4.2.1. Zasady funkcjonowania ochotniczych straży pożarnych

4.2.2. Kontrola finansowania ochrony przeciwpożarowej

4.2.3. Finansowanie ochotniczych straży pożarnych przez budżet państwa

4.2.4. Finansowanie działalności nie związanej z utrzymaniem gotowości bojowej ochotniczych straży pożarnych

4.2.5. Wydatki gmin na ochotnicze straże pożarne w skali kraju w latach 2000 i 2001

4.2.6. Podsumowanie

W myśl art. 2 ustawy Prawo o stowarzyszeniach - OSP jako stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym i trwałym zrzeszeniem, którego działalność podstawowa jest działalnością niezarobkową opartą o pracę społeczną swoich członków. Nie wyklucza to jednak możliwości zatrudniania pracowników do prowadzenia swoich spraw. Grupa osób pragnąca założyć stowarzyszenie zobowiązana jest do uchwalenia jego statutu i wybrania komitetu założycielskiego (art. 9 ustawy Prawo o stowarzyszeniach). Komitet założycielski składa do sądu rejestrowego wniosek o rejestrację zgodnie z wymogami art. 12 ustawy. Szczegółowe zadania i organizację OSP określa statut. Wszelkie sprawy dotyczące ochrony przeciwpożarowej, które zawarte zostały w statucie, wymagają uzgodnienia z komendantem powiatowym Państwowej Straży Pożarnej właściwym ze względu na teren działania (art. 19 ust. 3 ustawy o ochronie przeciwpożarowej).

OSP jako stowarzyszenie podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, w wyniku czego uzyskuje osobowość prawną i może rozpocząć działalność (art. 8 i 17 ustawy Prawo o stowarzyszeniach).

OSP powołana jest nie tylko do walki z pożarami, ale również z klęskami żywiołowymi lub innymi zagrożeniami, jakie mogą wystąpić na terenie jej działania (art. 19 ust. 1a ustawy o ochronie przeciwpożarowej). Od członków OSP oczekuje się pomocy również bezpośrednio po pożarze, powodzi czy wichurze. OSP jest jednostką umundurowaną, dysponującą specjalistycznym sprzętem. Koszty związane z wyposażeniem, utrzymaniem, wyszkoleniem i zapewnieniem gotowości bojowej oraz ubezpieczeniem członków OSP ponosi gmina (art. 32 ustawy o ochronie przeciwpożarowej). Budżet państwa natomiast uczestniczy w kosztach funkcjonowania jednostek OSP tylko, jeżeli działają one w ramach krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego lub w ramach zadań zleconych gminom. Nieodpłatne są szkolenia członków OSP, do prowadzenia których zobowiązana jest Państwowa Straż Pożarna.

Terenem własnego działania jednostek OSP jest teren gminy, w której zostały utworzone, ale może być to również obszar sąsiadujących ze sobą gmin. Wójtowie tych samorządów ustalają go w porozumieniu z komendantem powiatowym zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 sierpnia 1998 r. w sprawie terenu działania jednostek ochrony przeciwpożarowej, okoliczności i warunków udziału tych jednostek w działaniach ratowniczych poza terenem własnego działania oraz zakresu, szczegółowych warunków i trybu zwrotu poniesionych przez nie kosztów.

Skontrolowano 216 samorządów gminnych, co stanowiło 8,9% gmin działających na terenie kraju, w tym: 26 gmin miejskich, 36 miejsko-gminnych i 154 wiejskich. Kontrolą objęto okres 2000 roku. Kontrole wykazały, że w rejonie działania kontrolowanych gmin funkcjonowało 1370 OSP.

Kontrola dokumentacji wykazała, że organy gmin nie skorzystały z możliwości, jaką dawał art. 17 ust. 1 ustawy o ochronie przeciwpożarowej do wydania zarządzeń tworzących jednostki ochrony przeciwpożarowej, takich jak np. gminna zawodowa straż pożarna czy terenowa służba ratownicza (art. 15 pkt 4 i 5 ustawy o ochronie przeciwpożarowej). W związku z tym nie określono również organizacji ani szczegółowych zasad funkcjonowania tych jednostek. Komendanta gminnego ochrony przeciwpożarowej zatrudniono w 111 gminach.

