2.5.1. Dochody

Wykonanie planu dochodów

Dynamika i struktura dochodów

Dochody województw samorządowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca

2.5.2. Wydatki

Wykonanie planu wydatków

Dynamika i struktura wydatków

Wydatki w działach klasyfikacji budżetowej

Wydatki województw samorządowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca

2.5.3.  Wyniki budżetów oraz zobowiązania samorządów województw

Wyniki budżetów

Przychody i rozchody

Zobowiązania województw samorządowych

2.5.4.  Podsumowanie

Rok budżetowy 2001 cechował brak stabilności pod względem ilości i rodzaju wykonywanych przez województwa samorządowe zadań jak i ich finansowania. Trudności na etapie planowania i wykonywaniu budżetu spowodowane były między innymi niedoszacowaniem środków przekazywanych województwom samorządowym z budżetu państwa, co wpływało na częste zmiany w ciągu roku kwot dotacji i subwencji, zablokowaniem niektórych wydatków w budżecie państwa - skutkujące nieprzekazaniem przez wojewodów części dotacji oraz zmianami w ciągu roku budżetowego przepisów prawnych, rozszerzających katalog wykonywanych przez te jednostki samorządu terytorialnego zadań. Do zadań, które weszły do realizacji w roku 2001, należy zaliczyć: prowadzenie polityki regionalnej w oparciu o kontrakty wojewódzkie, organizowanie staży podyplomowych dla absolwentów studiów lekarskich, szkół pielęgniarskich i szkół położnych, organizowanie i dotowanie regionalnych przewozów pasażerskich oraz zakup taboru szynowego, organizowanie i prowadzenie jednostek organizacyjnych pomocy społecznej o zasięgu ponadpowiatowym. Na wielkość budżetów województw miało również wpływ podwyższenie płac pedagogom wynikające z Karty Nauczyciela i realizacja w 2001 r. zadań ujętych w wykazie wydatków budżetu państwa, które nie wygasają z upływem roku 2000.

Województwa samorządowe w 2001 r. uzyskały nowy rodzaj dochodów własnych, którymi są opłaty za wydawanie zezwoleń na obrót hurtowy napojami alkoholowymi o zawartości do 18% alkoholu. Środki te mogą być wykorzystywane wyłącznie na finansowanie zadań z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.

Wykonanie dochodów przez poszczególne województwa samorządowe w 2001 roku przedstawia tabela 2.5.1.

Poziom, dynamika i struktura dochodów województw samorządowych w 2001 roku

Stopień realizacji dochodów ogółem wyniósł od 91,4% w województwie małopolskim do 97,0% w województwie pomorskim. Wykonanie dochodów z najważniejszych źródeł mieściło się w przedziale od 90,3% dla dotacji celowych do 100,0% dla subwencji, która była przekazywana z budżetu państwa terminowo i w pełnej wysokości. Rok 2001 był kolejnym, w którym poziom wykonania dochodów obniżył się. Bezpośrednią tego przyczyną było zmniejszenie wpływów z udziałów w podatkach dochodowych od osób fizycznych i prawnych oraz niepełne przekazywanie przyznanych dotacji celowych.

Dynamika wzrostu dochodów z głównych źródeł w ciągu trzech lat funkcjonowania województw samorządowych, wskazuje tendencję wzrostową dochodów własnych i dotacji celowych, natomiast malejącą subwencji. Dynamikę dochodów województw samorządowych w rozbiciu na główne źródła dochodów obrazuje tabela 2.5.2.

Wzrost dochodów własnych w stosunku do 2000 r. odnotowano w 11 województwach samorządowych; mieścił się on w przedziale od 0,4% w łódzkim do 13,9% w kujawsko-pomorskim. W pozostałych województwach samorządowych dochody te spadły w stosunku do poprzedniego roku od 8,1% w świętokrzyskim do 1,9% w śląskim. Najważniejszym źródłem dochodów własnych w województwach samorządowych były udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych. Tylko w 2 województwach nastąpił ich wzrost w stosunku do poprzedniego roku, tj. mazowieckim o 5,8% i śląskim 0,8%. W pozostałych województwach samorządowych zanotowano ich spadek, największy w województwie podkarpackim - o 10,9%, a najmniejszy w pomorskim - o 0,7%. Struktura dochodów w minionym roku nie uległa zasadniczym zmianom w stosunku do poprzednich lat funkcjonowania województw samorządowych. W analizowanej grupie budżetów jednostek samorządu terytorialnego nastąpił znaczny spadek udziału dochodów własnych z wpływów w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych. W stosunku do 1999 r. spadek ten wyniósł średnio 4,8 punktu procentowego. Wzrosły natomiast dochody uzyskane z majątku przejętego przez województwa samorządowe. Jednak udział tych dochodów własnych nadal był znikomy i wynosił od 0,1% w województwach lubuskim i śląskim do 2,2% w dolnośląskim. Żadnych dochodów z majątku nie uzyskano w województwie świętokrzyskim. Pozostałe dochody stanowiły średnio 1,2% dochodów własnych, natomiast w rozbiciu na poszczególne województwa wahały się one od 0,5% w warmińsko-mazurskim do 2,2% w lubuskim. Pozostałe dochody pochodziły głównie z opłat: za zezwolenie na obrót hurtowy alkoholem, za zezwolenia oraz zmiany zezwoleń na wykonywanie zarobkowych przewozów osób pojazdami samochodowymi, z odsetek od środków finansowych na rachunkach bankowych, jak również z kar i grzywien nałożonych za nieterminowe wykonywanie umów i wpłat do budżetów województw samorządowych nadwyżek środków obrotowych przez podległe im zakłady budżetowe i zysków przez gospodarstwa pomocnicze.

