 zł; najmniejsze - gminy województw: opolskiego - 166 zł, lubelskiego - 176 zł, warmińsko-mazurskiego - 200 zł, małopolskiego - 205 zł.

2.2.3.  Wyniki budżetów oraz zobowiązania gmin

Wynik budżetu jest to różnica między dochodami i wydatkami. Jeżeli jest liczbą dodat­nią stanowi nadwyżkę, a jeżeli liczbą ujemną - deficyt budżetu. W uchwałach budżetowych gminy wskazują źródła pokrycia deficytu budżetowego (przychody gmin) oraz przeznaczenie nadwyżki budżetowej (rozchody gmin).

W 2001 r. w każdym typie gmin wszystkich województw zaplanowano per saldo deficyt w kwocie 3 048 628 tys. zł, który stanowił 8% planowanych dochodów. Przy realizacji dochodów na poziomie średnim 98% i niskiej realizacji wydatków na poziomie 93%, deficyt na koniec roku wyniósł 1 281 086 tys. zł i stanowił 3,4% w relacji do dochodów. Z tabeli 2.2.1. wynika, że część gmin osiągnęła per saldo nadwyżkę budżetową, a nie deficyt jak planowała.

Wyniki budżetów gmin w latach 2000 i 2001

W 2001 r. można zauważyć spadek liczby gmin z deficytem budżetowym o 16,5% i kwoty deficytu o 1,6% w stosunku do roku ubiegłego. Liczba gmin z nadwyżką budżetową wzrosła o 32,2%, a kwota nadwyżki o 104,9% w stosunku do roku poprzedniego.

Wyniki budżetów gmin i ich struktura w 2001 roku

Nadwyżkę i deficyt osiągnęła największa liczba gmin wiejskich. Zupełnie inny był rozkład w strukturze kwotowej osiągniętych wyników. Prawie połowa zrealizowanej nadwyżki była udziałem gmin wiejskich (69,4% ogółu gmin z nadwyżką). Aż 30,2% kwoty deficytu osiągnęły gminy miasta Warszawy, które stanowiły zaledwie 0,4% gmin z deficy­tem. Natomiast gminy wiejskie, które w strukturze tych gmin stanowiły 63,2%, osiągnęły deficyt zaledwie na poziomie 29,4% deficytu wszystkich gmin na koniec 2001 roku. 

Struktura przychodów i rozchodów w poszczególnych typach gmin w 2001 roku (%)

Struktura przychodów w poszczególnych typach gmin pokazuje, że kredyty i pożyczki stanowiły dominujące źródło przychodów i oscylowały między 55,2% w gminach miejskich i 65,1% w gminach wiejskich. W gminach miasta Warszawy kredyty i pożyczki stanowiły 63,3% przychodów i ich udział w stosunku do roku ubiegłego wzrósł o 27 punktów procentowych. W pozostałych typach gmin nadwyżka z lat ubiegłych była dopiero trzecim źródłem finansowania deficytu budżetowego. Gminy wskazały wolne środki jako drugie największe źródło przychodów. W poprzednich latach coraz mniej gmin uzyskiwało nadwyżki budżetowe na koniec roku i swoje budżety zasilały kredytami i pożyczkami. Kwoty, które pozostały z niewykorzystanych do końca roku kredytów i pożyczek ponownie wchodzą do budżetu w przychodach jako wolne środki.

Obligacje samorządowe nadal stanowiły znikomą część przychodów - 5,7%. Jedynie gminy miejskie widziały w obligacjach dodatkowe źródło finansowania (14,7% przychodów).

W gminach miasta Warszawy - 100% i w gminach miejskich - 92,3% rozchodów stanowiły spłaty kredytów i pożyczek. W gminach wiejskich na ten cel przeznaczono 58,4% rozchodów, przy czym bardzo wysoki był udział lokat, prawie 40%.

Gminy chcąc realizować swoje zadania muszą bardzo często korzystać z zewnętrznych źródeł finansowania, jakimi są kredyty i pożyczki. Wysoki udział tych źródeł w przychodach gmin świadczy o zaciąganiu zobowiązań finansowych z tego tytułu. Ustawa o finansach publicznych w art. 114 określa górną granicę takiego zadłużenia na poziomie 60% w relacji do dochodów. W skali kraju zadłużenie dla gmin wyniosło średnio 16,8%, najniższe było w gminach wiejskich - 13,6%, a najwyższe w gminach miejskich - 21,4%.W ponad 46% gmin zadłużenie nie przekroczyło 10%, w 25,3% gmin zadłużenie to mieściło się między 10 a 20%. Aż 158 gmin (6,6% wszystkich gmin) przekroczyło granicę 40% zadłużenia. W 21 gminach zadłużenie w stosunku do dochodów było wyższe niż 60%. Przyczyną takiej sytuacji były m. in:

•  zobowiązania zaciągane przez gminy przed wejściem w życie przepisów ustawy o finansach publicznych,

• realizacja zadań inwestycyjnych, na które gminy nie otrzymały planowanych dotacji,

• niski stopień realizacji dochodów własnych,

• zobowiązania wymagalne jednostek organizacyjnych.

Zobowiązania gmin według tytułów dłużnych

Zobowiązania z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek wzrosły o 24% w stosunku do roku ubiegłego, natomiast nastąpił spadek o 1,8% zobowiązań wymagalnych, w tym głównie z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji. Kwota zobowiązań z tytułu emisji papierów wartościowych w 2001 r. wzrosła o 69,5%, co spowodowało wzrost udziału tego tytułu dłużnego w strukturze zobowiązań o 2 punkty procentowe.