W wyniku kontroli stwierdzono również, że 197 OSP (ok. 14%) nie było zarejestrowanych w Sądzie Rejestrowym - do czego zobowiązywał art. 12 Prawa o stowarzyszeniach, w tym 157 OSP, które nie znalazły się w rejestrach prowadzonych przed wejściem w życie tej ustawy przez terenowe organy administracji państwowej. Rejestry te powinny być, zgodnie z art. 54 ust. 1 ustawy Prawo o stowarzyszeniach oraz art. 40 ust. 3 ustawy o ochronie przeciwpożarowej przekazane sądom rejestrowym przez powiaty jako organy nadzorujące (art. 8 ust. 5 pkt 2 ustawy Prawo o stowarzyszeniach) w terminie dwóch miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy Prawo o stowarzyszeniach. Ponadto nie stwierdzono funkcjonowania OSP w uproszczonej formie stowarzyszenia, tzn. stowarzyszenia zwykłego nie posiadającego osobowości prawnej (art. 40 ust. 1 ustawy Prawo o stowarzyszeniach).

Komendanci rejonowej (powiatowej) Państwowej Straży Pożarnej, na podstawie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 września 1998 r. w sprawie zakresu, szczegółowych warunków i trybu włączania jednostek ochrony przeciwpożarowej do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego włączyli do systemu 165 OSP, co stanowi 12% OSP z rejonu kontrolowanych gmin. Włączenie do systemu zostało poprzedzone zawarciem porozumienia pomiędzy komendantem Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej i wójtem lub burmistrzem, natomiast ww. rozporządzenie w § 3 ust. 1 określa, że porozumienie to powinno być zawarte z podmiotem tworzącym jednostkę oraz z tą jednostką.

Podstawowym sprzętem umożliwiającym dotarcie drużyny OSP do miejsca pożaru jest samochód bojowy, który posiada 888 jednostek, tj. około 65% jednostek OSP działających na terenie kontrolowanych gmin. Biorąc pod uwagę średnią wartość pojazdów wraz z wyposażeniem, która wynosi 39 743 zł należy stwierdzić, że sprzęt jest przestarzały i wysłużony.

Kontrolowane gminy ponosiły różnego rodzaju wydatki rzeczowe i osobowe na rzecz OSP. Wydatki na rzecz OSP ponoszone przez kontrolowane gminy przedstawia poniższe zestawienie.

Wydatki osobowe, jakie gminy ponosiły na rzecz OSP obejmowały: wynagrodzenia kierowców wozów bojowych, wynagrodzenia komendanta straży zatrudnionego w gminie oraz ekwiwalenty członków OSP za udział w akcjach i szkoleniach. W 2000 roku wydatki te zamknęły się kwotą 3 873 055 zł. Wypłata wynagrodzeń kierowcom i komendantom odbywała się w formie ryczałtu lub w oparciu o umowę o pracę w przypadku pierwszych albo w formie ryczałtu w przypadku drugim.

OSP finansowane były również z budżetu państwa. Były to jednostki włączone do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Uzyskały one środki w wysokości 740 962 zł z przeznaczeniem na:

Niezależnie od wydatków budżetowych, jakie ponosiły gminy na rzecz OSP (rozdział 75412) związanych z podstawową ich działalnością określoną w statutach, finansowały one również koszty działalności nie związanej z utrzymaniem gotowości bojowej ujmowane w wydatkach na oświatę (dział 801), na opiekę społeczną (dział 853) i na kulturę (dział 921), np.:

• organizowanie imprez rocznicowych,

• propagowanie wiedzy o ochronie przeciwpożarowej,

• organizowanie festynów a w tym konkursów z wiedzy o pożarnictwie w szkołach i środowiskach wiejskich,

• zakup sztandarów,

• integrowanie środowiska OSP poprzez udział w zawodach wojewódzkich i krajowych.

W związku z powyższym należy stwierdzić, że działalność OSP nie ogranicza się tylko do zapewnienia ochrony przeciwpożarowej. Spełnia także inne ważne funkcje dla społeczności lokalnej, takie jak aktywizacja i integracja środowiska - co przejawia się w organizowaniu wspólnych festynów i konkursów służących wymianie doświadczeń, edukacja mieszkańców wsi poprzez propagowanie wiedzy o ochronie przeciwpożarowej oraz funkcja kulturotwórcza i wychowawcza - polegająca m.in. na organizowaniu imprez rocznicowych z udziałem orkiestr.