Dochody z subwencji we wszystkich województwach samorządowych wzrosły średnio o 13,0%. Dynamika ich wzrostu była o 9,8 punktu mniejsza niż w 2000 roku. Wzrost subwencji mieścił się w granicach od 2,0% w dolnośląskim do 20,4% w zachodniopomorskim. Udział dochodów pochodzących z subwencji w strukturze dochodów ogółem, w porównaniu do 2000 r. uległ zmniejszeniu o 3,4 punktu procentowego i wyniósł 34,4%. Na subwencję ogólną składają się poszczególne jej części, które w strukturze dochodów ogółem województw samorządowych stanowiły odpowiednio: część drogowa 19,0%, część oświatowa 9,8%, część wyrównawcza 5,6%. W poszczególnych województwach subwencja ogólna stanowiła od 22,7% (śląskie) do 47,5% (zachodniopomorskie) dochodów ogółem. Na wielkość subwencji ogólnej w województwie zachodniopomorskim rzutowała jej część drogowa, która stanowi aż 32,4% dochodów tej jednostki samorządu terytorialnego, podczas gdy w województwie śląskim subwencja drogowa to zaledwie 8,4% dochodów. Pomimo wprowadzenia w związku ze znowelizowaną ustawą Karta Nauczyciela, drugiego etapu podwyżek dla nauczycieli w 2001 r., udział części oświatowej subwencji w strukturze dochodów zmalał o 1,7 punktu procentowego, kształtując się w granicach od 5,9% w lubuskim do 13,2% w łódzkim. W związku ze sposobem liczenia subwencji wyrównawczej województwo mazowieckie jako jedyne nie otrzymało tej części subwencji 1999 r. i 2001 roku. W pozostałych województwach udział w dochodach ogółem części wyrównawczej subwencji ogólnej był bardzo zróżnicowany i stanowił od 2,8% w śląskim do 9,9% w łódzkim.

Głównym źródłem dochodów województw samorządowych są dotacje celowe. Średnio w kraju wzrosły one w 2001 r. o 40,2%, najwięcej w województwach: mazowieckim o 108,6%, pomorskim o 102,7% i łódzkim o 102,5%. Ten skokowy wzrost wynikał z wprowadzenia w 2001 r. do budżetów województw wydatków budżetu państwa, które nie wygasły z upływem 2000 r., otrzymania dotacji na usuwanie skutków klęsk żywiołowych oraz środków na kontrakty wojewódzkie. Środki z budżetu państwa, które nie wygasły z końcem 2000 r., przeznaczono na inwestycje, program działań osłonowych i restrukturyzacji w ochronie zdrowia, jak również na wspieranie realizacji programów inicjowanych przez organy samorządu województwa a dotyczących zadań w zakresie ograniczania bezrobocia. Tylko w województwie świętokrzyskim zanotowano spadek wielkości dotacji w stosunku do roku poprzedniego o 8,5%. W pozostałych województwach wzrost dotacji wynosił od 3,7% w śląskim do 96,9% w warmińsko-mazurskim. Zwiększenie kwot dotacji w 2001 r. miało wpływ na zmianę struktury dochodów województw samorządowych w skali kraju. Ich udział w stosunku do roku ubiegłego wzrósł średnio o 6 punktów procentowych. W strukturze dochodów budżetów poszczególnych województw dotacje celowe stanowiły od 42% w zachodniopomorskim do 63,5% w śląskim. W związku z wykonywaniem nowych zadań nałożonych ustawami, realizacją kontraktów wojewódzkich oraz zaliczeniem od 2001 r. do zadań zleconych dopłat do ulgowych i bezpłatnych autobusowych przewozów pasażerskich (wcześniej było to zadanie własne województw), udział dotacji na zadania zlecone wzrósł o 13,9 punktu procentowego. W strukturze dochodów udziały dotacji na zadania własne i zadania zlecone były zbliżone i wynosiły odpowiednio 23,4% i 23,5%. Część dotacji na zadania własne przeznaczana jest na inwestycje. Środki te stanowiły w strukturze dochodów ogółem województw samorządowych 13,4%. Największy udział dotacji na inwestycje odnotowano w województwach: świętokrzyskim - 27,1%, śląskim - 23,7% i mazowieckim - 20,8%, natomiast najmniejszy w małopolskim - 5,1%, lubuskim - 5,7% i lubelskim - 5,9%.