W relacji do wykonanych w 2001 r. dochodów najbardziej zadłużone były gminy województw: dolnośląskiego - 23,3%, zachodniopomorskiego - 22,1% i wielkopolskiego - 20,2%, a najmniej gminy województw: lubelskiego - 12,1%, śląskiego - 12,7% i lubuskiego - 12,9% (tabela 2.2.7.).

Na koniec 2001 r. gminy wykazały należności w kwocie 2 547 903 zł, co stanowi 6,8% wykonanych dochodów. Aż 98,4% to należności wymagalne z tytułu podatków i opłat, pozostałe należności dotyczą udzielonych pożyczek.

2.2.4.  Podsumowanie

1.       Dochody budżetowe gmin w 2001 r. zostały zrealizowane w kwocie 37 286 884 tys. zł, co stanowiło 97,5% planu. Natomiast plan wydatków wykonano w 93,4%, tj. w wysokości 38 567 971 tys. zł W stosunku do 2000 r. realny wzrost dochodów wyniósł 2,5 punktu procentowego zaś wydatków 1 punkt procentowy.
 

2.       W strukturze dochodów budżetowych dochody własne stanowiły 52,1%, subwencja ogólna 36,2% i dotacje celowe 11,7%. W stosunku do roku ubiegłego nastąpił spadek o 2 punkty procentowe udziału dotacji celowych w dochodach ogółem, natomiast udział subwencji ogólnej wzrósł o 2,5 punktu.
 

3.       W strukturze wydatków budżetowych wydatki bieżące stanowiły 80,6% (w 2000 r. 79,2%), a wydatki majątkowe 19,4% (20,8% w 2000 r.). Od 1999 r. obserwujemy w gminach realny spadek wydatków inwestycyjnych. W czterech gminach nie planowano w 2001 r. żadnych wydatków inwestycyjnych, natomiast prawie połowa gmin wydatko­wała na inwestycje nie więcej niż 15% ogółu poniesionych wydatków. Najwyższy udział wydatków inwestycyjnych wyniósł 63,3% (odnotowano go w jednej z gmin wiejskich województwa zachodniopomorskiego).
 

4.       Otrzymana z budżetu państwa subwencja ogólna pozwoliła zrealizować 35% wydatków gmin (w roku 2000 - 33,7%). Środki przekazane gminom w formie dotacji sfinansowały 11,3% ogółu wydatków (w 2000 r. 10%). Dotacje na zadania inwestycyjne pokryły 10,8% wydatków inwestycyjnych gmin (17,7% w 2000 r.).
 

5.       Dochody budżetowe w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniosły w gminach średnio 1 371 zł i wzrosły w stosunku do roku poprzedniego o 99 zł. Najmniejszy i największy dochód per capita wystąpił w gminach wiejskich - odpowiednio 843 zł i 4 929 zł. Z kolei wydatki majątkowe w przeliczeniu na jednego mieszkańca osiągnęły poziom 275 zł - najwyższe zrealizowano na poziomie 2 299 zł w jednej z gmin wiejskich.
 

6.       Najwyższe wydatki ogółem gminy poniosły przy realizacji zadań z zakresu: oświaty i wychowania (42,6% wydatków ogółem), administracji publicznej (12,1%), transportu i łączności (11%), opieki społecznej (10,7%) oraz gospodarki komunalnej i ochrony środowiska (8,6%). Najwyższe nakłady na wydatki majątkowe zrealizowały gminy w działach: transport i łączność (27,2%), gospodarka komunalna i ochrona środowiska (24,9%) oraz oświata i wychowanie (23%).
 

7.      W roku 2001 gminy planowały deficyt budżetowy w wysokości 3 048 628 tys. zł, co stanowiło 8,2% dochodów. Realizacja budżetów pozwoliła zamknąć rok deficytem w kwocie 1 281 086 tys. zł, stanowiącym 3,4% wykonanych dochodów. Nadal głównym źródłem sfinansowania deficytu były kredyty i pożyczki - 59,6% (w 2000 r. 56,7%). Udział nadwyżki i wolnych środków wyniósł odpowiednio: 15,4% oraz 17,6% (w 2000 roku: 23,2% i 15%).
 

8.   Prawie połowę gmin (1 120) charakteryzuje niski (poniżej 10%) stopień zadłużenia w stosunku do wykonanych dochodów. Określony w ustawie o finansach publicznych dopuszczalny poziom zadłużenia (60%) został przekroczony w 21 jednostkach, natomiast w kolejnych 137 przekroczono granicę 40%.

<początek strony>

• Sytuacja jednostek samorządu terytorialnego w 2001 r •
• 1. Uchwalanie budżetu i jego zmiany •
• 2.1. Budżety jednostek samorządu terytorialnego w 2001 roku •
• 2.2. Wykonanie budżetów przez gminy •
• 2.3. Wykonanie budżetów przez powiaty •
• 2.4. Wykonanie budżetów przez miasta na prawach powiatu •
• 2.5. Wykonanie budżetów przez województwa samorządowe •
• 3. Związki międzygminne •
• 4.1. Kontrola gospodarki finansowej i zamówień publicznych •
• 4.2. Kontrola wykonywania zadań własnych gminy z zakresu ochrony przeciwpożarowej •
• 4.3. Kontrola wydatkowania środków Państwowego Funduszu Kombatantów •
• 4.4. Kontrola przejęcia mienia Skarbu Państwa przez samorządy województw •
• 4.5. Kontrola gospodarki finansowej zakładów opieki zdrowotnej •

Wstęp | Część I - Streszczenie | Część I  - Pełny tekst | Część II - Streszczenie | Część II - Pełny tekst