1. Koszty wyposażenia, wyszkolenia, zapewnienia gotowości bojowej, umundurowania i ubezpieczenia członków OSP oraz wynagrodzenie komendanta gminnego ochrony przeciwpożarowej, które ponosi gmina winny być ewidencjonowane i rozliczane w księgowych urządzeniach gminnych. Również w gminie powinny być ewidencjonowane i rozliczane inne koszty funkcjonowania OSP, związane z ochroną przeciwpożarową, finansowane z budżetu państwa, na zadania zlecone gminom (nie OSP). Z uwagi na to, że gmina posiada sprawny aparat administracyjno-księgowy należałoby rozważyć nałożenie na gminę obowiązku prowadzenia pełnej dokumentacji OSP, w tym m. in. w zakresie ewidencji majątku oraz pozostałych wydatków.
    

2. Ekwiwalent należny za udział w akcjach i szkoleniach oraz jego wysokość zostały jasno określone w art. 28 ustawy o ochronie przeciwpożarowej. Obowiązujące przepisy nie regulują natomiast jednoznacznie sposobu wynagradzania kierowców-mechaników. Z uwagi na konieczność utrzymania w gotowości bojowej najważniejszego sprzętu przeciwpożarowego, jakimi są samochody i motopompy, celowym byłoby ujęcie w przepisach możliwości zatrudniania kierowców-mechaników przez gminę.
    

3. Należałoby zwrócić uwagę na przepisy § 3 ust. 1 rozporządzenia w sprawie zakresu, szczegółowych warunków i trybu włączania jednostek ochrony przeciwpożarowej do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, który uzależnia włączenie jednostki OSP do systemu od zawarcia porozumienia między komendantem powiatowym Państwowej Straży Pożarnej, podmiotem tworzącym jednostkę oraz tą jednostką. Zgodnie z ustawą o ochronie przeciwpożarowej (art. 19 ust. 1) oraz Prawem o stowarzyszeniach (art. 9) gmina nie tworzy jednostek OSP, czego przepis ten nie uwzględnił. Mimo to porozumienia takie zawierane były pomiędzy komendantami Powiatowej Straży Pożarnej a wójtami, co może wskazywać na traktowanie OSP (z braku innych jednostek ochrony przeciwpożarowej) przez gminy jako własnych jednostek organizacyjnych.
    

4. Brak gminnych zawodowych straży pożarnych, których utworzenie umożliwia ustawa o ochronie przeciwpożarowej, może świadczyć o tym, że działalność OSP zaspokaja potrzeby bezpieczeństwa społeczności lokalnej w zakresie ochrony przed pożarami i innymi zdarzeniami zagrażającymi zdrowiu, życiu bądź mieniu. Powinno się rozważyć natomiast, wyposażenie gminy lub komendanta powiatowego w uprawnienia pozwalające na określenie niezbędnej liczby OSP, gwarantującej zachowanie bezpieczeństwa na danym terenie.
    

<początek strony>

• Sytuacja jednostek samorządu terytorialnego w 2001 r •
• 1. Uchwalanie budżetu i jego zmiany •
• 2.1. Budżety jednostek samorządu terytorialnego w 2001 roku •
• 2.2. Wykonanie budżetów przez gminy •
• 2.3. Wykonanie budżetów przez powiaty •
• 2.4. Wykonanie budżetów przez miasta na prawach powiatu •
• 2.5. Wykonanie budżetów przez województwa samorządowe •
• 3. Związki międzygminne •
• 4.1. Kontrola gospodarki finansowej i zamówień publicznych •
• 4.2. Kontrola wykonywania zadań własnych gminy z zakresu ochrony przeciwpożarowej •
• 4.3. Kontrola wydatkowania środków Państwowego Funduszu Kombatantów •
• 4.4. Kontrola przejęcia mienia Skarbu Państwa przez samorządy województw •
• 4.5. Kontrola gospodarki finansowej zakładów opieki zdrowotnej •

Wstęp | Część I - Streszczenie | Część I  - Pełny tekst | Część II - Streszczenie | Część II - Pełny tekst