Województwa samorządowe otrzymywały z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego dotacje celowe na realizację zadań wspólnych. Wyniosły one 161 500 tys. zł i stanowiły 3,5% wszystkich dochodów. Otrzymane dotacje przeznaczano głównie na cele inwestycyjne lub bieżącą działalność z zakresu drogownictwa, kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, oświaty i zdrowia. Nie podpisano porozumień na wspólne prowadzenie zadań z innymi jednostkami samorządu terytorialnego w województwach samorządowych: dolnośląskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim.

Dotacje celowe otrzymywane przez województwa samorządowe z funduszy celowych stanowiły 1,2% ich dochodów ogółem. Dotacje z Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przeznaczano na zadania związane z gospodarką wodną, usuwaniem skutków powodzi, jak również na dofinansowanie termomodernizacji budynków. W budżetach województwa lubelskiego i mazowieckiego ten rodzaj dotacji celowych w ogóle nie wystąpił, natomiast w pozostałych województwach samorządowych ukształtował się w przedziale od 0,1% w łódzkim i opolskim do 4,5% w podkarpackim.

Województwa samorządowe otrzymały również dotacje z Ministerstwa Kultury, na podstawie zawartych porozumień, na zadania związane z mecenatem państwa w dziedzinie kultury i sztuki. Zadania z zakresu upowszechniania kultury były realizowane przez wojewódzkie instytucje kultury poprzez organizowanie wystaw, konkursów, festiwali, zakup muzealiów i nowości wydawniczych. W ramach tego mecenatu zorganizowano między innymi: Forum Sztuki Współczesnej im. Witolda Lutosławskiego, Dni Muzyki Paderewskiego, Opolskie Konfrontacje Teatralne "Klasyka Polska".

Strukturę dochodów według ważniejszych źródeł dochodów w latach 2000 i 2001 obrazuje tabela 2.5.3.

Województwa samorządowe otrzymały w 2001 r. środki pomocowe ze źródeł zagranicznych, które wykorzystano na przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska, takie jak gospodarka odpadami, ochrona basenu Morza Bałtyckiego oraz na budowę infrastruktury komunikacyjnej i przejść granicznych.

Niekorzystnym zjawiskiem w realizacji budżetów województw samorządowych w 2001 r. był zwrot środków z dotacji przeznaczonych na ograniczenie bezrobocia, pochodzących z puli wydatków niewygasających budżetu państwa z upływem roku 2000. Niewykorzystanie dotacji przez województwa spowodowane było późnym ich przekazaniem przez dysponenta. Krótki termin realizacji programów walki z bezrobociem, konieczność zachowania procedur ustawy o zamówieniach publicznych, mniejsza niż zaplanowano liczba osób, które zostały przeszkolone w ramach programów, mniejsze koszty wykonywania usług przez jednostki, były bezpośrednimi przyczynami niewykorzystania środków na tak istotne działania na rzecz społeczności wojewódzkich.

Dochody ogółem uzyskane przez województwa samorządowe w 2001 r. w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniosły w kraju 119 zł i były większe od analogicznego wskaźnika z roku ubiegłego o 23 zł, a w stosunku do 1999 r. o 34 zł. Poziom dochodów w przeliczeniu na jednego mieszkańca w poszczególnych województwach samorządowych, w rozbiciu na źródła dochodów był znacznie zróżnicowany, co obrazuje tabela 2.5.4.

Średnia kwota dochodów z subwencji ogólnej przypadających na jednego mieszkańca wahała się od 30 zł w mazowieckim i śląskim do 73 zł w lubuskim. W 6 województwach nie osiągnięto wielkości średniej krajowej omawianego wskaźnika, która wyniosła 41 zł.

Najbardziej zróżnicowanym źródłem dochodów województw samorządowych były dotacje, co widać bardzo wyraźnie przy przeliczaniu ich kwot na jednego mieszkańca. Przy średniej dla kraju wielkości 62 zł, różnica ta zawarta była w przedziale od 36 zł w województwie łódzkim do 86 zł w województwie świętokrzyskim. W porównaniu do roku ubiegłego, mimo osiągnięcia maksymalnego wskaźnika dotacji na jednego mieszkańca, w województwie świętokrzyskim nastąpił spadek dochodów z dotacji celowych o 8 zł. W województwie łódzkim, w porównaniu do roku ubiegłego nastąpił ponad dwukrotny wzrost dotacji celowych przypadających na jednego mieszkańca. Największy wzrost dotacji celowych przypadających na jednego mieszkańca (o 36 zł) nastąpił w województwie pomorskim.

Jeszcze większe dysproporcje odnotowano przy przeliczaniu przypadających na jednego mieszkańca dotacji celowych na inwestycje. Najmniej otrzymało ich województwo łódzkie - 7 zł, a najwięcej województwo śląskie - 62 zł. Tylko w 4 województwach wskaźnik ten ukształtował się powyżej średniej krajowej wynoszącej 26 zł.

Najwyższe dochody własne w przeliczeniu na jednego mieszkańca uzyskało województwo mazowieckie - 26 zł, następne pod względem wielkości omawianego wskaźnika były województwa śląskie i dolnośląskie po 18 zł, natomiast najniższą wartość - 9 zł, osiągnął on w województwie lubelskim. Można stwierdzić, że ranking województw w osiąganiu wskaźnika dochodów własnych w przeliczeniu na jednego mieszkańca nie uległ zmianie od początku ich funkcjonowania. Zmalała o dwa liczba województw, które osiągnęły wskaźniki powyżej średniej krajowej - jest ich 4, natomiast do 11 wzrosła ilość jednostek, w których wskaźnik ten był niższy od średniej. Udział dochodów w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa ukształtował się na poziomie sprzed trzech lat i wyniósł 14 zł, przy skrajnych wartościach 8 zł w województwie lubelskim i 25 zł w mazowieckim.

Wydatki województw samorządowych w 2001 r. wyniosły 4 737 055 tys. zł i stanowiły 93,3% ich planu (tabela 2.5.1.). Podobnie jak w latach poprzednich, nie odnotowano w żadnym województwie przekroczenia zaplanowanych wydatków, zarówno w kwotach zbiorczych jak i rozdziałach klasyfikacji budżetowej.

Wydatki budżetowe województw samorządowych w 2001 roku

Do wydatków majątkowych zaliczamy wydatki ponoszone na: inwestycje własne oraz zakupy inwestycyjne, dotacje inwestycyjne udzielane dla jednostek oraz wydatki kapitałowe. Ogółem wydatki te w 2001 r. wyniosły 1 328 490 tys. zł. W porównaniu do roku ubiegłego nastąpił ich wzrost o 20,8%. Przyczyną tego wzrostu było ujęcie w kontraktach wojewódzkich wielu inwestycji wieloletnich związanych z ochroną zdrowia, drogownictwem, czy kulturą. Największy wzrost wydatków majątkowych wystąpił w województwach: wielkopolskim o 106,9%, podlaskim o 104,8%, mazowieckim o 103,6%. W województwach dolnośląskim, śląskim i świętokrzyskim wydatki majątkowe zmalały w stosunku do roku ubiegłego odpowiednio o 14,2%, 10,5% i 30,5%. Wydatki majątkowe stanowiły średnio 28,0% wszystkich wydatków województw samorządowych. W poszczególnych regionach udział tych wydatków wynosił od 12,4% w łódzkim do 48,8% w śląskim. Na wydatkach majątkowych w województwie śląskim zaważyły wieloletnie inwestycje, między innymi budowa trasy średnicowej Katowice-Gliwice, budowa szpitala wojewódzkiego w Bielsku-Białej, czy przebudowa tramwajowej infrastruktury w aglomeracji katowickiej. Każdy kolejny rok przynosi województwom samorządowym spadek udziału wydatków majątkowych w strukturze wydatków ogółem, przy wzroście udziału wydatków bieżących. Jest to tendencja zdecydowanie negatywna, gdyż świadczy o malejących możliwościach rozwoju i rosnących kosztach bieżącego funkcjonowania województw.

Do wydatków bieżących zaliczamy: wydatki na wynagrodzenia wraz z pochodnymi, dotacje przekazane przez samorząd, wydatki związane z obsługą długu publicznego, z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji oraz pozostałe wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek wojewódzkich oraz jednostek im podległych. Wydatki bieżące w 2001 r. wyniosły 3 408 565 tys. zł i wzrosły w stosunku do roku ubiegłego o 721 228 tys. zł, to jest o 26,8%. W strukturze wydatków ogółem województw samorządowych wydatki bieżące stanowiły średnio 72%, natomiast w poszczególnych województwach udział ten zawarty był w granicach od 51,2% w śląskim do 87,6 % w łódzkim. Od początku funkcjonowania województw samorządowych w wydatkach dominują wydatki bieżące. Najmniejszy udział wydatków bieżących w strukturze wydatków ogółem posiadały województwa: śląskie - 51,2%, świętokrzyskie - 65% i wielkopolskie - 67%.

W wydatkach bieżących dominującą pozycję zajmują dotacje - 31,6% i wydatki pozostałe - 23,3%. Udział dotacji wahał się od 10,2% w świętokrzyskim do 40,4% w warmińsko-mazurskim. Dotacje przeznaczane były dla jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych, jak i spoza niego, wykonujących między innymi zadania z zakresu przewozów pasażerskich, upowszechniania kultury, służby zdrowia. Pozostałe wydatki stanowiły w strukturze wydatków poszczególnych województw od 13,3% w wielkopolskim do 45,4% w opolskim. Wydatki te związane były z bieżącym funkcjonowaniem województw samorządowych.

Udział wydatków na wynagrodzenia w strukturze wydatków ogółem systematycznie malał, w kolejnych latach było to: 20,7% w 1999 r., 20% w 2000 r. i 16,6% w 2001 roku. Jedynie w województwie śląskim zanotowano w 2001 r. ich wzrost o 0,7 punktu. W wielu województwach wydatki na wynagrodzenia wraz z pochodnymi stanowiły około 1/5 wszystkich wydatków, kwotowo nastąpił ich wzrost w skali kraju o 27 315 tys. zł.

Wydatki te wskazują główne kierunki wydatkowania środków finansowych przez województwa samorządowe. W związku ze zmianą klasyfikacji budżetowej wydatki z działu 96 - Dotacje na zadania gospodarcze zostały włączone do działu 600 - Transport i łączność oraz połączono dwa działy: 801 - Oświata i wychowanie z 854 - Edukacyjna opieka wychowawcza, w jeden dział dawny 79 - Oświata i wychowanie. Dokonano tych połączeń z uwagi na możliwość porównywania danych według starej klasyfikacji z nową. Strukturę wydatków ogółem oraz wydatków inwestycyjnych w 2001 roku obrazuje poniższe zestawienie:

Struktura wydatków województw samorządowych w wybranych działach klasyfikacji budżetowej w 2001 roku

Zarówno struktura wydatków ogółem, jak i wydatków inwestycyjnych w poszczególnych działach klasyfikacji nie uległa znaczącym przeobrażeniom w ciągu całego okresu funkcjonowania województw samorządowych. Największe wydatki (38,8% ogólnej kwoty) ponosiły województwa w dziale 600 - Transport i łączność. Otrzymane dotacje z budżetu państwa były przeznaczone na organizowanie i dotowanie regionalnych kolejowych przewozów pasażerskich oraz na dopłaty do krajowych autobusowych przewozów pasażerskich z tytułu stosowania obowiązujących ustawowych uprawnień do bezpłatnych lub ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego. Zgodnie z zaleceniami Ministra Finansów w pierwszej kolejności były finansowane powstałe z tego tytułu zobowiązania z 2000 roku. Województwa samorządowe przeznaczały również znaczne środki na budowę, modernizację i przebudowę dróg, skrzyżowań, mostów i obiektów kubaturowych, a także na wykup gruntów pod przyszłe drogi. Województwo wielkopolskie na sfinansowanie zadań związanych z drogami wojewódzkimi wyemitowało obligacje komunalne. W 6 województwach samorządowych ponad 40% wydatków to wydatki z tego działu, a w pozostałych mieściły się one w przedziale od 31,4% w łódzkim do 39,8% w wielkopolskim.

Na ochronę zdrowia przeznaczano średnio 15% wydatków ogółem, najwięcej w województwach świętokrzyskim - 29,9% i mazowieckim - 22,9%, a najmniej w opolskim - 7,8%. Środki na ten cel ujęte w kontraktach wojewódzkich kierowano na kontynuowanie budowy oraz wyposażenie przejętych szpitali, programy działań osłonowych związanych z restrukturyzacją służby zdrowia, związanych zarówno z zatrudnieniem, jak i modernizacją jednostek służby zdrowia. Ponoszono też wydatki, w ramach otrzymanych dotacji na zadania zlecone z budżetu państwa, na refundowanie wynagrodzeń osobom odbywającym staże i specjalizacje medyczne w placówkach służby zdrowia.

Wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego były trzecią co do wielkości grupą i stanowiły średnio 13,8% ogółu wydatków. Przeznaczone były na: prowadzenie działalności statutowej samorządowych instytucji kultury, działalność objętą mecenatem państwa w ramach pozyskanych dotacji z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz finansowanie przejętych inwestycji. W poszczególnych województwach wyniosły one od 8,4% w śląskim do 20,2% w kujawsko-pomorskim i łódzkim. Tak znaczny ich udział związany był z przejęciem w ramach kontraktów wojewódzkich budowy Opery NOVA w Bydgoszczy i Filharmonii Łódzkiej.

Wydatki poniesione w dziale Rolnictwo i łowiectwo przeznaczone były między innymi na regulację cieków wodnych, remonty zbiorników wodnych, stacji pomp odwadniających i nawadniających, odbudowę i modernizację wałów przeciwpowodziowych. Dotowano również spółki wodne w zakresie ich statutowej działalności związanej z konserwacją urządzeń melioracyjnych. W województwach, przez które przeszła w 2001 r. powódź, pozyskano środki finansowe zarówno z budżetu państwa, jak i funduszy celowych, które przeznaczono na usuwanie szkód popowodziowych. Wydatki w komentowanym dziale stanowiły w strukturze od 3,3% w województwie śląskim do 17,8% w lubuskim.

Na wydatki inwestycyjne województwa samorządowe przeznaczyły 1 317 849 tys. zł. Podobnie jak w latach poprzednich, najwięcej środków inwestycyjnych przeznaczono na ochronę zdrowia - 35,1% oraz drogi - 32,2%. Związane było to z budową szpitali oraz przeprowadzaną restrukturyzacją służby zdrowia oraz poprawą stanu dróg. W województwie świętokrzyskim na ochronę zdrowia przeznaczono 73,9% ogółu wydatków inwestycyjnych, natomiast w małopolskim 6,3%. Wydatki inwestycyjne związane z transportem i łącznością stanowiły od 9,7% w województwie świętokrzyskim do 52,2% w śląskim ogółu wydatków inwestycyjnych, przy średniej wynoszącej 32,2%. W dziale rolnictwo i łowiectwo udział wydatków inwestycyjnych zawierał się między 4,5% - w województwie śląskim a 46,7% - w małopolskim. Wydatki na inwestycje w administracji publicznej stanowiły średnio 0,9%. Znacząco od średniej odbiegały wydatki inwestycyjne w tym dziale (12,%) w województwie podlaskim. W większości przypadków województwa samorządowe przeznaczały środki na wyposażanie stanowisk w sprzęt biurowy, zestawy komputerowe czy kserokopiarki. Wydatki inwestycyjne w poszczególnych województwach samorządowych związane były głównie z inwestycjami prowadzonymi w ramach podpisanych kontraktów wojewódzkich.

Wielkość wydatków budżetowych przypadających na jednego mieszkańca jest najbardziej obiektywnym kryterium oceny sprawności władz samorządowych w zakresie realizacji zadań, do wykonywania których jednostki samorządu terytorialnego zostały powołane. Kwoty wydatków budżetowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca w poszczególnych województwach samorządowych obrazuje tabela 2.5.5.

Średnia wielkość tego wskaźnika wyniosła dla kraju 123 zł (wzrost o 25 zł). Najniższy wskaźnik odnotowano w województwie łódzkim - 87 zł, natomiast największy w lubuskim - 168 zł. W 9 województwach wskaźnik ten plasował się powyżej średniej krajowej, podczas gdy w roku 2000 było ich siedem.

Wydatki majątkowe na jednego mieszkańca wyniosły średnio dla kraju 34 zł i były większe o 6 zł w stosunku do 2000 roku. W 4 województwach: małopolskim, pomorskim, świętokrzyskim i wielkopolskim wydatki na inwestycje w przeliczeniu na mieszkańca były niższe niż wydatki majątkowe. Związane było to z wykonaniem wydatków kapitałowych na zakup papierów wartościowych oraz wniesieniem wkładów do nowo tworzonych spółek. W pozostałych 12 województwach samorządowych wydatki majątkowe na jednego mieszkańca były tożsame z wydatkami inwestycyjnymi. Wydatki majątkowe w przeliczeniu na jednego mieszkańca wahały się od 11 zł w łódzkim do 64 zł w śląskim. W 5 wojewódz­twach wskaźnik ten ukształtował się na poziomie średnim krajowym, natomiast w 10 poniżej tego poziomu. Jedno województwo osiągnęło wydatki na poziomie średniego wskaźnika dla kraju. W porównaniu do roku ubiegłego tylko w województwach śląskim i świętokrzyskim nastąpił spadek wartości omawianego wskaźnika. Wzrost wydatków majątkowych per capita w pozostałych województwach świadczy o ukierunkowywaniu przez władze samorządowe wydatków na cele prorozwojowe.

Najwięcej wydatków bieżących na jednego mieszkańca przypadało, podobnie jak w roku ubiegłym w województwie lubuskim - 121 zł, a najmniej w województwie śląskim - 67 zł, przy średnim wskaźniku dla kraju 88 zł. W 5 województwach samorządowych wydatki bieżące na jednego mieszkańca ukształtowały się poniżej średniego wskaźnika. Wydatki na wynagrodzenia wraz z pochodnymi, podobnie jak w ubiegłym roku, wyniosły średnio 20 zł na mieszkańca, osiągając największą wartość w województwie lubuskim - 28 zł, i najmniejszą w małopolskim - 16 zł. W 9 województwach wynagrodzenia z pochod­nymi w przeliczeniu na jednego mieszkańca były większe od średniej krajowej. Wydatki na dotacje średnio wyniosły 21 zł na mieszkańca w kraju.

2.5.3.  Wyniki budżetów oraz zobowiązania samorządów województw

Wyniki budżetów

Rok budżetowy 2001 województwa samorządowe zamknęły per saldo deficytem w kwocie 137 522 tys. zł, który stanowił 5,7% wykonanych dochodów. Deficyt, który wystąpił w 11 województwach samorządowych, wyniósł 154 632 tys. zł, natomiast 5 województw uzyskało nadwyżkę budżetową w wysokości 17 110 tys. zł. W porównaniu do roku poprzedniego ogólna kwota deficytu była wyższa o 63 721 tys. zł, a nadwyżki o 8 705 tys. zł. Deficyt budżetowy znalazł pokrycie w zaciągniętych kredytach i pożyczkach, emisji papierów wartościowych, nadwyżkach budżetowych oraz wolnych środkach pochodzących z rozliczenia kredytów i pożyczek z lat ubiegłych. Deficyt budżetowy planowało 15 województw samorządowych, jedynie województwo śląskie planowało budżet zrównoważony, czyli dochody i wydatki w równej wysokości. Wykonanie dochodów i wydatków spowodowało niższy deficyt budżetowy województw samorządowych od planowanego o 45 760 tys. zł.

Przychody i rozchody

Województwa samorządowe planowały w 2001 r. przychody w kwocie 238 456 tys. zł i wykonały je w 96,3%. Przychody pochodziły przede wszystkim z kredytów i pożyczek - 111 716 tys. zł oraz obligacji - 69 400 tys. zł. Te dwa źródła stanowiły 78,9% wszystkich przychodów. Po raz pierwszy w 2001 r. dwa województwa samorządowe wyemitowały papiery wartościowe. Przychody pochodzące z kredytów i pożyczek były na zbliżonym do roku ubiegłego poziomie, gdyż wzrosły jedynie o 2,6%. Nadwyżka budżetowa oraz wolne środki z zaciągniętych kredytów i pożyczek wyniosły łącznie na koniec roku 47 619 tys. zł.

W 2001 r. województwa samorządowe w ramach rozchodów spłaciły zaciągnięte kredyty i pożyczki w wysokości 25 594 tys. zł, co stanowiło 99,5% przyjętego planu. W porównaniu do roku poprzedniego spłaty te wzrosły pięciokrotnie. Województwa samorządowe udzieliły pożyczek na sumę 10 997 tys. zł, co było kwotą trzykrotnie większą niż w 2000 roku. Udział tych pożyczek w strukturze rozchodów wyniósł 30,1%.

Zobowiązania województw samorządowych

 Na koniec 2001 r. wszystkie województwa samorządowe posiadały zobowiązania w łącznej kwocie 293 188 tys. zł. Stanowiły one 6,4% zrealizowanych dochodów i wzrosły w stosunku do poprzedniego roku o 3,6 punktu procentowego. W ogólnej kwocie zadłuże­nia, 89,7% to zobowiązania z tytułu kredytów, pożyczek i emisji obligacji, które stanowią najistotniejsze źródło finansowania deficytu budżetowego. Zobowiązania poszczególnych województw samorządowych według tytułów dłużnych na koniec 2001 r. obrazuje tabela 2.5.6. Wszystkie województwa samorządowe posiadały na koniec roku zobowiązania. W 14 województwach były to zobowiązania wymagalne, tylko województwa podkarpackie i świętokrzyskie nie posiadały zobowiązań wymagalnych na koniec roku. W woje­wództwach łódzkim, opolskim i pomorskim wielkości zobowiązań wymagalnych były minimalne w stosunku do wykonanych dochodów. Najwięcej zobowiązań wymagalnych posiadało województwo lubuskie - 3,2% uzyskanych dochodów, dotyczyły one głównie niezrealizowanych dopłat do krajowych przewozów pasażerskich.

Województwa lubelskie i wielkopolskie na pokrycie niedoboru budżetowego wyemitowały obligacje w łącznej kwocie 69 400 tys. zł. W 13 województwach zaciągnięto kredyty i pożyczki w wysokości 193 566 tys. Tylko województwo śląskie nie posiadało na koniec 2001 r. żadnych zobowiązań dotyczących emisji papierów wartościowych, kredytów i pożyczek. Zadłużenie długoterminowe stanowiło 58,8% ogólnej kwoty zobowiązań województw samorządowych. Na koniec 2001 r. nominalna wartość niewymagalnych zobowiązań z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji wyniosła 4 600 tys. zł.

Województwa samorządowe na koniec roku posiadały należności w wysokości 55 709 tys. zł, w tym wymagalne - 46 907 tys. zł. Pozostałe należności w wysokości 8 802 tys. zł stanowiły pożyczki udzielone przez województwa samorządowe. W większości były to pożyczki udzielane na pokrycie zobowiązań jednostek służby zdrowia, dla których organem prowadzącym jest województwo samorządowe.

2.5.4.  Podsumowanie 

1. Budżety województw samorządowych w ciągu roku ulegały zmianom, ze względu na zmiany w stosunku do zaplanowanych kwot dotacji celowych i subwencji przekazywanych z budżetu państwa. Nieuwzględnienie zarówno w projekcie budżetu, jak i uchwale budżetowej, dotacji celowych przekazywanych z podziału rezerw celowych budżetu państwa województwom samorządowym w ciągu roku budżetowego, powoduje brak stabilności w projektowaniu i wykonywaniu budżetów. Uchwalane na początku roku budżety nie ujmują pełnych kwot dochodów, przez co niemożliwe jest prowadzenie racjonalnej gospodarki finansowej.
    

2. Województwa samorządowe wykonały dochody ogółem w kwocie 4 599 534 tys. zł, to jest 94,3% planu po zmianach. W 2001 r. nastąpił realny wzrost dochodów ogółem o 18,7%. Realizacja dochodów ogółem województw samorządowych w 2001 r. wykazała wzrost udziału transferów środków z budżetu państwa do kas województw samorządo­wych. Subwencje i dotacje stanowiły 86,6% ich dochodów. Maleje udział dochodów własnych, których głównym źródłem są udziały w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa (na ich wysokość samorząd województwa ma bardzo ograniczony wpływ), obniżył się on z 17,9% w 1999 r. do 13,4% w 2001 roku. Administracja rządowa dysponuje prawie wszystkimi środkami publicznymi przeznaczonymi na rozwój regionalny.
    

3. Wydatki ogółem województwa samorządowe wykonały w kwocie 4 737 055 tys. zł, co stanowiło 93,3% planu po zmianach. Realny wzrost wydatków ogółem wyniósł 19,6%. Utrwaliła się w skali kraju niekorzystna struktura wydatków - nastąpił wzrost o 26,8% wydatków bieżących, osiągając 72% ogółu wydatków, podczas gdy udział wydatków majątkowych zmalał o 1%.
    

4. W województwach samorządowych najwięcej środków przeznaczono na zadania związane z transportem i łącznością - 38,8% ogółu wydatków, następnie na ochronę zdrowia - 15% i kulturę i sztukę - 13,8%. Kierunki wydatkowania nie uległy znaczącym zmianom w porównaniu do lat poprzednich.
    

5. Najwyższe dochody na jednego mieszkańca, tak jak w poprzednich latach funkcjonowania województw samorządowych, uzyskało województwo lubuskie - 170 zł, najniższe województwo łódzkie - 81 zł. Relacje te są podobne w odniesieniu do wysokości wydatków w przeliczeniu na jednego mieszkańca, i tak w województwie lubuskim było to 168 zł, a w łódzkim 87 zł. W przypadku wydatków majątkowych per capita wartości skrajne odnotowano w województwie śląskim - 64 zł i łódzkim - 11 zł. Podstawowe wskaźniki świadczące o możliwościach rozwoju poszczególnych regionów nie uległy więc wyrównaniu.
    

6. W 5 województwach samorządowych w 2001 r. wypracowano nadwyżkę budżetową w ogólnej kwocie 1 711 tys. zł. Budżety pozostałych województw zamknęły się deficytem w kwocie 154 632 tys. zł, który osiągnął 3,4% wykonanych dochodów. Deficyt budżeto­wy pokrywano wpływami z emisji papierów wartościowych, kredytami, pożyczkami, nadwyżką budżetową z lat ubiegłych oraz wolnymi środkami pochodzącymi z rozliczenia zaciągniętych kredytów i pożyczek. Pożyczki i kredyty na ogólną kwotę 193 566 tys. zł (4,2% dochodów ogółem) zaciągnęło 13 województw. Dwa województwa zdecydowały się na emisję papierów wartościowych na kwotę 69 400 tys. zł.
    

7. Zobowiązania województw samorządowych wzrosły w znacznym stopniu i na koniec 2001 r. osiągnęły kwotę 293 188 tys. zł, co stanowiło 6,4% zrealizowanych dochodów. Łączna kwota zobowiązań wymagalnych w 14 województwach wyniosła 29 492 tys. zł (0,6% dochodów ogółem). Zobowiązania niewymagalne dotyczyły głównie zaciągniętych kredytów i pożyczek, emisji papierów wartościowych i stanowiły kwotę 263 696 tys. zł (5,7% dochodów); równocześnie województwa samorządowe udzieliły poręczeń na kwotę 4 600 tys. zł.
    

8. Ponad dwukrotny wzrost zadłużenia województw samorządowych w 2001 r. spowodował pogorszenie ich sytuacji finansowej. Na dług publiczny złożyły się głównie kredyty i pożyczki krajowe, stanowiące 66% ogólnej kwoty zobowiązań województw samorządowych oraz zobowiązania z tytułu emisji papierów wartościowych - 23,7%. Emisję obligacji przeprowa­dziły samorządy dwóch województw.
    

9. Województwa samorządowe podpisały w czerwcu 2001 r. kontrakty wojewódzkie i otrzy­mały środki na prowadzenie polityki regionalnej. Podpisane kontrakty wojewódzkie określają zakres, tryb i warunki realizacji zadań wynikających z programów wojewódzkich, które uzyskały wsparcie rządu. Treść kontraktów wskazuje, że w więk­szości związane są one z finansowaniem byłych inwestycji centralnych. System finansowania województw samorządowych sprawia, że największy wpływ na kształt i wielkość ich budżetów mają zewnętrzne źródła zasilania. Do czasu zapewnienia samorządom wojewódzkim dochodów własnych na poziomie umożliwiającym prowadze­nie własnej polityki regionalnej, istotną rolę odgrywają umiejętności i zaangażowanie zarządów województw w pozyskiwaniu dochodów.
    

<początek strony>

• Sytuacja jednostek samorządu terytorialnego w 2001 r •
• 1. Uchwalanie budżetu i jego zmiany •
• 2.1. Budżety jednostek samorządu terytorialnego w 2001 roku •
• 2.2. Wykonanie budżetów przez gminy •
• 2.3. Wykonanie budżetów przez powiaty •
• 2.4. Wykonanie budżetów przez miasta na prawach powiatu •
• 2.5. Wykonanie budżetów przez województwa samorządowe •
• 3. Związki międzygminne •
• 4.1. Kontrola gospodarki finansowej i zamówień publicznych •
• 4.2. Kontrola wykonywania zadań własnych gminy z zakresu ochrony przeciwpożarowej •
• 4.3. Kontrola wydatkowania środków Państwowego Funduszu Kombatantów •
• 4.4. Kontrola przejęcia mienia Skarbu Państwa przez samorządy województw •
• 4.5. Kontrola gospodarki finansowej zakładów opieki zdrowotnej •

Wstęp | Część I - Streszczenie | Część I  - Pełny tekst | Część II - Streszczenie | Część II - Pełny tekst